Tasarlanan ve Algılanan Tekinsizlik Kavramının Mimarlıkta Boşluk ve Işık Üzerinden Ölçülmesi

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 189 - 216, 31.03.2021

Burcu Kısmet

Öz

Tekinsizlik, 19. yüzyıldan itibaren felsefenin konusu olan, 20. yüzyılda Sigmund Freud’un tekinsizlik üzerine çalışmaları ve tekinsizlik durumunu kendi psikanaliz temellerine göre farklı açılardan ele alması ile birlikte, daha önceki zamanlarda üzerine yüklenen anlamlardan farklı bir boyuta evrilmiş; felsefe ve psikolojinin ötesine geçen bir meseledir (Freud,2003; Jentsch,2008 ve Vidler 1992). Tekinsizlik ve tekinsizlik durumunu besleyen muğlaklık kavramı sanatçı, tasarımcı ve mimarlar tarafından da farklı boyutlarda ele alınmış olup; bu çalışmada, mimarlıkta boşluk ve ışık nosyonları çerçevesinde sorgulanacaktır. Boşluk ve ışık kullanımlarının, mimari mekanların tekinsizlik karakteri üzerine olan etkisi, çalışma içeriğinde 3 aşamada sorgulanmaktadır: ilk aşamada, literatür araştırması kapsamında, 20. yüzyıldan itibaren boşluk ve ışığın tekinsizliğin görsel ve mekansal parametrelerinin iki ve üç boyutta sorgulandığı 3 örnek incelenmekte ve bu örnekler üzerinden mekanda tekinsizliğin genel karakteri tanımlanmaktadır. İkinci aşamada, fenomenolojik bir izlekte, insan bilincinin, tekinsizliği soyut temsiller üzerinden nasıl ifadelendirdiği sorusu odağa alınmakta ve tanımlı bir denek grubu ile bir anket çalışması yürütülmektedir. Üçüncü ve son aşama, anket sonuçlarının yorumlanmasını içermekte, ve daha geniş bir perspektiften "tasarlanan tekinsizlik" ve "algılanan tekinsizlik" farklılığı ile bütüncül bir "mimari tekinsizlik" tasvirine ulaşmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Tekinsizlik, Sigmund Freud, Boşluk, Işık, Ölçüm

Teşekkür

Bu çalışma X Üniversitesi, X Programı, X dersi kapsamında gerçekleştirilmiştir. Çalışmada emeği geçen ders yürütücüsü X’e yaptıkları katkı ve ayırdıkları değerli zaman için en içten teşekkürlerimi sunarım.

Measurement of the Designed and Perceived Uncanny Concept on the Void and Light in Architecture

Öz

Uncanny, which has been the subject of philosophy since the 19th century, has evolved into a different dimension from the meanings imposed on it in previous times, with Sigmund Freud's work on uncanny in the 20th century; he defined “unheimlich” term in German as “the return of the repressed, in fact, is everything revealed as a secret or even though it should remain veiled”; he has related the uncanny with the concepts of mother - child - birth - death and the unconscious (Freud, 2003; Jentsch, 2008 and Vidler 1992). Horror and the moment of shock in horror are important factors in uncanny; as it is the name given to the situation being in danger without preparation; emphasizes the surprise factor. The moment of being mute speechless and the concept of ambiguity, which feed the uncanny and uncanny state, has been handled in different dimensions by artists, designers and architects. The components of uncanny and especially the potentials of different perceptions and meanings that ambiguity will create in the human mind in the field of art is a design factor that has been applied consciously, especially since the twentieth century. In this study, the notions of void and light in architecture will be questioned. The effect of the void and light on the uncanny character of architectural spaces is questioned in three stages in the content of the study: In the first stage, within the scope of the literature research, three examples in which the visual and spatial parameters of the uncanny of space and light are questioned in two and three dimensions are examined according to this study, general character of the uncanny in the architectural space is defined. De Chirico’s ghosted city representations from 1910s, Le Corbusier’s Villa La Roche and Daniel Libeskind’s Berlin Jewish Museum are discussed and interpreted uncanny from perspective of designed void and light. In the second stage of this paper, the question of how human consciousness expresses the uncanny through abstract representations in a phenomenological path is taken into consideration and a survey is conducted with a defined group of subjects. The survey is a set of different sections that are created with a simple drawing technique without any details. While creating these representations, people's minds did not include lines that evoke pre-meanings and personal memories; simple and ambiguous linear representations are created and asked from the group to interpret the uncanny as it is perceived. The third and final stage includes the interpretation of the survey results, and aims to reach a holistic representation of "architectural uncanny" with the distinction of "designed uncanny" and "perceived uncanny" from a wider perspective.

