Sultan II Abdülhamid’in Yahudi Siyonist Hareketine Karşı Yahudilere Yönelik Uyguladığı Sosyal Politikalar

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 28 - 42, 29.09.2023

Murat Gökmen

Öz

Sultan II. Abdülhamid üzerine birçok farklı konuda ve alanda araştırma yapıldı ve hala da yapılmaktadır. Ulu Hakan, Baba, Son Padişah, Son Halife ve hatta sevmeyenler ona Kızıl Sultan lakabını bile yakıştırabilmiştir. Yalnız, Sultan’ın hoşgörü üzerine kurgulanan ve İslam ahlakının uygulaması niteliğindeki politikalarının yeterince üzerinde durulmadığından hareketle Sultan’ın Siyonist tehdite rağmen uygulamaya devam ettiği hoşgörü politikaları üzerinde çalışması gereken bir onu olarak düşünüldüğünden ve de literatürde bu konunun üzerinde pek araştırma olmaması bu çalışmanın başlangıç noktasını oluşturmuştur. Bu çalışmada Sultan II. Abdülhamid’in Yahudi Siyonistlerin Filistin’e yönelik göç ve toprak edinim teşebbüslerini başarıyla engellenmesine rağmen Osmanlı İmparatorluğu bünyesinde yaşayan gayri-Müslümlere karşı hoşgörüde ve onların devlet yönetiminde ve temsillerinde herhangi bir tavır ve tutum değişikliğine gitmediği; tam tersine; gayri-Müslümlerle, özellikle de Osmanlı Yahudileri ve Dünya Yahudileri ile olan bağını kuvvetlendirdiği; bu bağlamda ve sayede Siyonistlerin nifak çıkarma girişimlerini engellediği tartışılmıştır. Sultan II Abdülhamid’in Filistin özelinde Siyonistlere yönelik tedbirleri sayesinde gayri-Müslüm tebaanın imparatorluk çatısı altında yaşamaya devamı tercih ettiği araştırmanın sonunda ortaya konmuştur. Bu çalışma nitel bir araştırma olarak desenlenmiş olup; sadece Sultan II. Abdülhamid’in tahtta kaldığı süreyle sınırlandırılmıştır. Sultan’dan önceki ve sonraki gelişmeler araştırmaya dâhil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Sultan II Abdülhamid, Filistin, Sosyal Politikalar, Gayri-Müslüm Nüfus, Sultan II Abdülhamid, Filistin, Sosyal Politikalar, Gayri-Müslüm Nüfus

Kaynakça

• Birincil Kaynaklar:
• BOA. Y.A. Res. No:101/39.
• Bulletin de I’A.I.U. (1892).17, (47).
• BOA. HR.SFR.3. 233/88.
• BOA Y..A...RES. 16-18. BOA/Y..PRK.AZN.4-73.
• BOA /İ. MMS, 123/5276., 28.07.1891AD.
• Mukteza Defterleri, Numara:35, Sayfalar: 29-33.
• Yıldız Adliye ve Mezahib Nezareti Maruzatı (Y..PRK.AZN).
• (29.11.1890 AD). Defter: 4. Hüküm:73.
• Yıldız Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. DH. (10.01.1894 AD).
• (10.01.1894 AD). Defter: 7. Hüküm: 29.
• Yıldız Teşrifat-I Umumiye Dairesi (Y..PRK.TŞF).
• (18.02.1902 AD). Defter:6. Hüküm:72.
• İkincil Kaynaklar
• Abu-Munshar, M. (2007). Islamic Jerusalem and Its Christians: A History of Tolerance and Tensions. Tauris Academic Studies.
• A. Dalachanis & V. Lemire., (Eds.). Ordinary Jerusalem, 1840-1940. Opening New Archives, Revisiting a Global City. Brill.
• Ademi, R. (2019). “II. Abdülhamid’in Balkan Siyaseti, Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi”. Kala, M. E., Olçum, A., Salik, N. & Nar, M. (Eds.). Eğitim-Bir-Sen Yayınları: 139–157.
• Akarli, E. D. (2006). “The Tangled Ends of an Empire: Ottoman Encounters with the West an Problems of Westernization - an Overview”. Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, 26(3): 353–366.
• Armstrong, K. (1997). “Sacred Space: The Holiness of Islamic jerusalem”. Journal of Islamic Jerusalem Studies, 1(1): 5–21. https://dergipark.org.tr/tr/pub/beytulmakdis/issue/28506/305050.
