Kadın Yoksulluğunun Tarihine Kapı Aralamak-18. Yüzyılın İkinci Yarısında Kadın Yoksulluğunun Toplumsal Görünümleri

Yıl 2019, Sayı: 59, 63 - 78, 03.07.2019

Nazife Gürhan

https://doi.org/10.26650/JECS2019-0008

Öz

Toplumsal hiyerarşinin en alt tabakasına gönderme yapan yoksulluk, yeterli kaynak ve gelire sahip olamama durumu olarak tanımlanabilir. Son yıllarda toplumsal cinsiyet çalışmalarındaki artışla birlikte kadınların yoksulluğu deneyimleme biçimlerindeki cinsiyet farklılıklarına vurgu yapan “kadın yoksulluğu” kavramsallaştırması kullanılmaya başlanmıştır. Bu kavram kadınların toplumda var olan rolleri ve statülerine bağlı olarak yoksulluk deneyimlerinin erkeklerden farklılaşmasını ifade etmektedir. Bu çalışmanın ana konusu 18. yüzyılın ikinci yarısında Diyarbekir’de yaşamış yoksul kadınların yoksulluk deneyimlerini ortaya çıkarmaktadır. Bir tarihsel sosyoloji araştırması olan çalışmanın ana kaynağı dönemin Diyarbekir Eyaleti’nin merkezi konumundaki Amid mahkemesine ait 7 adet şer’iyye sicili defteridir. Bu defterlerde bulunan tereke/miras kayıtları arasından tespit edilen 119 yoksul kadına ait belgedeki yoksulluk imgeleri üzerinden incelenen dönemde yaşayan kadın yoksulların gündelik hayatlarının fotoğrafını çekmek, böylelikle kadın yoksulluğunun tarihsel arka planına ışık tutmak amaçlanmaktadır. Çalışmada kadın yoksulların gündelik mekanlarını oluşturan evlerin genel olarak harabe evler olduğu, giyinme pratiklerinde ise “köhne” olarak tasvir ve tabir edilen kıyafetlerin varlığı dikkat çekici hususlar olarak ortaya çıkmıştır. Yine kadın yoksulların (ortalama 51 kuruş servet) erkek yoksullara (ortalama 57,5 kuruş servet) göre yoksulluğu daha derinden yaşayarak yoksullar arasındaki en yoksul kesimi oluşturdukları görülmüştür. Bu durum günümüzde yoksulluğun kadınlar arasında daha derin yaşandığını ifade eden “yoksulluğun kadınsılaşması” kavramının geçmişte de var olduğuna bir işarettir.

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk, kadın yoksulluğu, Osmanlı, şer’iyye sicili, tarihsel sosyoloji

Unlocking the Doors on the History of Women’s Poverty A Social View of Women’s Poverty in The Second Half of the 18th Century-

Öz

Poverty – with reference to the lowest layers of social hierarchies - can be defined as not having sufficient resources and income. In recent years, together with the increase in gender studies, the conceptualization of female poverty, which emphasizes the gender differences in the ways women experience poverty, has started to be used by researchers. This concept differentiates between the poverty experiences of women and those of men, depending on their role and status in society. The main focus of this study is the poverty experiences of women who lived in Diyarbekir in the second half of the 18th century. In the present study, it was observed that the houses in which these women lived were generally dilapidated affairs and their clothing was worn out. It was also observed that these women (with average assets of 51 piastre) constituted the poorest people among society since they experienced poverty more intensely than poor men (average assets of 57.5 piastre). This shows that the phenomenon of “the feminization of poverty”, which signifies that poverty is experienced more in women than in men, also existed in the past.

