Dijital Çağda Okuryazarlığın Paradigma Değişimi

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 427 - 439, 30.09.2025

Dudu Yurt

https://doi.org/10.59534/jcss.1689652

Öz

Geçmişten günümüze okuryazarlık kavramı önemli dönüşümlere sahne olmuştur. Geleneksel okuryazarlıktan medya okuryazarlığına ve günümüzde de dijital medya okuryazarlığına evrilen bu süreçte okuryazarlık anlayışı büyük ölçüde değişmiştir. Dijital medya ortamları, bireyleri yalnızca içeriğin tüketicisi değil aynı zamanda hem içerik üreticisi hem de paylaşımcısı konumuna getirmiştir. Ancak bireylerin çeşitli dijital platformlara aktif katılımı, bilginin daha demokratik bir biçimde paylaşılmasını sağlarken bazı sorunlara da beraberinde getirmiştir. Dijital ortamlardan sosyal medya platformları ve çevrim içi ortamlarda dezenformasyon ve manipülasyon gibi risklerin artmasına yol açmıştır. Bireylerin dijital medyada yer alan içeriklerine karşı doğruluk süzgecinden geçirerek sorgulayıcı ve farkındalık geliştirmeleri önem kazanmıştır. Bu kapsamda çalışmanın amacı okuryazarlık olgusunun teknolojiyle birlikte geçirdiği dönüşüme odaklanmaktadır. Özellikle bilgisayar ve internet temelli teknolojilerinin iletişim süreçleri üzerindeki çok boyutlu yansımaları ele alınarak, dijitalleşmenin okuryazarlık anlayışını nasıl dönüştürdüğü vurgulanmaktadır. Bu çalışma, teorik çerçevede tarihsel ve kavramsal olarak ele alınmış; dijitalleşme süreciyle birlikte okuryazarlığın geçirdiği evreleri ortaya koyabilmek amacıyla veri toplama aracı olarak literatür taramasından yararlanılmıştır. Çalışmanın bulguları, geleneksel anlamda okuryazarlık, belirli bir alfabe sistemiyle oluşturulan metinleri okuma ve yazma becerisine dayandığını, ancak 20. yüzyılda medya araçlarının gelişimiyle birlikte okuryazarlık daha geniş bir kavram haline gelerek medya okuryazarlığına dönüştüğünü göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

: Medya çalışmaları , okuryazarlık , medya okuryazarlığı , dijital medya okuryazarlığı , dijitalleşme.

The Paradigm Shift of Literacy in the Digital Age

Öz

The concept of literacy has undergone significant transformations from the past to the present. This process has evolved from traditional literacy to media literacy and, more recently, to digital media literacy, fundamentally changing our understanding of literacy. Digital media environments have positioned individuals not only as consumers of content but also as producers and sharers of it. While active participation in various digital platforms allows for a more democratic dissemination of information, it also brings about certain challenges. The rise of disinformation and manipulation on social media platforms and other online environments has become a growing concern. Therefore, it has become increasingly important for individuals to critically evaluate and develop awareness of the content they encounter in digital media. In this context, the aim of this study is to focus on the transformation of the literacy phenomenon alongside technological advancements. By examining the multifaceted impact of computer and internet-based technologies on communication processes, the study emphasizes how digitalization has reshaped the concept of literacy. The study is conducted within a theoretical framework, addressing the topic both historically and conceptually, and uses literature review as a data collection method to reveal the stages of literacy transformation through the digitalization process. The findings of the study indicate that traditional literacy was based on the ability to read and write texts formed through a specific alphabet system. However, with the development of media tools in the 20th century, literacy has evolved into a broader concept, transforming into media literacy.

Anahtar Kelimeler

Media studies , literacy , media literacy , digital media literacy , digitalization.