• Ataman, M. (2003). “Islamic Perspective on Ethnicity and Nationalism: Diversity or Uniformity?”. Journal of Muslim Minority Affairs, 23(1): 89-102. DOI: 10.1080/13602000305929.
• Balcı, R. (2011). “Sultan II. Abdülhamid Döneminde Kudüs-i Şerif’te Yapılan Islahat Çalışmaları (1896-1905)”. History Studies, (ABD ve Büyük Ortadoğu İlişkileri Özel Sayısı): 35-64
• Berger, E. (1971). “Mendelssohn and Dreyfus. W. Khalidi (Ed.), From Haven to Conquest Readings in Zionism and the Palestine Problem until 1948”. The Institute For Palestine Studies: 57–88.
• Braude, B. & Lewis, B,. (Eds.). Christians & Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society: 209–242.
• Bowman, S. B. (1974). Islamic Society and the West: Vol. I.
• Bozkurt, G. (1993). “Osmanlı-Yahudi İlişkilerine Genel Bir Bakış”. Belleten, 57 (219): 539–564.
• Bozkurt, U. (2021). “II. Abdülhamid Döneminde (1876-1909) Ekonomik Sebeplerden Dolayı Meydana Gelen Dış Göçler”. T.C. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 51: 481–506.
• Braude, B. (1982). “Foundation Myths of the Millet System”. Lewis, B. & Braude, B. (Eds.), Christians & Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society: 69–89.
• Caatan, K. (2007). “Milli Devlet ve Milliyetçiliğin Ortaya Çıkardığı Bir Sorun Alanı Olarak Çokkültürlülük Çokkültürcülük”. Eskiyeni, (6): 41–48.
• Davison, R. (1977). “Nationalism as an Ottoman Problem and the Ottoman Response”. W. Haddad & W. Ochsenwald (Eds.), Nationalism in a Non-National State: The Dissolution of the Ottoman Empire: 25–56.
• Dalachanis, A., & Lemire, V. (2018). “The Brotherhood, the City and the Land: Patriarchal Archives and Scales of Anaylsis of Greek Orthodox Jerusalem in the Late Ottoman and MAndate Periods” (A. D̲alachanēs & V. Lemire (Eds.), Ordinary Jerusalem, 1840-1940 : Opening New Archives, Revisiting a Global City. Brill.
• Deringil, S. (1999). The Well-Protected Domains : Ideology and the Legitimation of Power in the Ottoman Empire, 1876-1909. I.B. Tauris.
• Dumont, P. (1982). “Jewish Communities in Turkey during the Last Decades of the Nineteenth Century in the Light of the Archives of the Alliance Israelite Universelle”.
• E Groot, A. H. (2003). “The Historical Development of the Capitulatory Regime in the Ottoman Middle East from the Fifteenth to the Nineteenth Centuries”. Oriente Moderno 22(83): 575–604.
• El-Awaisi, A. A.F. (2015). Yeni Bir Jeopolitik Teori, Beytülmakdis Bereket Daireleri Teorisi Dilek, A., Kafalı, E. N. (Trans.). Beytülmakdis Vakfı. www.isravakfi.org.
• El-Buti, M. S. R. (2022). İslam Devleti’nin Gayri Müslimlere Karşı Tutumu: Kudüs Örneği. Hece Aylık Edebiyat Dergisi Kudüs [Özel Sayısı 306/307/308 Haziran, Temmuz, Ağustos 2022]. Demirci, İ, Ataman, M., Üveysi, H., (Eds.). Hece Yayıncılık: 307-317.
• Engelhardt, É. (1882). La Turquie et le Tanzimat; ou Histoire des réformes dans l’Empire ottoman depuis 1826 jusqu’à nos jours. A. Cotillon.
• Erdem, G. (2000). “İlanından Yüz Elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahât Fermânı’na Yeniden Bir Bakış.” T.C. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 51 (1): 327–348.
• Ergün, M., Duman, T., Arıbaş, S., & Dilaver, H. H. (2002). Mahmut Cervad, Maarif-ı Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve Icraatı. MEB Yayınları.
• Eryılmaz, B. (1992). Tanzimat ve Yönetimde Modernleşme. İşaret Yayınları.
• Farah, C.A. (2008). Abdulhamid II and The Muslim World. Isar.
• Findley V, C. (1986). “The Evolution of the System of Provincial Administration as Viewed from the Center”. D. Kushner,. (Ed.), Palestine in the Late Ottoman Period: Political,Social and Economic Transformation: 3–29.
