Türkiye’de Okul Öncesi Dönemde Sağlık Kavramına Yönelik Yapılan Çalışmaların İncelenmesi*

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 13 - 32

Hasan Uğur Serdaroğlu , Hatice Bekır

Öz

Bu çalışmada, Türkiye’de okul öncesi dönemde sağlık üzerine yapılan araştırmaların nasıl ele alındığı ve nelere odaklanıldığını belirlemek amaçlanmıştır. Amaç doğrultusunda okul öncesi dönemde sağlık kavramına yönelik yapılan lisansüstü tez ve makaleler içerik analizi yönteminin betimsel içerik analizi yaklaşımıyla incelenmiştir. Araştırma sonucunda okul öncesi dönemde sağlık kavramına yönelik yapılan çalışmaların sayısının genel olarak arttığına fakat son yıllarda azalma eğiliminde olduğuna, en fazla lisansüstü tez olarak ele alındığına ve çoğunlukla sağlık bilimleri enstitüsünde yayımlandığına ulaşılmıştır. İncelenen araştırmalarda en fazla anket ve/veya ölçek olmak üzere; biyolojik örnek alımı, ölçüm cihazı ve kontrol listesi gibi araçlarla veri toplanmıştır. Çalışma gruplarında en fazla çocuklara, en az okul yöneticilerine ve sağlık personellerine yer verilmiş olup; annelere göre babalara daha az yer verilmiştir. İncelenen araştırmaların çalışma konuları içinde en fazla hastalık kategorisinde çalışma yapılmış; bu kategoride pestisit, anemi, D vitamini eksikliği, solunum yolu enfeksiyonları, ağrı düzeyi, fenilketonüri, astım, bisfenol-A maruziyeti, protein-enerji malnütrisyonu, tiroid, subklinik hipotiroidi, koroziv madde içimi, alerji, Hepatit A, pulmoner arter basıncı, antikor inceleme, renk körlüğü, çölyak, yanma, demir eksikliği, çinko eksikliği, el anomaliliği, bağırsak paraziti, koronavirüs, enfeksiyöz diyare, dehidratasyon, kabızlık gibi vakalar yer almaktadır. Diğer çalışılan konular arasında beslenme, iş sağlığı ve güvenliği, ruh sağlığı, ağız diş sağlığı, ihmal, istismar, ölçek geliştirme veya uyarlama bulunmaktadır. Az sayıda araştırılan konular arasında sağlık eğitimi, ekran maruziyeti, cinsel sağlık, bağışıklama, sağlık okuryazarlığı, uyku, fiziksel aktivite, hijyen, duruş bozukluğu, hava kalitesi, ilaç kullanımı yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Erken çocukluk, okul öncesi, okul öncesi dönem, sağlık, Türkiye

Etik Beyan

Bu çalışma için etik kurul onayı gerekmemektedir.

Examination of the Studies Conducted on the Concept of Health in Preschool Period in Türkiye*

Öz

This study seeks to identify how previous research has addressed the concept of health in the preschool period in Türkiye and the key areas emphasized. In this respect, graduate theses and articles were analyzed using the descriptive content analysis method. The results revealed that the number of studies has generally increased, but there has been a declining trend in recent years. It was also found that the majority of these studies were conducted as graduate theses and were predominantly published in the Institute of Health Sciences. In these studies, data were predominantly collected with questionnaires and/or scales, as well as biological sample collection, measurement tools, and checklists. Study samples mainly involved children, while school administrators and health personnel were included to the least extent. Moreover, fathers were represented less in the studies than mothers. Regarding the research topics, the largest number of studies focused on the category of diseases, such as pesticide, anemia, vitamin D deficiency, respiratory tract infections, pain level, phenylketonuria, asthma, bisphenol-A exposure, protein-energy malnutrition, thyroid, subclinical hypothyroidism, corrosive substance exposure, allergy, Hepatitis A, pulmonary arterial pressure, antibody analysis, color blindness, celiac disease, burns, iron-zinc deficiency, hand anomaly, intestinal parasite, coronavirus, infectious diarrhea, dehydration, and constipation. Other research topics involved nutrition, occupational health and safety, mental health, oral and dental health, neglect, abuse, scale development or adaptation. A small number of studies were conducted on health education, screen exposure, sexual health, immunization, health literacy, sleep, physical activity, hygiene, posture disorders, air quality, and medication use.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, health, early childhood, preschool, preschool period

Etik Beyan

Ethics committee approval is not required for this study.