Anahtar Kelimeler

Uncanny, Sigmund Freud, Void, Light, Measurement

Kaynakça

• Altuğ, T. (2007). Kant estetiği. Payel Publications.
• Bachelard, G. (1996). Mekanın poetikası. Kesit Publishing.
• Benton, T. (2007) The villas of Le Corbusier and Pierre Jeanneret 1920-1930. Birkhäuser.
• Bilgin, İ. (2009). Zumthor’un vaadi. Betonart, 23, 12-19.
• Burke, E. (2008). Yüce ve güzel kavramlarımızın kaynağı hakkında felsefi bir soruşturma (M. B. Gümüşbaş, Transl.). BilgeSu Publishing.
• Cardinal, R. (2016). Çözünür Kent: Sürrealist Paris Algısı. In N. A. Artun (eds.) Sürrealizm mimarlık: Mekan sanatı (pp. 157 – 186). İstanbul, İletişim Publications. Colomina, B. (2011). Mahremiyet ve kamusallık: Kitle iletişim aracı olarak modern mimari. Metis Publishing.
• Eco, U. (2009). Çirkinliğin tarihi. Doğan Kitap Publishing.
• Erdemirci, S. (2019). Tekinsizlik kavramı üzerinden kentsel mekanın deneyim ile üretimi: İstanbul örneği [Master’s thesis, Istanbul Technical University]. Council of Higher Education Thesis Center. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=npGs9H39x7G6401x51yqpC2bbnTlhuHAOdGa7-HKF15ROmowg6YSkGwKvLMIdQPZ
• Freud, S. (1999). Sanat ve edebiyat. (E. Kapkın ve A.T. Kapkın, Transl.). Payel Publications.
• Freud, S. (2002). Metapsikoloji. (E. Kapkın ve A. T. Kapkın, Trans.). Payel Publications.
• Freud, S. (2003). The Uncanny. Penguin Books. (Original work published 1919).
• Gibson, E. (2016, August 5). Le Corbusier's Maison La Roche-Jeanneret was designed for his brother and a close friend. Dezeen. https://www.dezeen.com/2016/08/05/maison-la-roche-jeanneretle-corbusier-paris-residence-france-house-villa/
• Gombrich, E.H. (2007). Sanatın öyküsü. Remzi Bookstore.
• Hoffmann, E.T.A. (2020). Kumadam. Anıl Alacaoğlu (Transl.). İthaki Publications (Original work published 1816).
• İsmayılov, E. K. (2011). Gerçeküstü sinemada tekinsizlik: Jan Svankmajer filmleri üzerine bir inceleme [Unpublished doctoral dissertation] Marmara University.
• Jentsch, E. (2008). On the psychology of the uncanny. In E. Jentsch, J. Jervis and J. Collins (Eds.), Uncanny modernity: Cultural theories, modern anxieties (pp. 216-228). Palgrave Macmillan. (Original work published 1906).
• Judisches Museum Berlin (n.d.). The Libeskind Building: Architecture Retells German-Jewish History. https://www.jmberlin.de/en/libeskind-building
• Kant, İ. (2006). Yargıgücünün eleştirisi (A. Yardımlı, Transl.). İdea Publishing. La Marche, J. (2003). The familiar and the unfamiliar in twentieth-century architecture. University of Illinois Press.
• Le Corbusier. (1999). Bir mimarlığa doğru. Yapı Kredi Publishing.
• Libeskind, D. (1996). A conversation between the lines with Daniel Libeskind. El Croquis (80), 6-29.
• Libeskind, D. (2001). Jewish Museum Berlin. Studio Libeskind. https://libeskind.com/work/jewish-museum-berlin/
