Yapılan ve Yazılan Arasında Mimarlık : Tolunoğlu Camii

Yıl 2024, Cilt: 3 Sayı: 3, 45 - 60, 25.11.2024

Talha Ulaş

Öz

Turgut CANSEVER'in mimarlığı anlayış ve yapış üslubunu üzerine inşa ettiği temel düşünce: özünde mimarlığı bir inanç meselesi olarak değerlendirmesi ve bu değerlendirmenin sonunda "mimarın aldığı her kararın en temelde mimarın inandığı değerlerin bir çıktısıdır"(Cansever, 1996) çıkarımını yapmış olması Turgut CANSEVER'in mimarın fikirleri ve bu fikirlerin sözlü tezahürü olan söylemleri ile mimari eylemleri, yani ürettiği tasarımlar arasında zorunlu bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Temel bağlamda "Yazılan ve Yapılan Arasında Mimarlık: Tolunoğlu Camii" başlığında bulunan “yapılan” ve “yazılan” kelimelerinden kasıt tasarımcının fikir dünyası ve ortaya çıkardığı ürünleridir. Bu çalışmada ele alınacak yapıların İslam kültürünün ürettiği yapılar olması sebebiyle İslam fikir dünyasının temel kaynakları olan Kur'an-ı Kerim ve Hadis-i Şerifler "Yazılan" kelimesinin altında toplanmıştır, ortaya çıkan son ürünler ise "Yapılan" kelimesinin altında toplanmıştır.

Yapılanlardan birisi olan ve Mısır'ın Kahire kentinde bulunan İbn Tulun Camii (URL 1.) gayri müslim bir mimar olan Saiid Ibn Kateb Al-Farghany tarafından tasarlanmış (Al-Maqrīzī, Taqī al-Dīn Aḥmad b. ʿAlī b. ʿAbd al-Qādir, 1141) olmasına rağmen İslam kültürünün ürettiği mimarlık ürünleri arasında yerini almıştır. İbn Tulun (Tolunoğlu) Camii şehir bağlamında bulunduğu konum, yapının çeperini oluşturan diğer yapılar ve işlevleri, vaziyet planı ölçeğinde, yapıda bulunan özel mekanlar ölçeğinde ele alınan yapı "Yazılan" ile kastedilen Kuran ve Sünnet (hadisler) perspektifinden yapı ele alınmış ve tasarımın "yazılan" ile ilişkisi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kur’an, Ayet, Hadis, Mimari, Kozmoloji

Proje Numarası

01

Teşekkür

Bu makalenin her oluşum adımında yanımda olan ve her zaman her konuda desteğini üzerimde hissettiğim Prof. Salah Haj İSMAİL'e sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum.

Architecture Between Written and Done : Ibn Tulun Mosque

Öz

Turgut CANSEVER's architectural understanding and stylistic approach are built upon the fundamental idea that architecture, fundamentally, is an issue of belief. In his evaluation, he concludes that "every decision made by an architect is ultimately a manifestation of the values the architect believes in" (Cansever, 1996). This assertion highlights the necessary relationship between Turgut CANSEVER's architectural ideas, verbal expressions of these ideas, and architectural actions – the designs he produces. In the fundamental context of the study titled "Between the Written and the Built: Tolunoğlu Mosque," the terms "built" and "written" refer to the designer's worldview and the products he creates.

Given that the structures to be examined in this study are creations of Islamic culture, the foundational sources of Islamic thought, the Quran and Hadiths, are categorized under the term "Written," while the resulting products are grouped under the term "Built."

One such creation is the Ibn Tulun Mosque located in Cairo, Egypt, (URL 1.) designed by the non-Muslim architect Saiid Ibn Kateb Al-Farghany (Al-Maqrīzī, Taqī al-Dīn Aḥmad b. ʿAlī b. ʿAbd al-Qādir, 1141), yet it finds its place among the architectural products of Islamic culture. The study examines the mosque in the urban context, considering its position, the surrounding structures forming its periphery, and its functions. The examination is conducted on different scales, from the site plan to the specific spaces within the structure, all from the perspective of the Quran and Sunnah (Hadiths), to explore the relationship between the design and what is 'written.'