• Fischel, R. S., & Kark, R. (2008). “Sultan Abdülhamid II and Palestine: Private Lands and Imperial Policy.” New Perspectives on Turkey: 39–166. https://doi.org/10.1017/s0896634600005094.
• Galante, A., & Galante, A. (1987). Histoire de Juifs d’Anatolie 2 vols, İstanbul, 1937-1939: (Vol. II), Impr. M. Babok.
• Galante, İ., & Galante, A. (1987). Documents Officiels Turcs Concernant les Juifs de Turquie (Stambol, 1931). Editions Isis.
• Gerber, H. (2008). Remembering and Imagining Palestine: Identity and Nationalism from the Crusades to the Present. Palgrave Macmillan.
• Graetz, H. H. (1891). History of Jews. Jewish Publication Society of America.
• Groepler, E. (1999). İslam ve Osmanlı Dünyasında Yahudiler. Kaya, S. (Çev.). Belge Uluslararası Yayıncılık.
• Gümüş, S. (2009). II. Abdülhamit Döneminde Filistin Politikası. [Basılmamış Yüksek Lisans Tezi]. T.C. Marmara Üniversitesi
• Gümüş, M. (2018). Güç ve Diplomasi: Mısır Meselesi ve Sultan II. Abdülhamid. Kitabevi.
• Haddad, W. W., & Ochsenwald, William. (1977). Nationalism in a Non-National State : The Dissolution of the Ottoman Empire. Ohio State University Press.
• Hanioğlu, M. Ş. (2008). A Brief History of the Late Ottoman Empire. Princeton University Press.
• Hashash, Y. (2018). “Being on a List: Class and Gender in the Registries of Jewish Life in Jerusalem, 1840–1900”. A. D̲alachanēs & V. Lemire (Eds.), Ordinary Jerusalem, 1840-1940: Opening New Archives, Revisiting a Global City.
• Herzl, Theodore. (2014). Yahudi Devleti. Sedat Demir, S. (Çev.). Ataç Yayınları.
• Issawi, C. (1982). “The Transformation of the Economic Position of the Millets in the Nineteenth Century”. B. Braude & B. Lewis (Eds.). Christians & Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society, ss. 261–286.
• Kafirun Suresi,109:1-6. Khattab, M., (Trans.). the Clear Quran. (Erişim Tarihi: 18.11.2022). https://quran.com/109.
• Karady, V. (2004). The Jews of Europe in the Modern Era. Trans, Wilkinson T., (Ed.).Central European University Share Company.
• Kark, R. (1986). “The Contribution of the Ottoman Regime to the Development of Jerusalem and Jaffa, 1840-1917”. D. Kushner., (Ed.). Palestine in the Late Ottoman Period Political, Social and Economic Transformation. Yad Izhak Ben-Zvi Press.
• Karpat, K. H. (1982). Millets and Nationality: The Roots of the Incongruity of Nation and State in the Post-Ottoman Era. Christians & Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society. Braude, B., Lewis, B., (Eds.). Holmes & Meier Publishers, Inc: 141–169.
• Karpat, K H. (2001). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press.
• Karpat, K. (2010). Osmanlı Nüfusu 1830-1914. Timaş Yayınları.
• Kızıltoprak, S. (2002). II. Abdülhamid’in Mısır Sorununa Yaklaşımı ve İstanbul Konferansı. Türkler. (Vol. 13). Güzel, H. C., Çiçek, K., Koca, S., (Eds.). Yeni Türkiye Yayıncılık: 92–117.
• Kocabaş, S. (1995). Sultan II. Abdülhamid: Şahsiyeti ve Politikası. Vatan Yayınları.
• Kocabaş, S. (2018). Türkiye ve Siyonizm. Yakın Plan Yayınları.
• Langham, R. (2005). The Jews in Britain: A Chronology. Palgrave Macmillan.
• Lazare, B. (1983). Antisemitism Its History and Causes. Britons Publishing Company.
• Leonhard, L.M.C.Van Der Hoeven. (1971). “Shlomo and David Palestine,1907”. From Haven to Conquest: Readings in Zionism and the Palestine Problem until 1948-1971.The Institute for Palestine Studies: 115–124.
• Lesh, A. (1977). “The Origins of Palestine Arab Nationalism”. W. W. Haddad & W. Ochsenwald., (Eds.). Nationalism in a Non-National State: The Dissolution of the Ottoman Empire. Ohio State University Press.
