Derleme
BibTex RIS Kaynak Göster

Menopoz Semptomlarını Yönetmek ve Yaşam Kalitesini Artırmak: İlerleyici Kas Gevşeme Egzersizleri

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 2, 179 - 188, 25.08.2021

Öz

Menopoz, bir kadının üreme çağının sonunda yaşadığı son menstruasyon veya son menstruasyon periyodunu ifade eder. Kadınlar, Perimenopozal dönemden postmenopozal döneme kadar hormonal dalgalanmalardaki zirvenin bir sonucu olarak düzensiz adet döngüleri, sıcak basması, gece terlemesi, uyku bozukluğu, vajinal kuruluk, iskelet ve kardiyovasküler yakınmaları, duygudurum dalgalanmaları, eklem ağrısı ve sertliği, huzursuzluk, unutkanlık, disparoni, idrar semptomları ve artmış osteoporoz riski ile karşı karşıyadır. Menopoz semptomları ve yaşam kalitesi ile ilişkili yapılan birçok çalışmada menopoz semptomlarının kadınların yaşam kalitesini olumsuz etkilediği belirtilmektedir. Menopozal yakınmaları azaltmak ve yaşam kalitesini artırmak için çeşitli yöntemler kullanılmıştır. İlerleyici kas gevşeme egzersizleri, menopozal dönemde kadınların menopozal şikayetlerini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmak için uygulanan yöntemlerden birisidir. İlerleyici kas gevşeme egzersiz uygulaması menopozal kadınların menopoz semptomlarının etkisini azaltmış ve menopoza özgü yaşam kalitesini artmıştır. Bu egzerszizler kadınların, kendi kendilerine uygulayabilecekleri etkili bir gevşeme yöntemidir. İlerleyici kas gevşeme egzersizleri, menopoz hemşiresinin bağımsız olarak uygulayabileceği fonksiyonlarından birisidir. Bu derleme, menopoz semptomlarını yönetmek ve yaşam kalitesini artırmada uygulanan ilerleyici kas gevşeme egzersizlerinin etkisi ile ilgili literatürü gözden geçirmek amacıyla yapılmıştır.