Kaynakça

• Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (2023). 06 Şubat 2023 Pazarcık-Elbistan Kahramanmaraş (mw:7.7–mw:7.6) depremleri raporu. https://deprem.afad.gov.tr/assets/pdf/Kahramanmara%C5%9F%20Depremi%20%20Raporu_02.06.2023.pdf
• Akgül, E., Ergün, A., & Gür, K. (2024). Güncel yasal düzenlemeler doğrultusunda okul sağlığı hemşireliği. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 11(2), 321-327. https://doi.org/10.34087/cbusbed.1363146
• Akıncı Coşgun, A., & Çiftçi, E. (2022). Examination of preschool teachers' opinions on child neglect and abuse. E-International Journal of Educational Research, 13(6), 210-224. https://doi.org/10.19160/e-ijer.1174697
• Alanka, D. (2024). Nitel bir araştırma yöntemi olarak içerik analizi: Teorik bir çerçeve. Kronotop İletişim Dergisi, 1(1), 64-84.
• Alp, H. (1977). Okul öncesi çocuklarının sağlığı, bakımı ve eğitimi alanlarında anne babaların eğitim gereksinmeleri [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Aral, N. (2023). Depremin çocuklar üzerindeki etkileri. Çocuk ve Gelişim Dergisi, 6(11), 93-105. https://doi.org/10.36731/cg.1299175
• Aydınoğlu, S., & Kuşgöz, A. (2019) Trabzon ilinde, 3-6 yaş grubu çocuklarda erken çocukluk çağı çürüğü prevalansı ve ilişkili risk faktörlerinin değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 29(4), 589-596. https://doi.org/10.17567/ataunidfd.554428
• Biliker, M. A. (1978). Yenice sağlık ocağı bölgesinde 4-72 aylık çocuklarda beslenme düzeyi ile ilgili bir araştırma [Tıpta Uzmanlık Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Carson, V., Lee, E. Y., Hewitt, L., Jennings, C., Hunter, S., Kuzik, N., ... & Tremblay, M. S. (2017). Systematic review of the relationships between physical activity and health indicators in the early years (0-4 years). BMC Public Health, 17(5), 854. https://doi.org/10.1186/s12889-017-4860-0
• Chu, C. H., Ho, P. L., & Lo, E. C. M. (2012). Oral health status and behaviours of preschool children in Hong Kong. BMC Public Health, 12, 767. https://doi.org/10.1186/1471-2458-12-767
• Cohen, J. (1960). A coefficient of agreement for nominal scales. Educational and Psychological Measurement, 20(1), 37-46. https://doi.org/10.1177/001316446002000104
• Çakmur, H. (2013). Çocuklukta enfeksiyöz diyare ve dehidratasyon. Kafkas Tıp Bilimleri Dergisi, 3(2), 96-102. https://doi.org/10.5505/kjms.2013.25744
• Çalık, M., & Sözbilir, M. (2014). İçerik analizinin parametreleri. Eğitim ve Bilim, 39(174). https://doi.org/10.15390/EB.2014.3412
• Çokpekin, F. (1979). Okul öncesi çocuklarda beslenme alışkanlığı, diş bakımı ve ağız pH'sı ile diş çürüğü arasındaki ilişkinin saptanması [Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Demir Uysal, D., & Çalışır, H. (2024). Okul çocuklarının uyku sorunları ile beslenme alışkanlıkları ve antropometrik ölçümleri arasındaki ilişki. Journal of Turkish Sleep Medicine, 11, 60-67. https://doi.org/10.4274/jtsm.galenos.2023.61224
• Dinçer, S. (2018). Content analysis in scientific research: Meta-analysis, meta-synthesis, and descriptive content analysis. Bartın University Journal of Faculty of Education, 7(1), 176-190. https://doi.org/10.14686/buefad.363159
• D'Onise, K., Lynch, J. W., Sawyer, M. G., & McDermott, R. A. (2010). Can preschool improve child health outcomes? A systematic review. Social Science & Medicine, 70(9), 1423-1440. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2009.12.037
