Aile-İş Kolaylaştırması, Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet: Üniversite Çalışanları Örneği

Yıl 2021, Sayı: 63, 317 - 338, 30.06.2021

Selda Coşkuner Aktaş Birgül Çiçek

Öz

İş ve aile ilişkisini inceleyen çalışmalarda bu iki alanın birbirine müdahalesini kabul eden çalışmalar ağırlık taşımasına rağmen, iş ve ailenin birbirine olumlu etkilerinin incelendiği çalışmalar da literatürde yer edinmeyi başarmıştır. Bu çalışma, çalışan ebeveynlerin, çocukların bakımı ve çocuklarla ilgili konular ile ev içi faaliyetlerde sorumluluk alma durumlarının aile-iş kolaylaştırması üzerindeki etkisinin cinsiyet ve toplumsal cinsiyet bağlamında incelenmesi amacını taşımaktadır. Ankara’da iki büyük devlet üniversitesinde çalışan, evli ve çocuk sahibi olan personel (n=447) ile yürütülen çalışmada tüm değişkenler açısından kadınların aile-iş kolaylaştırmasını erkeklerden daha fazla yaşadıklarını göstermiştir. Çalışmanın sonuçlarına göre kadınların aile-iş kolaylaştırması ile zaman esaslı ve psikolojik esaslı aile-iş kolaylaştırması, erkeklerden daha yüksektir. Bireylerin çocuk bakımı ve çocuklarla ilgili konularda ve ev içi faaliyetlerde sorumluluk alma durumu ile aile-iş kolaylaştırması arasındaki ilişki cinsiyete göre farklılaşmaktadır. Çocuk bakımı ve çocuklarla ilgili konularda büyük ölçüde eşinin sorumlu olduğunu belirten kadınların zaman esaslı aile-iş kolaylaştırması ile eşiyle hemen hemen eşit olarak sorumlu olduğunu belirten kadınların psikolojik esaslı aile-iş kolaylaştırması, erkeklerden daha yüksektir. Ev içi faaliyetlerden büyük ölçüde yardımcının sorumlu olduğunu belirten kadınların aile-iş kolaylaştırması ile psikolojik esaslı aile-iş kolaylaştırması, erkeklere göre daha yüksek bulunmuştur. Elde edilen bulgular cinsiyet, toplumsal cinsiyet ve sınırlı literatür çerçevesinde tartışılmış ve önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aile-iş kolaylaştırması, cinsiyet, toplumsal cinsiyet

Family-to-Work Facilitation, Sex, and Gender: A Sample of University Employees

Öz

Challenging the assumption that work and family are incompatible, a growing number of studies have focused on the positive relationships between these two roles. The exploratory study described in this paper aimed to examine whether family characteristics (i.e., taking responsibility for childcare, child-related issues, and household chores) are associated with family-to-work facilitation (FWF). Using data from two major state universities in Ankara (n = 447), we examined the family-to-work-facilitation of full-time employees (both male and female) with children. The findings of the study indicate that women experience FWF more than men, considering all the independent variables. Moreover, FWF (including time and psychology-based FWF) was higher for women than that of men. The relationship between FWF and taking responsibility for childcare, children, and household chores was found to be statistically significant by sex. The time and psychology-based FWF of women who stated that “their husbands were largely responsible” for childcare and child-related matters were higher than those of men. Furthermore, the psychology-based FWF of women who stated that “they and their husbands were equally responsible” for childcare and child-related matters were higher than that of males who gave the same answer. The women who hired help for household tasks had more FWF and psychological-based FWF than men. The findings are discussed within the framework of sex, gender, and the limited related literature, and directions for future research are suggested.