• MacDorman, K. F., Green, R. D., Ho, C.-C., & Koch, C. (2009). Too real for comfort: Uncanny responses to computer-generated faces. Computers in Human Behavior, 25(3), 695–710. https://doi.org/10.1016/j.chb.2008.12.026
• MacDorman, K. F., Chattopadhyay, D. (2017). Categorization-based stranger avoidance does not explain the uncanny valley effect. Cognition, 161, 132–135. https://doi.org/10.1016/j.cognition.2017.01.009
• MacLeod, F. (2014, December 31). Drink Like an Architect: Pair your Cocktail with the Perfect Building. Archdaily. https://www.archdaily.com/583047/drink-like-an-architect-pair-your-cocktail-with-the-perfect building/54a1d945e58eceb6ff000007-bruder-klaus-field-c.
• Maden, F., Şengel, D. (2009). Kırılan temsiliyet: Libeskind’de bellek, tarih ve mimarlık. METU JFA, 26(1), 49-70. http://jfa.arch.metu.edu.tr/archive/02585316/2009/cilt26/sayi_1/49-70.pdf
• Moneo, R. (1976). Aldo Rossi: The idea of architecture and the modena cemetery. Oppositions, 5, 1-30.
• Mori, M., MacDorman K. F., Kageki N. (2012). The uncanny valley [From the Field]. IEEE Robotics & Automation Magazine 19(2), 98-100. https://doi.org/10.1109/MRA.2012.2192811
• Özel, M.K. (2016, July). Zumthor Mimarlığında Günışığı (72-76). Yapı Dergisi (416). https://yapidergisi.com/zumthor-mimarliginda-gun-isigi Rhodes, G. & Zebrowitz, L. A. (eds) (2002). Facial attractiveness: evolutionary, cognitive, and social perspectives. Ablex Publishing.
• Rinella, T.A. (2015, November 18-20). Le Corbusier’s uncanny interiors. LC2015- Le Corbus.ier 50 years later International Congress, Valencia.
• Schwartz, C. (2016). Introducing architectural tectonics : Exploring the intersection of design and construction. Routledge.
• Soylu, R. (2008). Chirico ve metafizik resim. Sanat Eğitimi, 6(1), 67-82. https://doi.org/10.7816/sed-06-01-05
• Sveiven, M. (2011, January 27). Bruder Klaus Field Chapel / Peter Zumthor. Archdaily. https://www.archdaily.com/106352/bruder-klaus-field-chapel-peter-zumthor?ad_medium=gallery
• Ümer, E. (2017). Tekinsizin estetiği ve sanat yapıtı. SDÜ ART-E Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Dergisi, 10 (19), 96-126. https://doi.org/10.21602/sduarte.307075
• Talpin, J.M. (2012). Tanıdığı yabancılaştırmak/tuhaflaştırmak, yabancıyı/tuhafı tanıdıklaştırmak, performans sanatında beden. Cogito, 72.
• Turan, E. R. (1994). Heidegger ve ev. Mimarlık, 32(5), 21-22. http://dergi.mo.org.tr/dergiler/4/435/6281.pdf
• Türk Dil Kurumu (TDK). (2019). Türk Dil Kurumu Sözlükleri. http://sozluk.gov.tr/
• Vidler, A. (1992). The Architectural Uncanny. MIT Press.
• Vidler, A. (2014). Fantezi, tekinsizlik ve sürrealist mimarlık kuramları. In N. A. Artun (eds.) Sürrealizm mimarlık: Mekan sanatı (101 – 124). İletişim Publications. Zumthor, P. (2006). Atmospheres: architectural environments – surrounding objects. Birkhäuser.