• Lewis, B., & Braude, B. (1982). Christians & Jews in the Ottoman Empire. Holmes & Meier Publishers, Inc.
• Lewis, B. W. (1984). The Jews of Islam-Princeton University Press.
• Lilienthal, A. M. (1982). İsrail’e Göçü Kışkırtan Siyonist Entrikalar: Siyonizm ve Irkçılık. Türkkaya, A., (Trans.). T.C. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Mazza, R. (2009). Jerusalem From the Ottomans to the British. I.B. Tauris Publishers.
• McPhee, P. (2006). Living the French Revolution, 1789-99. Palgrave Macmillan.
• Quataert, D. (2005). The Ottoman Empire 1700-1922. Cambridge University Press.
• Patai, R., & Zohn, H. (1960). The Complete Diaries of Theodor Herzl (1st ed., Vol. 1). Herzl Press and Thomas Yoseloff.
• Ortaylı, İ. (2002). Son Universal İmparatorluk ve II. Abdülhamid. Türkler. (Vol. 12). Güzel, H. C., Çiçek, K., Koca, S., (Eds.). Yeni Türkiye Yayınları: 889–1515.
• Özcan, A. (2002). Sultan II. Abdülhamid. Güzel, H. C., Çiçek, K., Koca, S., (Eds.). Türkler, (Vol. 12). Yeni Türkiye Yayınları: 909–930.
• Özcan, A. (2019). Sultan II. Abdülhamid’in Dış Siyaseti ve Uygulamaları. Sultan II.Abdülhamid Dönemi: Siyaset-İktisat-Dış Politika-Kültür-Eğitim. Kala, M. E., Olçum, A., Salik, N., Nar, M. (Eds.). İzü Yayınları, pp. 115–126.
• Patai, R., & Zohn, H. (1960). The Complete Diaries of Theodor Herzl (1st ed., Vol. 1). Herzl Press and Thomas Yoseloff.
• Penslar, D. J. (1991). Zionism and Technocracy. Hyman, P. & Moore, D.D., (Eds.). The Engineering of Jewish Settlement in Palestine, 1870-1918. Indiana University Press.
• Rotenstreich, N. (2007). Zionism Past and Present. State University of New York Press.
• Sellers, M. N. S. (2003). Republican Legal Theory: The History, Constitution and Purposes of Law in a Free State. Palgrave Macmillan.
• Shaw, S. J. (1990). Christian Anti Semitism in the Ottoman Empire. Belleten, 54(211):1073 -1150.
• Sonyel, S. R. (1992). “The Fifth Centenary of the First Jewish Migrations to the Ottoman Empire”. Belleten, 215(207): 207-211.
• Tahsin Paşa. (2017). Sultan Abdülhamid’in Sırdaşı: Tahsin Paşa’nın Yıldız Sarayı Hatıraları E. Taş., (Ed). Yakın Plan Yayınları.
• Tylor, E. B. (2016). Primitive Culture: Researches Into the Development of Mythology Philosophy Religion, Language, Art and Custom: Vol. I. Dover Publication.
• Vital, D. (1975). The Origins of Zionism. Oxford University Press.
• Wallace to Frelinghuysen. (Sent on 11 July 1882 AD and Received on 02.08.1882 AD). In Papers Relating to. No.319. Enclosure no: 1/107. Constantinople: 517-518.
• Yasamee, F. A. K. (2011). Ottoman Diplomacy: Abdülhamid and the Great Powers 1878 1888. Piscataway: Gorgias Press.
• Yasin, M. A. M. (2019). “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Siyonistlerin Filistin’e Yerleşmelerinin Engellenmesi.” Journal of Islamicjerusalem Studies, 19(3): 317–334.
• Yazbak, M. (2018). “Comparing Ottoman Municipalities in Palestine: The Cases of Nablus, Haifa, and Nazareth, 1864-1914”.
• Yetkin, Ç. Osmanlı’dan Günümüze Azınlıklar. İstanbul: Hürriyet Gazetesi.1.9.987.
• Umar, Ö. O. (2011). “İngiliz Mandası Döneminde Filistin’e Yahudi Göçleri.” Türk Dünyası Araştırmaları, 96(190): 109–148.
• Zengin, Z. S. (2007). “II. Abdülhamit Döneminde Yabancı ve Azınlık Mekteplerinin Faaliyetleri.” Belleten, 71(261): 613–652.