• Dougherty, L. R., Leppert, K. A., Merwin, S. M., Smith, V. C., Bufferd, S. J., & Kushner, M. R. (2015). Advances and directions in preschool mental health research. Child Development Perspectives, 9(1), 14-19. https://doi.org/10.1111/cdep.12099
• Duran, M., & Arslan, H. H. (2021). Okul öncesi eğitim programlarının öz bakım becerileri kapsamında temel sağlık kurallarını içermesi bakımından incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(1), 234-261. https://doi.org/10.17679/inuefd.820407
• Dülger, G., Çalışkan, E., Kılıç, N., & Ankaralı, H. (2017). Reability investigations of bacteriological aspects of play dough. Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 74(1), 29-36. https://doi.org/10.5505/TurkHijyen.2016.34603
• Eke, C. (2015). Dalgalar ünitesindeki kazanımların yenilenmiş Bloom taksonomisine göre incelenmesi. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 4(2), 345-353.
• Etker, G. (1977). 5-6 yaş okulöncesi çocuklarda visio-motor eğitimin visio-motor gelişime etkisi [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ Evidation Health (2022). The importance of health research. https://evidation.com/blog/the-importance-of-health-research
• Falkingham, L. T., & Reeves, R. (1998). Context analysis-A technique for analysing research in a field, applied to literature on the Management of R&D at the section level. Scientometrics, 42, 97-120. Fináncz, J., Podráczky, J., Deutsch, K., Soós, E., Bánfai-Csonka, H., & Csima, M. (2023). Health education intervention programs in early childhood education: A systematic review. Education Sciences, 13(10), 988. https://doi.org/10.3390/educsci13100988
• Göllü, G., Savaş, N. A., Karaemir, G., Şimşek, A., Ulus, R., Dikmen, B., ... & Yavuz, Y. (2016). Koroziv madde içimi hakkında annelerin bilgi düzeylerinin belirlenmesi. Mersin Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 9(3), 138-143.
• Gültekin, T., Bayık-Temel, A. (2020). Sleep problems and effective factors in preschool children. Florence Nightingale Journal of Nursing, 28(2), 164-173. https://doi.org/10.5152/FNJN.2020.18063
• Güven, V., & Şahin, M. K. (2017). Evaluation of pre-school health screening: An example from Artvin province. Ankara Medical Journal, 17(2), 93-101. https://doi.org/10.17098/amj.286159
• Hanney, S. R., & González-Block, M. A. (2015). Health research improves healthcare: Now we have the evidence and the chance to help the WHO spread such benefits globally. Health Research Policy and Systems, 13(12), 1-4. https://doi.org/10.1186/s12961-015-0006-y
• Hysing, M., Kvestad, I., Kjellevold, M., Kolden Midtbø, L., Graff, I. E., Lie, Ø., ... & Øyen, J. (2018). Fatty fish intake and the effect on mental health and sleep in preschool children in FINS-KIDS, a randomized controlled trial. Nutrients, 10(10), 1478. https://doi.org/10.3390/nu10101478
• Ijsselmuiden, C., & Matlin, S. (2006). Why health research? https://www.cohred.org/downloads/cohred_publications/Why_Health_Research_Research-vol.1_0_0.pdf
• Kara, Y., & Aslan, B. (2018). Okul öncesi dönemde besinler konusunun yaratıcı drama uygulamalarıyla öğretilmesinin öğrenme düzeyine etkisi. EKEV Akademi Dergisi, 75, 141-158.
• Kapdan, A., Kuştarcı, A., Kapdan, A., Buldur, B., & Arslan, D. (2010). Sivas ilindeki okul öncesi yaş grubu çocukların diş sağlığı durumlarının değerlendirilmesi. Cumhuriyet Dental Journal, 13(2), 91-95.