Anahtar Kelimeler

Family-to-work facilitation, sex, gender

Kaynakça

• Alpar, R. (2011). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel yöntemler. Ankara, Türkiye: Detay Yayıncılık.
• Aryee, S., Srinivas, E.S., & Tan, H.H. (2005). Rhythms of life: antecedents and outcomes of work-family balance in employed parents. Journal of Applied Psychology, 90(1), 132–146.
• Başak, S., Kıngır, S., ve Yaşar, Ş. (2013). Kadının görünmeyen emeği: ikinci vardiya. Anka Kadın Araştırma Merkezi, Rapor No: 2013/01
• Beauvoir, S. (2019). İkinci Cinsiyet 2. Cilt: Yaşanmış Deneyim. (G. A. Savran, Çev.) İstanbul, Türkiye: Koç Üniversitesi.
• Beutell, N.J., & Schneer, J.A. (2014). Work-family conflict and synergy among Hispanics. Journal of Managerial Psychology, 29(6), 705–735
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye’de kadınlık. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 2014(3), 108–114
• Boeckmann, I., Misra, J., & Budig, M. J. (2015). Cultural and institutional factors shaping mothers’ employment and working hours in postindustrial countries. Social Forces, 93(4), 1301–1333.
• Bozok, M. (2017). Türkiye’de ilgili babalık ve belirleyicileri. Türkiye’de Babalığı Anlamak Serisi-I (AÇEV). İstanbul, Türkiye: Taymaz Matbaacılık
• Bozok, M. (2018). Ebeveynlik, erkeklik ve çalışma hayatı arasında Türkiye’de babalık. Türkiye’de Babalığı Anlamak Serisi-II (AÇEV). İstanbul, Türkiye: Taymaz Matbaacılık.
• Butler, J. (1999). Cinsiyet belası feminizm ve kimliğin altüst edilmesi. (B. Ertür, Çev.) İstanbul, Türkiye: Metis Yayınları
• Clark, S. C. (2000). Work/family border theory: a new theory of work/family balance. Human Relations, 53(6), 747–770.
• Coşkuner, S. (2016). Exploring the links between work and family: Conflict or facilitation? Imperial Journal of Interdisciplinary Research (IJIR), 2(4), 843–849.
• Connel, R. W. (1998). Toplumsal cinsiyet ve iktidar. (C. Soydemir, Çev.) İstanbul, Türkiye: Ayrıntı Yayınları
• Connel, R. W. (2019). Erkeklikler. (N. Konukcu, Çev.) Ankara, Türkiye: PhoenixYayınevi
• Dedeoğlu, S. (2000). Toplumsal cinsiyet rolleri açısından Türkiye’de aile ve kadın emeği. Toplum ve Bilim, 86,139–170.
• Demerouti, E., Geurts, S.A.E., & Kompier, M. (2004). Positive and negative work–home interaction: prevalence and correlates. Equal Opportunities International, 23(1/2), 6–35.
• Eby, L. T., Casper, W. J., Lockwood, A., Bordeaux, C., & Brinley, A. (2005). Work and family research. IO/OB: Content analysis and review of the literature (1980-2002) içinde. Journal of Vocational Behavior, 66, 124–197.
• Eker, H. (2018). Toplumsal cinsiyet bağlamında iş dışı zaman kullanımı: Kamuda çalışanlar üzerine sosyolojik bir değerlendirme. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 8(15), 1218–1240
• Ersoy, E. (2009). Cinsiyet kültürü içerisinde kadın ve erkek kimliği (Malatya Örneği). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(2), 209–230
• Frone, M. R. (2003). Work-family balance. In J. C. Quick and L. E. Tetrick (Eds.), Handbook of occupational health psychology. (pp.143–162). Washington, DC, USA: American Psychological Association.
• Goode, W. J. (1960). A theory of Role Strain. American Sociological Review, 25, 483–496
• Greenhaus, J. H., & Beutell, N. J. (1985). Sources of conflict between work and family roles. Academy of Management Review, 10, 76–88.
• Greenhaus, J. H., & Parasuraman, S. (1999). Research on work, family, and gender: Current status and future directions. In G. N. Powell (Ed.), Handbook of gender and work . (pp.391–412.). Newbury Park, CA, USA: Sage
• Greenhaus, J. H., & Powell, G. N. (2006). When work and family are allies: A theory of work-family enrichment. Academy of Management Review, 31, 72–92
• Grzywacz, J. G., & Bass, B. L. (2003). Work, family, and mental health: Testing different models of work-family fit. Journal of Marriage and Family, 65, 248–262.
• Grzywacz, J. G., & Marks, N. F. (2000). Reconceptualizing the work-family interface: An ecological perspective on the correlates of positive and negative spillover between work and family. Journal of Occupational Health Psychology, 5, 111–126.
• Gültekin, A. ve Bener, Ö. (2006). 0-6 yaş döneminde çocuğu olan çalışan ve çalışmayan kadınların evle ilgili faaliyetleri yürütme biçimlerinin incelenmesi.Erişim Adresi: http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/makaleler/0-6yasdonemicocuklukadinlar.pdf Erişim Tarihi: 08.02.2020.
