BÜYÜK SİNCANLI (SİNANPAŞA) OVASI (AFYONKARAHİSAR) SU KAYNAKLARININ HİDROJEOKİMYASAL DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2018, Cilt: 6 Sayı: 2, 239 - 249, 23.06.2018

Fatma Aksever , Hakan Yığ Seçkin Bilgiç

https://doi.org/10.21923/jesd.411182

Öz

Büyük Sincanlı (Sinanpaşa) ovası, İç Anadolu
bölgesinde ve Afyonkarahisar ilinin batısında yer almaktadır. Ovanın yer aldığı
havza, Türkiye’deki 26 adet büyük ölçekli hidrolojik havzalardan biri olan
Akarçay Havzası’nın başlangıcı ve alt havzası konumundadır. Çalışma alanının
temelinde Orta Triyas-Jura yaş aralığında çökelmiş dolomit, dolomitik kireçtaşı
ve kristalize kireçtaşlarından oluşan kaya birimleri yer almaktadır. Flüviyal,
gölsel, alüviyal çökeller ile volkanitlerden oluşan karasal Neojen çökelimi ise
temel üzerindeki örtü kayalarıdır. Bu çalışma kapsamında ovayı temsil edecek
şekilde belirlenen 6 ayrı lokasyondan su kaynağı örnekleri alınmış ve suların
hidrojeokimyasal değerlendirmesi yapılmıştır. Havzadaki kaynak suları CaMgHCO₃
sular fasiyesine sahiptir. Kaynak suları Schoeller içilebilirlik diyagramına
göre “çok iyi-iyi kaliteli” sular, sulama suyu kalite değerlendirmesine göre
ise “C₁S₁-C₂S₁” sular sınıfındadır.
Ayrıca, Yağpınarı kaynağında tarımsal faaliyetlerde kullanılan zirai ilaç ve
gübrelere bağlı olarak amonyak konsantrasyonunda artış (0.04 mg/l)
gözlenmektedir. İz element analiz sonuçlarına göre ise Kılınçaslan kaynağında
As artışı dışında negatif etki tespit edilmemiştir. Arsenik konsantrasyonundaki
artışın Kılınçaslan kaynağının beslenim alanında yayılım gösteren volkanik
kayaçlara bağlı olarak geliştiği düşünülmektedir.    

Anahtar Kelimeler

Büyük Sincanlı (Sinanpaşa) ovası, Su kaynakları, Hidrojeokimya

HYDROCHEMICAL ASSESSMENT OF THE BÜYÜK SİNCANLI (SİNANPAŞA) PLAIN (AFYONKARAHİSAR) WATER SPRINGS

Öz

Büyük Sincanlı (Sinanpaşa)
plain is located in the Central Anatolia Region and west of the Afyonkarahisar
province. The basin is the beginning and the sub-basin of the Akarçay Basin,
which is one of 26 large-scale hydrological basins in Turkey. The rocks are
comprised dolomite, dolomitic limestone and crystallized limestones deposited
during Middle Triassic-Jurassic at the base of the study area. Cover rocks are
the terrestrial sedimentation of Neogene, which is comprised fluvial,
lacustrine, alluvial deposits with volcanic. In this context, water spring
samples were taken from 6 different locations to represent the plain and
hydrochemical evaluation of the waters was carried out. Spring waters in the
basin have CaMgHCO₃facies. According to the Schoeller drinkability
diagram, spring waters in the basin are classified as "very good-good
quality” waters and in terms of irrigation water quality evaluation are “C₁S₁-C₂S₁”
classified. Ammonia concentration increase (0.04mg/l) is observed due to
agricultural chemicals and fertilizers used in agricultural activities in the
Yağpınarı spring. According to trace element analysis results, no negative
effect was found except for As increase in Kılınçaslan spring. The increase in
arsenic concentration was assessed due to volcanic rocks spreading in the
recharge area of the Kılınçaslan spring.    

