Öğretmen Adaylarının Çevresel Risk Algıları ve Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişki

Yıl 2012, Sayı: 2, 93 - 104, 01.06.2012

Mustafa Kahyaoğlu

Öz

Problem Durumu: Farklı beşeri ve ekonomik faaliyetlerle yapay çevre sistemler
oluşturmaya çalışan insanoğlu, ekonomik, toplumsal ve teknolojik gelişmeyle
birlikte doğal çevreye yönelik olumsuz değişimlere zemin hazırlayarak, karmaşık ve
çok çeşitlilik gösteren farklı karakterlerde çevre sorunlarının ortaya çıkmasına neden
olmuştur. Asit yağmurları, ozon tabası deliği, küresel ısınma, buzulların erimesi, göl
ve nehirlerin kuruması, ormanların yok olması, nüfus artışı günümüz çevre
sorunlarından bazılarıdır. Son zamanlarda yapılan çalışmalarda bireylerin çevresel
risklerin farkında olduğu ve çevresel risklere karşı endişelerinin her geçen gün arttığı
belirtilmektedir (Riechard & Peterson, 1998; Lazo, Kinnell & Fischer, 2000; WalsDaneshmandii
& Maclachlan, 2000; Lai et.al., 2003; Lemyre et. al. 2006; Slimak &
Dietz, 2006; Gürsoy et.al. 2008). Çevre risk en geniş anlamıyla, doğal veya insan
kaynaklı sebeplerden dolayı küresel veya yerel düzeyde ortaya çıkan tehlikelerdir.
Bununla birlikte risk algısı kişilerin risklerin ciddiyeti ve özellikleri hakkındaki
subjektif yargısıdır (Anantho, 2008). Bir durumun bireyin kendisi tarafından problem
olabilmesi için öncelikle problem olarak algılanması gerekmektedir. Çevreyi tehdit
eden risklerin algılanması ve bunlara çözüm önerilerinin getirilmesi çevre duyarlılığı,
çevre bilinç ve etkili bir çevre eğitimi için oldukça önemlidir. Bununla birlikte
yapılan literatür incelemelerinde öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve
problem çözme becerileri üzerine herhangi bir çalışmaya rastlanılmamıştır.
Araştırmanın Amacı: Bu çalışmanın temel amacı, öğretmen adaylarının çevresel
risk algıları ile problem çözme becerileri arasındaki ilişki ortaya konulmaya
çalışılmış ve aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. 1) Öğretmen adaylarını çevresel
risk algısı ile problem çözme becerileri arasında nasıl bir ilişki vardır? 2) Öğretmen
adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri alt boyutları ile cinsiyet
değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 3) Öğretmen adaylarının
çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri alt boyutları ile öğrenim gördükler
program değişkenleri arasında anlamlı bir farklılık var mıdır? 4) Öğretmen adaylarını
çevresel risk algısı ile problem çözme becerileri alt boyutları arasında nasıl bir ilişki
vardır?
Yöntem: Öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri
arasındaki ilişkiyi belirlemeyi amaçlayan bu araştırmada, ilişkisel tarama modelinden
(Karasar, 1998) yararlanılmıştır. Bu amaçla araştırmanın örneklem kümesi olan
öğretmen adaylarının sahip oldukları risk algıları “Çevresel risk algıları ölçeği” ve
problem çözme becerileri “Problem çözme becerileri envanteri” ile betimlenmeye çalışılmıştır. Araştırmanın evrenini, Siirt Üniversitesi Eğitim Fakültesi İlköğretim
Sınıf Öğretmenliği ve İlköğretim Fen Bilgisi öğretmenliği programında öğrenim
gören öğretmen adayları oluşturmaktadır. Örneklem grubunu ise seçkisiz örnekleme
yöntemine göre 153’ü Sınıf öğretmenliği ve 51’i Fen Bilgisi öğretmenliği
programında öğrenim gören toplam 204 öğretmen adayı oluşturmaktadır.
Araştırmada veri toplama aracı olarak Slimak ve Dietz (2006) tarafından geliştirilen
ve Türkçeye uyarlaması Altunoğlu ve Atav (2009) tarafından gerçekleştirilen 24
maddeden oluşan 1-5 arasında puanlanan Çevresel Risk Algıları Ölçeği
kullanılmıştır. Altunoğlu ve Atav (2009) tarafından yapılan çalışmada ölçeğin dört
faktörden meydana geldiği bu faktörlerin toplam varyans’ın %57’sini açıklandığı ve
güvenirlilik katsayısı Cronbach alpha’nın 0,89 olduğunu belirtilmiştir. Yaptığımız
