Proaktif Kişilik Özelliğinin Bilgi İfşasına Etkisi: Hava Trafik Kontrolörleri Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 150 - 169, 20.12.2021

Ramazan Çoban Cengiz Mesut Bükeç

https://doi.org/10.30518/jav.987666

Öz

Havacılık sektöründe yapılan bu araştırmanın amacı, proaktif kişilik özelliğinin bilgi ifşasına etkisini incelemektir. Araştırmada ayrıca demografik özelliklere göre çalışanların bilgi ifşası davranışının farklılık gösterip göstermediği de incelenmiştir. Araştırmanın örneklemini İstanbul şehrinde çalışan 113 hava trafik kontrolörü oluşturmaktadır. Çalışmada veri toplamak amacıyla anket yöntemi kullanılmıştır. Anketten elde edilen veriler, SPSS 21 istatistik programında ölçek geçerlilik ve güvenilirlik, korelasyon, regresyon, T-Testi ve ANOVA testlerine tabi tutulmuştur. Araştırma bulgularına göre proaktif kişilik özelliğinin çalışanların bilgi ifşası davranışını pozitif olarak etkilediği ve bilgi ifşasındaki %9 oranındaki değişimin proaktif kişilik özelliği tarafından açıklandığı görülmüştür. Proaktif kişilik özelliğinin dışsal ve destekçi bilgi ifşasını pozitif etkilerken içsel ve gizli bilgi ifşasını etkilemediği görülmüştür. Demografik özelliklere göre yapılan karşılaştırma analizleri sonucunda; yaş, çalışma süresi ve görev ünvanına göre çalışanların bilgi ifşası davranışında farklılık olduğu; ancak cinsiyet, medeni durum ve eğitim seviyesine göre farklılık olmadığı görülmüştür. Araştırmanın proaktif kişilik özelliği, bilgi ifşası ve havacılık emniyeti ile ilgili literatüre katkı sağlayacağı ve gelecekte yapılacak araştırmalara ışık tutacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Proaktif Kişilik Özelliği, Bilgi İfşası, Hava Trafik Kontrolörü, Havacılık, Havacılık Emniyeti

Destekleyen Kurum

Türkiye Hava Trafik Kontrolörleri Derneği

The Effect of Proactive Personality on Whistleblowing: A Research on Air Traffic Controllers

Öz

The aim of this research, conducted in the aviation sector, is to examine the effect of proactive personality on whistleblowing. In the research, it was also examined whether whistleblowing behavior of the employees differed according to the demographic characteristics. The sample of the research consists of 113 air traffic controllers working in the Istanbul city of Turkey. Questionnaire method was used to collect data in the study. The data obtained from the questionnaire were subjected to scale validity and reliability, correlation, regression, T-Test and ANOVA tests in SPSS 21 statistical program. According to the research findings, it was seen that the proactive personality positively affected the whistleblowing behavior of the employees and the 9% change in the whistleblowing was explained by the proactive personality. It was observed that while proactive personality positively affected external and supportive whistleblowing, it did not affect internal and secret whistleblowing. As a result of the comparison analyzes made according to demographic characteristics; It has been observed that there is a difference in the whistleblowing behavior of the employees according to age, job tenure and job title, but there is no difference according to gender, marital status and education level. It is thought that the research will contribute to the literature on proactive personality, whistleblowing and aviation safety and will shed light on future research.

Anahtar Kelimeler

Proactive Personality, Whistleblowing, Air Traffic Controller, Aviation, Aviation Safety