• Karabulut, Ö. (2023). İş sağlığı ve güvenliği eğitiminin Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yayınlanan öğretim programlarına entegrasyonun incelenmesi [Yüksek Lisans Tezi, Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Karadaş, H. (2021). Okul öncesi eğitim kurumlarında yaşanan güvenlik ve sağlık problemlerinin paydaş görüşlerine göre incelenmesi. Anatolian Journal of Health Research, 2(1), 7-14. https://doi.org/10.29228/anatoljhr.50959
• Kardeş, S., & Güney Karaman, N. (2018). Okul öncesi öğretmenlerinin çocuğun cinsel eğitimine ilişkin görüşleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(3), 1554-1570. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2018.18.39790-471147
• Kemer, D., & İşler Dalgıç, A. (2022). Effectiveness of sexual abuse prevention training program developed by creative drama for preschoolers: An experimental study. Journal of Child Sexual Abuse, 31(1), 9-32. https://doi.org/10.1080/10538712.2021.1994504 Kurt, G., & Serdaroğlu, H. U. (2024). Prevalence of infectious diseases in children at preschool education institutions and stakeholder opinions. Children, 11(4), 447. https://doi.org/10.3390/children11040447
• Kuter, B. (2019). İzmir ilindeki 6 yaş grubu çocuklarin ağız-diş sağlığı durumlarının değerlendirilmesi ve önemli çürük indeksinin önemi. Atatürk Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Dergisi, 29(2), 176-181. https://doi.org/10.17567/ataunidfd.437235
• León Rojas, D., Castorena Torres, F., Alvarado Ramos, S., del Castillo Morales, A., & Rodríguez-de-Ita, J. (2023). Sleep disturbances and mental well-being of preschool children during the COVID-19 pandemic in Mexico. International Journal of Environmental Research and Public Health 20(5), 4386. https://doi.org/10.3390/ijerph20054386
• Leonardi, F. (2018). The definition of health: towards new perspectives. International Journal of Health Services, 48(4), 735-748. https://doi.org/10.1177/0020731418782653
• Li, Y. C., Kwan, M. Y. W., King-Dowling, S., & Cairney, J. (2015). Determinants of physical activity during early childhood: A systematic review. Advances in Physical Education, 5, 116-127. http://dx.doi.org/10.4236/ape.2015.52015
• Mazurkiewicz, A., & Raczkowska, E. (2024). The connection between knowledge and the nutritional behaviour of parents and the occurrence of overweight and obesity among preschool children-a pilot study. Nutrients, 16(1), 174. https://doi.org/10.3390/nu16010174
• McHugh, M. L. (2012). Interrater reliability: The kappa statistic. Biochemia Medica, 22(3), 276-282.
• Miles, M. B., & Huberman, A. M. (1994). Qualitative data analysis: An expanded sourcebook (2nd ed.). SAGE. https://vivauniversity.files.wordpress.com/2013/11/milesandhuberman1994.pdf
• Milli Eğitim Bakanlığı (2022). MEB'den okul sağlığı hemşireleri yönergesi. https://www.meb.gov.tr/mebden-okul-sagligi-hemsireleri-yonergesi/haber/25778/tr
• Milli Eğitim Bakanlığı (2024a). Millî eğitim istatistikleri örgün eğitim 2022/2023. https://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=508
• Milli Eğitim Bakanlığı (2024b). Okul öncesi eğitim programı Türkiye Yüzyılı Maarif Modeli. https://tymm.meb.gov.tr/upload/program/2024programokuloncesiOnayli.pdf
• National Institute for Health and Care Research (2024). What is health and care research? https://bepartofresearch.nihr.ac.uk/what-is-health-and-care-research/