çalışma ise güvenirlilik katsayısı .93 olarak hesaplanmıştır. Bununla birlikte
öğretmen adaylarının problem çözme becerilerini ortaya koymak için Heppner ve
Peterson (1982) tarafından geliştirilen, 35 maddeden oluşturulan 1-6 arasında
puanlanan Problem Çözme Envanteri kullanılmıştır. Ölçeğin Türkçeye uyarlaması
Şahin, Şahin ve Heppner (1993) tarafından gerçekleştirilmiştir. Problem çözme
envanteri, bireyin problem çözme becerileri konusunda kendini algılayışını ölçen,
kendini değerlendirme ölçeğidir. Puan ranjı 32-192’dir. Ölçekten alınan toplam
puanların yüksekliği bireylerin problem çözme konusunda kendini yetersiz
algıladığını göstermektedir. Ölçekte aceleci yaklaşım, düşünen yaklaşım, kaçıngan
yaklaşım, değerlendirmeci yaklaşım, kendine güvenli yaklaşım olmak üzere altı alt
boyut vardır. Verilerin analizinde aritmetik ortalama, standart sapma ve gruplar
arasındaki farklılıkların belirlenmesinde t testi kullanılmıştır. Öğretmen adaylarının
çevresel risk algılarına ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişki olup
olmadığına, Pearson Momentler Korelasyon Katsayısından yararlanılarak
incelenmiştir.
Bulgular: Öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri
arasındaki ilişkiyi belirlemek için yapılan Pearson Momentler Korelasyon analizi
sonuçunda öğretmen adaylarının çevresel risk algıları ile problem çözme becerileri
arasında pozitif yönde orta düzeyde anlamlı bir ilişkinin olduğu (r= .308, p < 0.01)
tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının cinsiyetlerine göre çevresel risk algıları ve
problem çözme becerileri alt boyutlarına arasında anlamlı bir farklılığın olup
olmadığını belirlemek için yapılan t- testi sonucunda, bu farkın istatistiksel olarak
anlamlı bir farklılık olmadığı (t= 1.58, p > 0.05) tespit edilmiştir. Öğretmen
adaylarının problem çözme becerileri alt boyutları cinsiyete değişkenlerine göre
incelendiğinde, bayan öğretmen adaylarının düşünen ve planlı yaklaşımı ortalamaları
erkek öğretmen adaylarından daha yüksek olduğu buna karşın erkek öğretmen
adaylarının aceleci, kaçıngan, değerlendirmeci ve kendine güvenen yaklaşımları
ortalamalarının bayanlardan daha yüksek olduğu fakat bunun istatistiksel olarak
anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilmiştir. Öğretmen adaylarının öğrenim
gördükleri programa göre çevresel risk algıları ve problem çözme becerileri alt
boyutlarına ilişkin t-testi sonuçlarına göre bu farkın anlamlı olup olmadığını
belirlemek için yapılan t-testi sonucunda bu farkın istatistiksel olarak anlamlı
olmadığı (t= .882, p > 0.05) tespit edilmiştir. Sonuç ve Öneriler: Yapmış olduğumuz çalışmada öğretmen adaylarının çevresel
risk algıları ile problem çözme becerileri arasında anlamlı bir ilişkinin olduğu tespit
edilmiştir. Genelde öğretmen adaylarının çevresel risk algılarının yüksek seviye
olduğu görülmektedir. Bununla birlikte kız öğretmen adaylarının çevresel risk
algıları erkek öğretmen adaylarından daha yüksektir. Bu durumda kız öğretmen
adaylarının erkek öğretmen adaylarına göre çevre sorunlarına yönelik riskleri
algılamada daha duyarlı olduğu söylenebilir. Yapılan benzer çalışmalarda Sam ve
ark. (2010) üniversite öğrencilerinin çevresel risk algı düzeylerinin yüksek olduğunu
ve çevresel risk algısı ile çevresel tutumları arasında pozitif yönde güçlü bir ilişkinin
olduğunu belirtmiştir. Öğretmen adaylarının çevre risk algıları ile problem çözme
becerileri alt boyutları arasındaki ilişki incelendiğinde, öğretmen adaylarının planlı,
düşünen, kendine güvenen, kaçıngan ve değerlendirmeci yaklaşım arasında pozitif
yönde anlamlı bir ilişkinin olduğu buna karşın aceleci yaklaşım ile çevresel risk
algıları arasında pozitif yönde fakat anlamlı bir ilişkinin olmadığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çevre eğitimi, algı, problem çözme becerisi, öğretmen adayları