Kaynakça

• A. Haroon, “The Antecedents of Whistleblowing at Individual Level: A Predictive Integrative Framework,” Université Paris-Saclay, Business Administration, Phd Thesis, 2021.
• A. M. Grant, and S. J. Ashford, “The dynamics of proactivity at work,” Research in Organizational Behavior, 28, 3-34, 2008.
• F. D. Belschak, and D. N. Den Hartog, “Pro‐self, prosocial, and pro‐organizational foci of proactive behaviour: Differential antecedents and consequences,” Journal of Occupational and Organizational Psychology, 83(2), 475-498, 2010.
• J. P. Near, and M. P. Miceli, “Organizational dissidence: The case of whistle-blowing,” Journal of Business Ethics, 4(1), 1-16, 1985.
• N. Cemaloğlu, ve M. İ. Akyürek, “Örgütlerde whistleblowing (bilgi uçurma),” Turkish Journal of Educational Studies, 4(3), 123-142. 2017.
• M. P. Miceli, and J. P. Near, “What makes whistle-blowers effective? Three field studies,” Human Relations, 55(4), 455–479, 2002.
• J. R. Mesmer-Magnus, and C. Viswesvaran, “Whistleblowing in organizations: An examination of correlates of whistleblowing intentions, actions, and retaliation,” Journal of Business Ethics,62, 277-297, 2005.
• B. Bjørkelo, S. Einarsen, and S. B. Matthiesen, “Predicting proactive behaviour at work: Exploring the role of personality as an antecedent of whistleblowing behaviour,” Journal of Occupational and Organizational Psychology 83(2), 371-394, 2010.
• M. P. Miceli, J. P. Near, M. T. Rehg, and J. R. Scotter, “Predicting employee reactions to perceived organizational wrongdoing: Demoralization, justice, proactive personality, and whistle-blowing,” Human Relations, 65(8), 923-954, 2012.
• Ö. Köknel, Kaygıdan Mutluluğa Kişilik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınları, 1995.
• E. Özkalp, ve Ç. Kırel, Örgütsel Davranış. (6. Baskı), Bursa: Ekin Yayınevi, 2013.
• J. M. Crant, “Proactive behavior in organizations,” Journal of Management, 26(3), 435-462, (2000).
• T. S. Bateman, and J. M. Crant, “The proactive component of organizational behavior,” Journal of Organizational Behavior, 14(2), 103-118, 1993.
• T. S. Bateman, and J. M. Crant, “Proactive behavior: Meanings, impact, and recommendations,” Business Horizons, 42(3), 63-70.1999.
• İ. U. Yolcu, ve A. F. Çakmak, “Proaktif kişilik ile proaktif çalışma davranışı ilişkisi üzerinde psikolojik güçlendirmenin etkisi,” Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 13(2), 425-438, 2017.
• A. M. Grant, “Relational job design and the motivation to make a prosocial difference,” Academy of Management Review, 32, 393-417, 2007.
• M. A. Griffin, A. Neal, and S. K. Parker, “A new model of work role performance: Positive behavior in uncertain and interdependent contexts,” Academy of Management Journal, 50, 327-347, 2007.
• S. E. Taylor, L. B. Pham, I. Rivkin, and D. A. Armor, “Harnessing the imagination: Mental simulation and self-regulation of behavior. American Psychologist, 53, 429-439, 1998.
• I. Ajzen, “The theory of planned behavior,” Organizational Behavior and Human Decision Processes, 50, 179-211, 1991.
• P. M. Gollwitzer, “Implementation intentions: Strong effects of simple plans,” American Psychologist, 54, 493-503, 1999.
• S. Aydan, “Sağlık Sektöründe Etik İklim ve Örgütsel Güvenin İhbarcılık (Whistleblowing) Niyeti Üzerine Etkisi: Bir Üniversite Hastanesi Örneği,” Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, Doktora Tezi, 2017.
• H. Gerçek, “Mühendislikte etik sorunların ele verilmesi,” Madencilik, 44(4), 29-38, 2005.
• G. Özaslan, ve G. Ünal, “Öğretmenlerde açığa çıkarma davranışı: Mevcut durum ve öneriler,” Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 22(3), 321-350, 2016.