• National Scientific Council on the Developing Child (2020). Connecting the brain to the rest of the body: Early childhood development and lifelong health are deeply intertwined. https://developingchild.harvard.edu/resources/connecting-the-brain-to-the-rest-of-the-body-early-childhood-development-and-lifelong-health-are-deeply-intertwined/
• Nass, S. J., Levit, L. A., & Gostin, L. O. (2009). The value, importance, and oversight of health research. In Beyond the HIPAA privacy rule: enhancing privacy, improving health through research (pp. 111-152). National Academies Press. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK9578/pdf/Bookshelf_NBK9578.pdf#page=12.00
• Ortiz, F. R., Tomazoni, F., Oliveira, M. D. M., Piovesan, C., Mendes, F., & Ardenghi, T. M. (2014). Toothache, associated factors, and its impact on Oral Health-Related Quality of Life (OHRQoL) in preschool children. Brazilian Dental Journal, 25(6), 546-553. https://doi.org/10.1590/0103-6440201302439
• Özcan Topçam, F. (1979). Beş-altı yaş okul öncesi çağı çocukları için geliştirilen beslenme eğitimi programının çocukların beslenme bilgilerine ve yemek yeme durumlarına etkisi [Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Özel, Ö., Karahan, B., & Çalışandemir, F. (2023). Exploring early childhood teachers' beliefs and practice on sexual education. Journal of Teacher Education and Lifelong Learning, 5(2), 656-667. https://doi.org/10.51535/tell.1322114
• Öztoprak Hacıoğlu, S. D. (2015). Okul öncesi dönemdeki çocukların ailelerine uygulanan sağlıklı yaşam girişimlerinin çocukta obeziteye ve sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına etkisi [Tıpta Uzmanlık Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. YÖK tez merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/
• Sabaz, N., & Yiğit, R. (2023). Okul öncesi çocukların sağlık eğitimini etkileyen faktörlerin incelenmesi. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, 5(1), 32-42. https://doi.org/10.46413/boneyusbad.1218107
• Sağlık Bakanlığı (2022). Genel koronavirüs tablosu. https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66935/genel-koronavirus-tablosu.html
• Serdaroğlu, H. U., & Bekir, H. (2024). Okul öncesi eğitim programında güncellemeler. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 14(1), 1-29. https://doi.org/10.20493/birtop.1489551
• Shaban Mohamed, M. A., AbouKhatwa, M. M., Saifullah, A. A., Hareez Syahmi, M., Mosaad, M., Elrggal, M. E., ... & Elnaem, M. H. (2022). Risk factors, clinical consequences, prevention, and treatment of childhood obesity. Children, 9(12), 1975. https://doi.org/10.3390/children9121975
• Shonkoff, J. P., Boyce, W. T., Levitt, P., Martinez, F. D., & McEwen, B. (2021). Leveraging the biology of adversity and resilience to transform pediatric practice. Pediatrics, 147(2), e20193845. https://doi.org/10.1542/peds.2019-3845
• Solmaz, P., Başkale, H., & Akgül Koç, E. (2024). The association of parental feeding style and sociodemographic characteristics with child anxiety in preschool children. Sakarya Üniversitesi Holistik Sağlık Dergisi, 7(2), 143-153. https://doi.org/10.54803/sauhsd.1491446
• Sönmez, S., & Bilir Seyhan, G. (2016). MEB 2013 okul öncesi eğitim programının sağlık kavramı açısından incelenmesi. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 7(1), 146-174. https://doi.org/10.17569/tojqi.67144