Kaynakça

• Aufderheide, P. (1993) General principles of media literacy, http://www.newsreel.org/articles/aufderhe.htm#top (Erişim tarihi: 15. 10. 2024).
• Binark, M. ve Löker, K. (2011). Sivil toplum örgütleri için bilişim rehberi. Ankara, STGM.
• Buckingham, D. (2003). Media Education: Literacy, Learning and Contemporary Culture, Institute of Education, University of London. (https://www.researchgate.net/publication/242298855, Erişim, 11.10. 2024).
• Briggs, A. & Burke, P. (2023). Medyanın toplumsal tarihi. (Y. Karalı, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Bulger, M. & Davison, P. (2018). The promises, challenges and futures of media literacy. Journal of Media Literacy Education, 10(1), 1 – 21.
• Castells, M. (2003). Enformasyon çağı: ekonomi, toplum ve kültür, Ağ toplumunun yükselişi. ( E. Kılıç, Çev.). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Chen, D.-T., Wu, J., & Wang, Y.-M. (2011). Unpacking new media literacy. Journal on Systemics, Cybernetics and Informatics, 9(2), 84-88.
• Dezuanni, M. (2015). The building blocks of digital media literacy: socio-material participation and the production of media knowledge. Journal of Curriculum Studies, 47(3), 416-439. http://dx.doi.org/10.1080/00220272.2014.966152
• Gee, J.P. (2010). New digital media and learning as an emerging area and “Worked examples” as one way forward. the United States of America: MIT Press.
• Güz, N. (2024). Medya okuryazarlığından medya yazarokurluğuna geçiş. Kastamonu İletişim Araştırmaları Dergisi, 13, 1-15.
• Hobbs, R. (2019). Media literacy foundations (https://mediaeducationlab.com/, Erişim tarihi:15.11. 2024). http://dx.doi.org/10.1002/9781118978238.ieml0063
• İnceoğlu, Y. (2016). “Medyayı doğru okumak”, Cinman. Şimşek, M. ve Türkoğlu, N. (Ed.), (s.19-24), İstanbul: Pales Yayınları.
• Jenkins, H. (2006). Convergence culture: where old and new media collide. NY: New York University Press.
• Kellner, D. & Share, J. (2005). Toward critical media literacy: Core concepts, debates, organizations, and policy. Discourse: Studies in the cultural politics of education, 26(3), 369-386. http://dx.doi.org/10.1080/01596300500200169
• Kellner, D. (2014). Yeni medya ve yeni okuryazarlık: yeni binyılda eğitimin yeniden yapılandırılması, (M. A. Barış, Çev.). M. Çakır (Der), Yeni medyaya eleştirel yaklaşımlar (413-444) içinde. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Laughey, D. (2010). Medya çalışmaları: Teoriler ve yaklaşımlar. (A.Toprak, Çev.). Kalkedon Yayınları, İstanbul.
• Leaning, M. (2019). An approach to digital literacy through the integration of media and information literacy. Media and Communication, 7(2), 4-13. http://dx.doi.org/ 0.17645/mac.v7i2.1931
• Lin, T.-B., Li, J.-Y., Deng, F., & Lee, L. (2013). Understanding new media literacy: An explorative theoretical framework. Journal of Educational Technology & Society, 16 (4), 160–170.
• Lister, M., Dovey, J., Giddings, S., Grant, I. & Kelly, K. (2009). New media: A critical introduction. New York: Routledge.
• Livingstone, S. (2004). Media literacy and the challenge of new information and communication technologies. The Communication Review, (7), 3-14.http://dx.doi.org/ 10.1080/10714420490280152
• Maıgret, E. (2004). Medya ve İletişim Sosyolojisi. (H.Yücel, Çev.). İletişim Yayınları: İstanbul.
• Masterman, L. (1985). Teaching the media. London: Comedia Publishing Group.
• Ölçekçi, H. (2020). Dijital iletişim ve küresel kültürel etkileşimin homojenleşme, kutuplaşma ve melezleşme süreçleri. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 50, 146-163.
• RobbGrieco, M. (2014). Why history matters for media literacy education. Journal of Media Literacy Education, 6(2), 3-22.
• RobbGrieco, M., & Hobbs, R. (2013). A field guide to media literacy education in United States, 1-30 (www.mediaeducationlab.com, Erişim tarihi: 23.10.2024).
• RTÜK, (2006). Türkiye'de Medya Okuryazarlığı, (https://www.medyaokuryazarligi.gov.tr/, Erişim tarihi: 23.10.2024).
• Scheibe C. ve Rogow F. (2012). The teacher's guide to media literacy: Critical thinking in a multimedia world. the United States of America.
• Silverblatt, A. (2001). Media literacy: Keys to interpreting media messages. Fourth edition, the United States of America: Praeger.
• Thompson, J. B. (2008). Medya ve Modernite. (S. Öztürk, Çev.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Tudaw, J. (2009). Media Today An İntroduction To Mass Communication. Routledge, Taylo& Francis Group.
• Tyner, K. (1998). Literacy in a digital world. Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum.
• Unesco (2004). The Plurality of literacy and its implications for policies and programmes: position paper. UNESCO: Paris. www.unesdoc.unesco.org images/0013/001362/136246e.pdf