• Ş.S. Nartgün, ve A. Kaya, “Öğretmenlerin bilgi uçurma davranışları ve bilgi uçurma nedenleri ile bireysel değerleri arasındaki ilişki,” The Journal of Academic Social Science Studies, 54, 65-89, 2017.
• N. Mercan, A. Altınay, ve A. Aksanyar, “Whistleblowing (bilgi ifşası, ihbar) ve yolsuzlukla mücadelede iç denetimin değişen ve gelişen rolü,” Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 4(2), 167-176, 2012.
• R. Nader, P. Petkas, and K. Blackwell, “Whistleblowing. Nicholas M Rongine (Ed.), Toward a coherent legal response to the public policy dilemma posed by whistleblowing,” American Business Law Journal, 23(2), 281-297, 1972.
• C.C. Aktan, “Organizasyonlarda yanlış uygulamalara karşı bir sivil erdem, ahlaki tepki ve vicdani red davranışı: Whistleblowing,” Mercek Dergisi, 1-13, 2006.
• F. B. Cross, and E. H. Tiller, “Judicial partisanship and obedienceto legal doctrine: Whistleblowing on the federal courts of appeals,” Yale Law Journal, 107(7), 2155‐2176, 1998.
• E. Z. Taylor, and M. B. Curtis, “An examination of the layers of workplace influences in ethical judgments: Whistleblowing likelihood and perseverance in public accounting,” Journal of Business Ethics, 93(1), 21-37, 2010.
• C. Celep, ve T. Konaklı, “Bilgi uçurma: Eğitim örgütlerinde etik ve kural dışı uygulamalara yönelik bir tepki,” E-International Journal of Educational Research, 3(4),65-88,2012.
• M. Bouville, “Whistle-blowing and morality,” Journal of Business Ethics, 81, 579-585, 2008.
• W. M. Hoffman, R. E. Frederick, M. S. Schwartz, Business Ethics Reading and Cases in Corporate Morality. (4th ed.), New York: McGrawHill. 2001.
• H. Park, J. Blenkinsopp, M. K. Oktem, ve U. Omurgonulsen, “Cultural orientation and attitudes toward different forms of whistleblowing: A comparison of South Korea, Turkey, and the U.K.,” Journal of Business Ethics, 82(4), 929-939,2008.
• R. Çoban, ve S. İpek,“Sivil havacılık sektöründe uçuş güvenlik görevlisi uygulamaları üzerine kavramsal bir araştırma,” Journal of Aviation, 4(1), 89-102, 2020.
• T. T. İnan, ve C.M. Bükeç, “The relationship between the improvement of the safety management system (SMS) with the civil aviation accident rates,” Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 15(2), 599-610, 2020.
• E. Gerede, “Havacılık emniyetinin artırılmasında önemli bir araç: Emniyet yönetim sistemi,” Ulusal Havacılık Sempozyumu ve Çalıştayı, 2005.
• T. C. Ustaömer, “Havacılıkta Emniyet Kültürünün Ölçümüne Yönelik Bir Araç Geliştirme: Türk Pilotlar Üzerinde Bir Araştırma,” Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir, Doktora Tezi, 2020.
• İ. Tunç, “Hava trafik kontrol hizmetlerinde emniyet yönetim sistemi uygulamaları,” Journal of Aviation Research, 3(1), 81-105, 2020.
• S. Shappell, C. Hackworth, K. Holcomb, J. Lanicci, M. Bazargan, J. Baron, R. Iden, and D. Halperin, “Developing Proactive Methodsfor General Aviation Data Collection,”2010, https://commons.erau.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=2318&context=publication, [Erişim Tarihi: 17-Ağustos-2021].
• J. M. Kolly, and L. S. Groff, “The Benefits of a Safety Studies Program to Proactively Promote Aviation Safety,” 2012, https://www.isasi.org/Documents/library/technical-papers, [Erişim Tarihi: 17-Ağustos-2021].
• A. Ek, “Safety culture and proactivity for safety in ground handling,” In 13th Annual Ground Handling International Conference, (pp. 46-50), 2011, https://portal.research.lu.se/portal, [Erişim Tarihi: 17-Ağustos-2021].
• https://www.bartleby.com/essay/Advantages-Of-Proactive-Approach-To-Aviation, [Erişim Tarihi: 17-Ağustos-2021].
• H. Terzi, ve C. Gazioğlu, “Pozitif emniyet kültürü temel öğelerini esas alan kazasay olayları (nearmiss) raporlama sistemi,” Dokuz Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dergisi, 6(1), 23-58, 2014.