Anahtar Kelimeler

Büyük Sincanlı (Sinanpaşa) plain, Water springs, Hydrochemistry

Kaynakça

• Akpınar, A., 1971. Afyon ili Sincanlı kazası Balmahmut köyü ruhsatlı bor tuzları sahasının detay jeolojik etüd ve prospeksiyon raporu. M.T.A. Rapor No: 770. Ankara.
• Ayaz, S., 2013. Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi, Akarçay Havzası Taslak Projesi 5118601, TÜBİTAK MAM, Çevre ve Temiz Üretim Enstitüsü, Kocaeli.
• Başarır, E., Kun, N., 1982. Afyon kalesi çevresindeki volkanik kayaçların petrografik incelemesi, KTÜ Yerbilimleri Dergisi, 2(1-2), 87-96.
• Besang, C., Echart, F.J., Harre, W., Keruzer, H., Muller, P., 1977. Radiometrische altersbestimmungen an Neogenen erup-tigesteinen der Turkei. Geologisches Jahrbuch, 25, 3-36.
• Chatterjee, A., Mukherjee, A., 1999. Hydrogeological investigation of groundwater arsenic contamination in South Calcutta. Science of the Total Environment, 225, 249-262.
• Climate.data.org. 2017. Standart Arama, https://tr.climate-data.org/location/21409 (25.10.2017).
• Çatal, A., Dengiz, O., 2015. Akşehir Gölünün Akşehir Çölüne Dönüşü Süreci ve Etki Eden Faktörler. Toprak Su Dergisi, 4(1), 18-26, 2015.
• Çevikbaş, A, Ercan, T. ve Metin, S., 1988,Geology and Regional Distribution of Neogene Volcanics between Afyon Şuhut, Jour. Pure and Appl Sei,, METU, Ankara, 21(1-3, )479-499.
• Ercan, T., 1979. Batı Anadolu, Trakya ve Ege adalarındaki Senozoyik volkanizması. Jeoloji Mühendisliği Dergisi, 9, 23-46.
• Erguvanlı, K., Yüzer, E., 1987. Yeraltısuları Jeolojisi, İTÜ yayınları no:23, 339s, İstanbul.
• Gibbs, R.J,. 1970. Mechanisms controlling world water chemistry. Science, 170(3962), 1088-1090.
• Günen, E., 2011. Sincanlı Afyon Neojen havzası birimlerinin sedimantolojisi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 200s, Ankara.
• Helvacı, C., Yağmurlu, F., 1995. Geological setting and economic potential of the lignite and evaporite-bearing Neogene basins of Western Anatolia, Turkey, Isr. J. Earth Sci., 44, 91-105.
• Jain, C.K., Bandyopadhyay, A., Bhadra, A., 2010. Assessment of groundwater quality for drinking purpose, District Nainital, Uttarakhand, India. Environmental Monitoring and Assessment, 166(1), 663-676.
• Karamenderesi, İ.H., 1972. Afyon K 24b paftası detay jeolojik etüdü ve jeotermal alan olanakları, M.T.A. Rapor No: 5733, Ankara.
• Kartalkanat, A., 1990. Afyon-Bayat (ÖİR-653) ve Sincanlı (ÖİR-2149) bor tuzu ruhsat sahalarının jeolojik değerlendirme ve öneri raporu. M.T.A. Rapor No: 9081, Ankara.
• Kartalkanat, A., Mutlu, H., Küçükayman, A., 1990. Afyon-Bayat-İhsaniye-Sincanlı I (ÖİR: 653), II (ÖİR: 653) ve III (ÖİR: 2149) nolu bor tuzu sahalarının maden jeolojisi raporu. M.T.A. Rapor No: 3092, Ankara.
• Keller, J., 1983. Potassic volcanism of the Mediterranean area. J. Volcanol. Geotherm. Res., 18, 321-335.
• Keller, J., Villari, L., 1972. Rhyolitic ignimbrites in the region of Afyon (Central Anatolia). Bull. Volcan., 36(4), 342-358.
• Konyalı, Y., 1968. Sincanlı Dumlupınar Bölgesinin Jeolojisi ve linyit Etüdleri, MTA Rapor No: 4404, Ankara.
• Öcal, H., Köktaş, F., 2011. 1:100 000 ölçekli Türkiye Jeoloji Haritaları. Afyon K-24 paftası, MTA Genel Müdürlüğü Jeoloji Etütleri Dairesi, Rapor no. 158, Ankara.
• Öztürk, E.M, ve Öztürk, Z., 1989. Balçıkhisar- Karadilli (Afyon)- Dereköy (İsparta) Dolayının Jeolojisi Raporu, MTA, 282-286, Ankara.
• Piper, A.M., 1944. A graphic procedure in the geochemical interpretation of water analysis. Transactions-American Geophysical Union, 25, 914-928.
• Richards, L.A., 1954. Diagnosis and improvement of saline alkali soils. Soil Science, 78(2), 154.
• Savaşçın, M. Y., Oyman, T., 1998. Tectono-magmatic evolution of alkaline volcanics at the Kırka-Afyon-Isparta structural trend, SW Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 7, 201–214.
• Savaşçın, Y., Güleç, N., 1990. Neogene volcanism of Western Anatolia. Field Exercusion B3, Guide Book, International Earth Sciences Congress on Aegean Regions, IESCA Publication no: 3, 78, İzmir.
• Schoeller, H., 1962. Les eaux souterraines.
• Tezcan, L., Meriç, T., Doğdu, N., Akan, B., Atilla, Ö., Kurttaş, T., 2002. Akarçay Havzası Hidrojeoloji ve Yeraltısuyu Akım Modeli Final Raporu, Cilt I, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Ankara.
• TS-266. 2005. İnsani Tüketim Amaçlı Sular. Türk Standartları Enstitüsü, Ankara.
• WHO, 2011. Edition, F., Guidelines for drinking-water quality WHO chronicle, 38, 104-108.
• Wilcox, L.V., 1955. Classification and use of irrigation water. US Department of Agriculture, 696, Washington DC.
• Yalçın, R., 1972. Afyon ili ruhsatlı bor tuzu sahalarında yapılan detay bor tuzu etüdü. MTA Rapor No: 752, Ankara.
• Yılmaz, Ö., 2012. Araplı Boğazı (Afyonkarahisar), NWSA-Nature Science,7(1), 1-15.
• Atiker, M., 1986. İlbulakdağ, Büyük Sincanlı ve Afyon Ovaları Arasının Morfotektoniği ve Jeomorfolojik Gelişimi. Jeomorfoloji Dergisi, 15, 16-27