Anahtar Kelimeler

Quran, Verse, Hadith, Architecture, Cosmology

Proje Numarası

01

Teşekkür

I extend my infinite thanks to Prof. Salah Haj İSMAİL, who has been with me at every stage of the creation of this article and whose support I have always felt in every matter

Kaynakça

• Al-Asad, Mohammad. (2007). On Site Review Report. Architect. Supreme Council of Antiquities, Egypt. Design: 2000- 2005. Completed: 2005. Restoration of Ahmad Ibn Tulun Mosque, Cairo, Egypt.
• Behrens-Abouseif, D. (2022). İbn Tolun Camii. TDV İslâm Ansiklopedisi. [Veritabanı Kaynağı]. islamansiklopedisi.org.tr/ibn-tolun-camii (Erişim Tarihi: 14 Ağustos 2022).
• Cansever, T. (1996) "İslâm Mimarîsi üzerine düşünceler". Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi: 119-146
• Cezîrî, A. (2008) [Keskin, M. Çev.]. Dört Mezhebe Göre İslam Fıkhı. İstanbul: Çağrı Yayınları. (Orijinal eser: 1939)
• Doğanay, Aziz. Mimari ve Tezyini Unsurlarıyla Cami. Ankara: DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI YAYINLARI, 2017
• Fetâvâ-i Hindiyye. (1983). Cilt 1, Sayfa 364. İstanbul: İklim Yayınları.
• Gayer-Anderson, R. G. (2001). Legends of the House of the Cretan Woman (pp. 33–34). American University in Cairo Press. İmam Nevevi. (2016). Riyâzü’s Salihîn (M. Y. Kandemir & İ. L. Çakan & R. Küçük, Çev.). Erkam Yayınları. (1271)
• Johns, J. (1999). The ‘House of the Prophet’and the Concept of the Mosque. Bayt al-Maqdis: Jerusalem and Early Islam, 59, 112.
• Kur’an-ı Kerim (Diyanet İşleri Başkanlığı (H. Altuntaş, M. Şahin, Çev.). (2023). DİB
• Midilli, M. E. (2020). Memlükler Döneminde Bir İlim Kurumu: İbn Tolun Camii ve Ulemaya Sunduğu Mansıplar. İslam Araştırmaları Dergisi, 44.
• Sahîh-i Buhârî (M. Sofuoğlu, Çev.). (2017). Ötüken Neşriyat. (1155)
• Sahih-i Müslim (A. Davudoğlu, Çev.). (2020). Şifa Yayınevi. (864)
• Sünen-i Tirmizî (A. Parlıyan, Çev.). (2007). Konya Kitapçılık. (884)
• Sünen-i İbni Mâce (H. Hatipoğlu, Çev.). (2018). Kahraman Yayınları. (887)
• Sünen-i Ebî Davud (İ. Koçaşlı, Çev.). (2008). Erkam Yayınları. (856)
• Swelim, M.T.N. (1994). The Mosque of Ibn Tulun: A New Perspective (Doktora Tezi). Harvard Üniversitesi.
• Serjeant, R. (1959). Miḥrāb. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 22(3), 439-453. doi:10.1017/S0041977X00065526
• Şener, M. (1998). HUŞÛ. TDV İslâm Ansiklopedisi. [Veritabanı Kaynağı]. islamansiklopedisi.org.tr/husu (Erişim Tarihi: 22 Ağustos 2022).
• URL - 1:Aga Khan. (2023). ARCHNET. Archnet. https://www.archnet.org/sites/1522
• URL - 2:Reflections of Number symbolism on Egyptian sacred architecture - Scientific Figure on ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/figure/Ibn-Tulon-Mosque-is-an-example-of-architectural-translation-for-paradise-landscape_fig11_320394967 [accessed 4 Oct, 2023]
• URL - 3:Wikipedia contributors. (2023). Mosque of Ibn Tulun. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Mosque_of_Ibn_Tulun [accessed 4 Oct, 2023]
• Warner, N. (2003). Guide to the Gayer-Anderson Museum in Cairo (p. 5). Press of the Supreme Council of Antiquities.