• A. Wiegmann, V. Thaden, A. Mitchell, ve H. Zhang, “Development and Initial Validation of A Safety Culture Survey For Commercial Aviation,” FAA, University of Illinois at Urbana-Champaign, 2003.
• J. Reason, Managing The Risks of Organizational Accidents. Ashgate: Surrey, 1997.
• J. Dekker, Just Culture: Balancing Safety and Accountability. Ashgate: Surrey, 2007.
• K. P. Gupta, ve N. S. Chaudhary, “Prioritizing the factors influencing whistleblowing intentions of teachers in higher education institutes in India,” Procedia Computer Science, 122, 25-32, 2017.
• J. P. Near, M. T. Rehg, J. R. Van Scotter, and M. P. Miceli, “Doestype of wrongdoing affect the whistle-blowing process?,” Business Ethics Quarterly, 14(2), 219, 2004.
• A. Stolzer, C. Halford, ve J. Goglia, Implementing Safety Management Systems in Aviation. İngiltere: Ashgate Publishing Limited, Surrey, 2011.
• S. K. Parker, H. M. Williams, and N. Turner, “Modeling the Antecedents of Proactive Behavior at Work,” Journal of Applied Psychology, 91(3), 636-652, 2006.
• M. Frese, and D. Fay, “4. Personal initiative: An active performance concept for work in the 21st century,” Research in Organizational Behavior, 23, 133-187, 2001.
• E.S. Callahan, and T. M. Dworkin, “The state of state whistleblower protection,” American Business Law Journal, 38(1), 99-175, 2000.
• E. P. Hollander, “Conformity, Status, and Idiosyncracy Credits,” Psychological Review, 65(2), 117-127, 1958.
• M. P. Miceli, J. P. Near, and C. R. Schwenk,“Who blows the whistle and why?,” Industrial and Labor Relations Review, 45(1), 113-130, 1991.
• J. Pfeffer, and G. R. Salancik, The External Control of Organizations. Harper & Row, 1978.
• J. R. P. French, and B. H. Raven,“The bases of social power, in D. Cartwright (ed.), Studies in Social Power (Institutefor Social Research, AnnArbor, MI), 1959.
• M. P. Miceli, and J. P. Near,“Relationships among value congruence, perceived victimization, and retaliation against whistle-blowers,” Journal of Management, 20(4), 773-794, 1994.
• A. Baltacı, ve A. Balcı, “Reasons for whistleblowing: A qualitative study,” Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(1), 37-51. 2017.
• T. M. Dworkin, and M. S. Baucus, “Internal vs. external whistleblowers: A comparison of whistleblowering processes,” Journal of Business Ethics, 17(12), 1281-1298, 1998.
• S. Gürbüz, ve F. Şahin, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri Felsefe-Yöntem-Analiz.4. Baskı, Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2017.
• R.,Claes, C. Beheydt and B. Lemmens “Unidimensionality of abbreviated proactive personality scales across cultures,” Applied Psychology 54(4), 476-489, 2005.
• A. Akın, N. Arıcı, “Turkish version of proactive scale: A study of validity and reliability,” Mevlana International Journal Education (MIJE), 5(1), 165-172, 2015.
• H. İslamoğlu, ve Ü. Alnıaçık, Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri. (4. Baskı), İstanbul: Beta Yayıncılık,2014.
• J.F. Hair, W.C. Black, B. J. Babin, and R. E. Anderson, Multivariate Data Analysis A Global Perspective. Pearson, 7th Edition, Global Edition, 2010.
• B.G. Tabachnick, and L.S. Fidell, Using Multivariate Statistics, Boston: Pearson, 2013.
• J. M. Crant,“The proactive personality scale and objective job performance among real estate agents,” Journal of Applied Psychology, 80(4), 532-537, 1995.
• D. J. Campbell, “The proactive employee: Managing workplace initiative. Academy of Management Executive, 14(3): 52-66,2000.
• T. D. Miethe, Whistleblowing at Work: Tough Choices in Exposing Fraud, Waste, and Abuse on The Job. Boulder, CO: Westview Press, 1999.