• Güneş, N. ve Demircioğlu, H. (2018). 0-6 yaş arası çocuğu olan annelerin aile-işlevlerinin çeşitli değişkenler açısından incelenmesi. Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(1), 1087–1106.
• Kahn, R. L., Wolfe, D. M., Quinn, R., Snoek, J.D., & Rosenthal, R. A. (1964). Organizational stress: Studies in role conflict and ambiguity,New York, USA:Wiley.
• Karatepe, O. M., & Bekteshi, L. (2008). Antecedents and outcomes of work–family facilitation and family–work facilitation among frontline hotel employees. International Journal of Hospitality Management, 27, 517–528.
• Kirchmeyer, C. (1992). Non-work participation and work attitudes: a test of scarcity vs. expansion models of personal resources. Human Relations, 45, 775–795.
• Livingston, B. A., & Judge, T. A. (2008). Emotional responses to work-family conflict: An examination of gender role orientation among working women. Journal of Applied Psychology, 93, 207–216.
• Marks, S. P. (1977). Multiple roles and role strain: some notes on human energy, time and commitment. American Sociological Review, 42, 921–936.
• McHale, J. P., & Irace, K. (2011). Coparenting in diverse family systems. In McHale J. P.and Lindahl, K. M. (Eds.), Coparenting: a conceptual and clinical examination of family systems. (pp.15–37). Washington, DC, USA: American Psychological Association.
• Model, S. (1981). Housework by husbands; determinants and implications. Journal of Family Issues, 2, 225–237.
• Marsiglio, W. (1993). Contemporary scholarship on fatherhood: Culture, identity, and conduct. Journal of Family Issues, 14, 484–509.
• Nasurdin, A. M., Ahmad, N.H., & Zainal, S. R. M. (2013). Comparing work-family conflict and facilitation among male and female entrepreneurs in Malaysia. International Journal of Business and Society, 14(1), 149–162.
• Parsons, T., & Bales, R. F. (1955). Family, socialization and interaction process. Glencoe, Illinois, USA: The Free Press.
• Rothbard, N. (2001). Enriching or depleting? The dynamics of engagement in work and family roles. Administrative Science Quarterly, 46, 655–684.
• Shelton, B. A. (1992). Women, men, and time: Gender a differences in paid work, housework, and leisure. Westport, CT, USA: Greenwood.
• Sieber, S. D. (1974). Toward a Theory of Role Accumulation. American Sociological Review, 39, 567–578.
• T.C. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (2019). Türkiye aile yapısı ileri istatistik analizi, 2018. Ankara, Türkiye: TDV.
• Terzioğlu, G.R. (1987). Ev idaresi ve ilkeleri. Ankara, Türkiye: Doğuş Matbaacılık.
• Tiedje, L. B., Wortman, C. B., Downey, G., Emmons, C., Biernat, M., & Lang, R. (1990). Women with multiple roles: Role-compatibility perceptions, satisfaction, and mental health, Journal of Marriage and the Family, 52, 63–72.
• Tol, U. U. ve Taşkan, D. (2018). Erkeklik ve babalık halleri. Türkiye’de Babalığı Anlamak Serisi-III (AÇEV). İstanbul, Türkiye: Taymaz Matbaacılık.
• Tompson, H. B., & Werner, J. M. (1997). The impact of role conflict/facilitation on core and discretionary behaviors: Testing a mediated model, Journal of Management, 23, 583–601.
• Uzel, H. (2019). Anneler, kutsallığınızı paylaşmanızı istiyoruz. G. Türkmen (Ed.) Sürdürülebilir iyi ebeveynlik. (ss. 62–65). İstanbul, Türkiye: Yeni İnsan Yayınevi.
• Türkoğlu, B., Çeliköz, N. ve Uslu, M. (2013). 3-6 yaş aralığında çocuğu olan babaların nitelikli zaman algılarına dair görüşleri. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 2(2), 54–71.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK).(2015). Zaman kullanım araştırması, 2014-2015. Haber Bülteni, Sayı:18627
• Van Steenbergen, E. F. (2007). Work-family facilitation: a positive psychological perspective on role combination. Philosophy of dissertation. Leiden University. Netherlands.
• Van Steenbergen, E.F, Ellemers, N., & Moojaart, A. (2007). How work and family can facilitate each other? Distinct types of work-family facilitation and outcomes for women and men. Journal of Occupational Health Psychology, 12(3), 279–300.
• Wayne, J. H., Musisca, N., & Fleeson, W. (2004). Considering the role of personality in the work–family experience: Relationships of the big five to work–family conflict and facilitation. Journal of Vocational Behavior, 64,108–130
• Wayne, J. H., Grzywacz, J. G., Carlson, D. S., & Kacmar, K. M. (2007). Work-family facilitation: A theoretical explanation and model of primary antecedents and consequences. Human Resource Management Review, 17,63–76.
• West, C., & Zimmerman, D. H. (1987). Doing gender. Gender and Society, 1(2), 125151