Kaynakça

• Altunoğlu, B.D., Atav, E. (2009). Ortaöğretim öğrencilerinin çevre risk algısı, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 36: 1-11.
• Anantho, S. (2008). Risk Perception and Sustainable Development in Thailand. http://www.unescobkk.org
• Baldassare, M., Katz, C. (1992). The Personal Threat of Environmental Problems as Predictor of Environmental Practices. Environment and Behavior, 24 (5), 601- 616.
• D’Zurilla, T.J., & Goldfried, M.R. (1971). Problem solving and behavior modification. Journal of Abnorma Psychology. 78 (1), 107-126.
• Güler, Ç. ve Çobanoğlu, Z. (1997). Enerji ve çevre. Ankara: Çevre Sağlığı Temel Kaynak Dizisi, No:41.
• Gürsoy, Ş.T. Çiçeklioğlu, M., Börekçi, N., Soyer, M.T., Öcek, Z. (2008). İzmir Karşıyaka Belediye Çalışanlarında Çevresel Risk Algılama Düzeyi. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30 (1), 20-27.
• Heppner, P.P., & Petersen, C.H. (1982). The Development and implications of a personal problem-solving inventory. Journal of Counseling Psychology. 29 (1) 66-75.
• İnel, D., Evrekli, E., Türkmen L. (2011). Sınıf Öğretmenliği Adaylarının Problem Çözme Becerilerinin Araştırılması. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 29 (1) 167-178.
• Keskin, G. ve Yıldırım, G. O. (2008). The evaluation of university students in terms of problem solving, autonomy, multiple intelligences based on constructive approach norms. İnonu Universitesi Eğitim Fakultesi Dergisi, 9(16), 67-88.
• Küçükkaragöz H., Deniş H., Ersoy E. ve Karataş E. (2009). İlkoğretim matematik, fen bilgisi ve turkce öğretmen adaylarının öğrenme stilleri ve problem çözme becerilerinin incelenmesi. Çanakkale, Turkey: The First International Congress of Educational Research.
• Lai, C.J., Brennan, A., Cahn, H., Tao, J. (2003). Disposition toward environmental hazards in HonKong Chinese: validayion of a Chinese version of the environmental appraisal inventory (EAI-C) Journal of Environmenta Psychology. 23, 369-384.
• Lazo, J., Kinnell, J.C. Fisher, A. (2000). Expert and layperson perception of ecosystem risk. Risk Analysis, 20 (2) 179-193.
• Lemyre, L.L., Jenefer E.C. Mecir P., Bouchard, L. Krewski, D. (2006). The structure of Canadians’ health risk perceptions: Environmental, therapeutic and social health risk. Health, Risk &Society. 8(2),185-195.
• Polat, R. H., & Tümkaya, S. (2010). An investigation of the students of primary school problem solving abilities depending on need for cognition. Elementary Education Online, 9(1), 346– 360.
• Riechhard, D.E., Peterson, S.J. (1998). Perception of environmental risk related to gender, community socioeconmic setting, age and locus of control. The Journal of Environmental Education, 30 (1), 11-19.
• Özer, U. Yükseköğretimde çevre için eğitim, çevre eğitimi, Türkiye Çevre Vakfı yayını Ankara, 1993.
• Sam, N., Gürsakal, S., Sam, R. (2010). Üniversite Öğrencilerinin Çevresel Risk Algısı ve Çevresel Tutumlarının Belirlenmesi. Akademik Bakış Dergisi, 20: 1- 16.
• Serin, O (2001). Lisans ve Lisansüstü düzeyindeki Fen grubu öğrencilerinin problemçözme becerileri, fene ve bilgisayara yönelik tutumları ile başarı arasındaki ilişki. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Doktora tezi, İzmir.
• Slimak, W.M., Dietz, T. (2006). Personal values, beliefs, and ecological risk perception, Risk Analysis. 26(6), 1689-1705
• Şahin, N., Şahin N.H.,& Heppner, P.P. (1993). The psychometric properties of the problem solving inventory. Cognitive Therapy and Research . 17, 379-396.
• Taylan S. (1990). Heppner'in problem çözme envanterinin uyarlama, güvenirlik ve geçerlik çalışmaları. Yüksek Lisans Tezi. A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Titiz, M.T. (1995). Çevre Sorunları mı?, Yoksa Çevrede Kristalleşen Sorunlar mı?, Yeni Türkiye Dergisi, Çevre özel sayısı: 5 (60).
• Yavuz, G., Arslan, G. ve Gulten, D. C. (2010). The perceived problem solving skills of primary mathematics and primary social sciences prospective teachers. Procedia Social and Behavioral Sciences, 2, 1630–1635.
• Walsh-Dneshmandi, A., MacLachlan, M. (2000) Environmental Risk to The Self: Factor Analysis and Development of Subscales for The Environmental Appraisal Inventory (EAI) with an Irish Sample. Journal of Environmental Psychology, 20, 141-149.
• Öğretmen Adaylarının Çevresel Risk Algıları ve Problem Çözme Becerileri Arasındaki İlişki