• Sümer, M., Karpuz, N., Çetinkaya Kiraz, F. (2022). Health from the perspective of children between 3–6 years. Sabuncuoglu Serefeddin Health Sciences, 4(3), 33-46. https://doi.org/10.55895/sshs.1219664
• Tekeoğlu, U. (2024). Çocuk ve ergenlerde uyku ve uyanıklık bozuklukları. Journal of Medical Clinics, 7(1), 21-33.
• Timmons, B. W., LeBlanc, A. G., Carson, V., Connor Gorber, S., Dillman, C., Janssen, I., ... & Tremblay, M. S. (2012). Systematic review of physical activity and health in the early years (aged 0–4 years). Applied Physiology, Nutrition, and Metabolism, 37(4), 773-792. https://doi.org/10.1139/h2012-070
• Türkiye İstatistik Kurumu (2023). Türkiye sağlık araştırması, 2022. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747
• Türkiye İstatistik Kurumu (2024). İstatistiklerle kadın, 2023. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Kadin-2023-53675
• Uğurlu, C. T., & Kartal, E. (2023). Okul öncesi eğitim kurumlarında iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin okul öncesi öğretmenlerinin görüşlerinin incelenmesi. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 12(34), 209-236.
• Ulaş Karaahmetoğlu, G. (2021). Ülkemizde sağlık alanında okul öncesi çocuklar ile ilgili yapılan çalışmaların bazı özellikleri. Aydın Sağlık Dergisi, 7(1), 71-80.
• UNICEF (2024). BM raporu: Küresel krizler derinleşirken açlığa ilişkin rakamların üç yıl üst üste yüksek çıkması dikkat çekiyor. https://www.unicef.org/turkiye/bas%C4%B1n-b%C3%BCltenleri/bm-raporu-k%C3%BCresel-krizler-derinle%C5%9Firken-a%C3%A7l%C4%B1%C4%9Fa-ili%C5%9Fkin-rakamlar%C4%B1n-%C3%BC%C3%A7-y%C4%B1l-%C3%BCst-%C3%BCste
• Uzunkavak, M. (2023). Okul öncesi çocuklar için hazırlanan renk körlüğü belirleme oyun yazılımı ve uygulaması. Research Journal of Biomedical and Biotechnology, 4(1), 12-17.
• Yeşildağ, A. Y., Akbulut, Y., & Uğurluoğlu Aldoğan, E. (2024). Örgün eğitim programında sağlık eğitiminin önemi: İçerik analizine dayalı bir araştırma. Eğitim ve Bilim, 49(218), 233-254.
• Yıldız, İ., & Kanak, M. (2021). Çocukların dijital teknoloji kullanımı ve ebeveyn yaklaşımları:Kesitsel bir çalışma. Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 15(2), 306-314. https://doi.org/10.21763/tjfmpc.797346
• Yörüsün, T. Ö., Koçyiğit, E., İçer, M. A., Bozkurt, O., & Köksal, E. (2017). Okul öncesi çocukların sağlıklı besin ve aktivite seçimleri ile vücut ağırlığı ilişkisi. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2(3), 19-26.
• Yükseköğretim Bilgi Yönetim Sistemi (2024). Yükseköğretim istatistikleri. https://istatistik.yok.gov.tr/
• Yükseköğretim Kurulu (2023). Üniversite izleme ve değerlendirme genel raporu-2023. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2023/2023-universite-izleme-ve-degerlendirme-genel-raporu.pdf
• Yükseköğretim Kalite Kurulu (2024). Gösterge değerleri raporu. https://yokak.gov.tr/raporlar/IndicatorValuesReport
• Zembat, R., Tunçeli, H. İ., & Akşin Yavuz, E. (2020). Safety of preschools: physical, psychological and sanitary characteristics. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 6(2), 225-236. https://doi.org/10.38089/ekuad.2020.16
• World Health Organization (1948). Constitution of the World Health Organization. https://www.who.int/about/governance/constitution
• World Health Organization (2024). Indicators index. https://www.who.int/data/gho/data/indicators/indicators-index