Anahtar Kelimeler

Poverty, women’s poverty, Ottoman, registration book, historical sociology

Kaynakça

• Açıkgöz, R. (2010). Kadın yoksulluğu üzerine bir inceleme. Yardım ve Dayanışma Dergisi, 1(2), 45–60.
• Alver, K. (2010). Siteril hayatlar. Ankara: Hece Yayınları.
• Brannen, J., & Wilson, G. (1987). Give and take in families: Studies in resources distribution, London, UK: Allen and Unwin.
• Cankabal, H. (2009). 17. yüzyılda Ayntâb -Osmanlı kentinde toplum ve siyaset. (Z. Yelçe, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Castells, M. (2009). End of millennium, Oxford, UK: Wiley-Blackwell.
• Çetin, A. (2017). Türk sinemasında yoksulluk temsilleri 1960-1975 dönemi. (Yayınlanmamış Doktora tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
• Çolak, S. (2010). Bir İngiliz hanımefendisinin -Lady Montegu- gözüyle Osmanlı kadını. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 386–403.
• Çukur, C. Ş. (2008). Yoksulluğun psikolojisi: Yoksulluğun sosyal bilişsel olarak yapılandırılması ve sosyal- duygusal sorunlar ile ilişkisi. N. Oktik (Ed.), Türkiye’de yoksulluk çalışmaları içinde (s. 97–162). İzmir: Yakın Kitabevi.
• Daly, M. (1989). Woman and poverty, Dublin, Ireland: Attic Press.
• Davis, F. (1992). Culture and identity, Chicago, CA: University of Chicago Press.
• Diyarbekir Şer’iyye Sicilleri (DŞS) 3744, 3796, 3757, 3753, 3725, 3785, 3797.
• Dumrul, C. ve Dumrul, Y. (2014). Osmanlı İmparatorluğu’nun kapitalist paternde sanayileşmesinin önündeki engeller üzerine bir inceleme. Yönetim ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 23, 146–170.
• Ergut, F. Ve Uysal A. (2012). Tarihsel sosyoloji ne yapar, nasıl yapar? F. Ergut ve A. Uysal (Ed.), Tarihsel sosyoloji stratejiler, sorunsallar, paradigmalar içinde (s. 13–36). Ankara: Dipnot Yayınları.
• Fidan, F. Z. (2016). Yoksulluk kıskacında kadın. İstanbul: Opsiyon Yayınları.
• Glendinning, C., & Millar, J. (1992). Women and poverty in Britain in the 1990s. London, UK: Harvester Wheatsheaf.
• Gürhan, V. ve Gürhan, N. (2018). Osmanlı taşrasında zengin sınıf Diyarbekirli zenginler (1750-1800). Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Jütte, R. (2008). Erken modern Avrupa’da yoksulluk ve sapkınlık (B. Kurtege-Sefer, Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Karabulut, M. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda 19. yüzyılda değişim süreci, sosyal ve kültürel durum. Mecmua, (2), 49–65.
• Körükmez, L. (2008). Kent yoksulluğu ile mücadelede kadınların geliştirdiği stratejiler ve toplumsal cinsiyet rolleri. Nuriye Oktik (Ed.), Türkiye’de yoksulluk çalışmaları içinde (s. 207–244). İzmir: Yakın Kitabevi.
• Küçükkalay, A. M. (1997). Endüstri devrimi ve ekonomik sonuçlarının analizi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (2), 51–68.
• Montegu, L. (1933). Şark mektupları (A. Refik, Çev.). İstanbul: Hilmi Kitaphanesi.
• Oktik, N. (2008). Yoksulluk olgusuna kavramsal ve kuramsal yaklaşımlar. N. Oktik (Ed.), Türkiye’de yoksulluk çalışmaları içinde (s. 21–56). İzmir: Yakın Kitabevi.
• Özdalga, E. (2011). Bir tasavvur ve ustalık olarak tarihsel sosyoloji. E. Özdalga (Ed.), Tarihsel sosyoloji içinde (s. 9–68). Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• Öztürk, Ş. (2008). Kırsal yoksulluk. N. Oktik (Ed.), Türkiye’de yoksulluk çalışmaları içinde (s. 265–299). İzmir: Yakın Kitabevi.
• Pearce, D. (1978). The feminization of poverty: Women, work, welfare, The Urban & Social Change Review, 11(1–2), 28–38.
• Şener, Ü. (2012). Kadın yoksulluğu. Mülkiye Dergisi, 36(4), 51–67.
• Şenses, F. (2009). Küreselleşmenin öteki yüzü yoksulluk -kavramlar, nedenler, politikalar ve temel eğilimler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Weininger, E. B. (2014). Bourdieu’nün sınıf analizinin esasları (G. Ertuğrul, Çev.). Sınıf analizine yaklaşımlar, Eric Olin Wright (Ed.), Çev. ve Ed. Vefa Saygın Öğütle, Ankara: Notabene Yayınları.
• Yılmaz, Ö. (2017). 1847-1848 kolera salgını ve Osmanlı coğrafyasındaki etkileri. Avrasya İncelemeleri Dergisi, 6(1), 23–55.
• Oxfam. (2017, October 15). Richest 1 percent bagged 82 percent of wealth created last year - poorest half of humanity got nothing. Retrieved from https://www.oxfam.org/en/pressroom/pressreleases/2018-01-22/richest-1-percent-bagged-82-percent-wealth-created-last-year
• Global Wealth Report. (2018, October 15). Retrieved from http://publications.credit-suisse.com/tasks/render/file/index.cfm?fileid=77A4E912-A32D-8E84-CC8C21144CEE52E2