Kaynakça

  • Referans1. Aariya, S., & Archana, K. (2021). Assessment of prevalence of vasomotor menopausal symptoms using a modified menopause rating scale(MRS) in Peri and postmenopausal women. Int. J. Res. Pharm. Sci., 12(1), 136-140. https://pharmascope.org/ijrps/article/view/3968/10304
  • Referans2. Abd Elazim, H., Lamadah, S. M., & Al Zamil, L. G. (2014). Quality of life among of menopausal women. Journal of Biology, Agriculture and Healthcare, 4(11), 78-88. https://www.iiste.org/Journals/index.php/JBAH/article/view/12933/13278
  • Referans3. Agarwal, A. K., Kiron, N., Gupta, R., & Sengar, A. (2019). A cross sectional study for assessment of menopausal symptoms and coping strategies among the women of 40-60 years age group attending outpatient clinic of gynaecology. International Journal of Medicine and Public Health, 9(1), 13-19. https://doi.org/10.5530/ijmedph.2019.1.4
  • Referans4. American College of Obstetricians and Gynecologists. (2021). https://www.acog.org/womens-health/faqs/perimenopausal-bleeding-and-bleeding-after-menopause. Erişim tarihi: 10.05.2021
  • Referans5. Arıöz, A., & Ege, E. (2015). Gebelerde stresle başetmede gevşeme egzersizi uygulaması. İçinde Mürüvet Başer ve Sultan Taşcı ((Editörler), Kanıta dayalı rehberleriyle tamamlayıcı ve destekleyici uygulamalar (ss: 63-70). Akademisyen Tıp Kitabevi Yayın Dağıtım ve Pazarlama A.Ş. Yenişehir/Ankara.
  • Referans6. Australasian Menopause Society. (2021). https://www.menopause.org.au/hp/information-sheets/185-what-is-menopause. Erişim tarihi: 18.05.2021
  • Referans7. Bairy, L., Adiga, S., Bhat, P., & Bhat, R. (2009). Prevalence of menopausal symptoms and quality of life after menopause in women from South India. Australian and New Zealand Journal of Obstetrics and Gynaecology, 49(1), 106-109. https://doi.org/10.1111/j.1479-828X.2009.00955.x
  • Referans8. Batra, B., & Shiju, D. J. (2019). Effectiveness of Jacobson’s progressive muscle relaxation technique in reduction of stress among postmenopausal women in selected hospital. Hindu, 4(1), 4-6. http://innovationalpublishers.com/Content/uploads/PDF/1703197919_IJNMI-03-JM-2019-11_REV.pdf
  • Referans9. Bommareddi, P., & Valsaraj, B. P. (2014). Jacobson's progressive muscle relaxation (JPMR) training to reduce anxiety and depression among people living with HIV. Nitte University Journal of Health Science, 4(1), 72-78. http://www.nitte.edu.in/journal/March%202014/72-78.pdf
  • Referans10. Carpenter, J. S., Tisdale, J. E., Chen, C. X., Kovacs, R., Larson, J. C., Guthrie, K. A., Ensrud, K. E., Newton, K. M., & LaCroix, A. Z. (2021). A Menopause strategies–finding lasting answers for symptoms and Health (MsFLASH) investigation of self-reported menopausal palpitation distress. Journal of Women's Health, 30(4), 533-538. https://doi.org/https://doi.org/10.1089/jwh.2020.8586
  • Referans11. Caylan, A., Aydemir, I., Dagdeviren, N., Akturk, Z., Set, T., Oztora, S., & Can, F. E. (2011). Evaluation of health related quality of life among perimenopausal Turkish women. HealthMED, 5(4), 741-752. https://doi.org/https://www.researchgate.net/publication/234700730_Evaluation_of_health_related_quality_of_life_among_premenopausal_Turkish_women
  • Referans12. Ceylan, B., & Özerdoğan, N. (2015). Factors affecting age of onset of menopause and determination of quality of life in menopause. Turkish journal of obstetrics and gynecology, 12(1), 43-49. https://doi.org/10.4274/tjod.79836
  • Referans13. Chaudhuri, A., Ray, M., Saldanha, D., & Sarkar, S. K. (2015). Effects of progressive muscle relaxation on postmenopausal stress. Journal of the Scientific Society, 42(2), 62-67. https://doi.org/10.4103/0974-5009.157028
  • Referans14. Crowe, B. M., Van Puymbroeck, M., Linder, S. M., Mcguire, F. A., & Watt, P. J. (2015). The effects of yoga participation on women's quality of life and symptom management during the menopausal transition: A pilot study. Health care for women international, 36(10), 1124-1142. https://doi.org/https://doi.org/10.1080/07399332.2015.1066789
  • Referans15. Çelik, A. S., & Pasinlioğlu, T. (2014). Klimakterik dönemdeki kadınların yaşadıkları menopozal semptomlar ve etkileyen faktörler. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 1(1), 16-29. https://doi.org/http://www.hacettepehemsirelikdergisi.org/pdf/pdf_HHD_149.pdf
  • Referans16. Dalal, P. K., & Agarwal, M. (2015). Postmenopausal syndrome. Indian journal of psychiatry, 57(Suppl 2), 222-232. https://doi.org/10.4103/0019-5545.161483
  • Referans17. Demirci, H. (2015). Menopoz. İçinde B. Karaca Saydam (Editör), Olgularla jinekolojik hastalarda bakım. (ss: 200-208). I. Baskı, Nobel Tıp kitabevleri, Ankara.
  • Referans18. Duman, M., & Timur Taşhan, S. (2018). The effect of sleep hygiene education and relaxation exercises on insomnia among postmenopausal women: A randomized clinical trial. International journal of nursing practice, 24(4), e12650. https://doi.org/https://doi.org/10.1111/ijn.12650
  • Referans19. Erkin, Ö., Ardahan, M., & Aslı, K. (2014). Menopoz döneminin kadınların yaşam kalitesine etkisi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(4), 1095-1113. https://doi.org/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/220114
  • Referans20. Gangadharan, M. P., & Madani, M. A. H. (2018). Effectiveness of progressive muscle relaxation techniques on depression, anxiety and stress among undergraduate nursing students. Int J Health Sci Res, 8(2), 155-163. https://doi.org/https://www.ijhsr.org/IJHSR_Vol.8_Issue.2_Feb2018/20.pdf
  • Referans21. Gozuyesil, E., & Baser, M. (2016). The effect of foot reflexology applied to women aged between 40 and 60 on vasomotor complaints and quality of life. Complementary Therapies in Clinical Practice, 24, 78-85. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2016.05.011
  • Referans22. Guy’s ve St Thomas. (2019). https://www.guysandstthomas.nhs.uk/resources/patient-information/therapies/quick-relaxation-techniques.pdf. 30.05.2021
  • Referans23. Gümüşay, M., & Erbil, N. (2019). Kadınların Menopoza Özgü Yaşam Kalitesine Menopoz Tutumunun Etkisi. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 2(2), 96-109. https://doi.org/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/820426
  • Referans24. Gürkan, Ö. C. (2005). Menopoz semptomları değerlendirme ölçeğinin Türkçe formunun güvenirlik ve geçerliliği. Hemşirelik Forumu Dergisi, 3, 30-35. https://doi.org/https://toad.halileksi.net/sites/default/files/pdf/menopoz-semptomlari-degerlendirme-olcegi-toad.pdf
  • Referans25. Harlow, S. D., Gass, M., Hall, J. E., Lobo, R., Maki, P., Rebar, R. W., Sherman, S., Sluss, P. M., De Villiers, T. J., & Group, S. C. (2012). Executive summary of the Stages of Reproductive Aging Workshop+ 10: addressing the unfinished agenda of staging reproductive aging. The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 97(4), 1159-1168. https://doi.org/https://doi.org/10.1210/jc.2011-3362
  • Referans26. Hassan, M. S., Hadad, K. E. E., & El Refaye, G. I. (2017). The effect of relaxation techniques on hypertension secondary to menopause. The Egyptian Journal of Internal Medicine, 29(2), 59-63. https://doi.org/10.4103/1110-7782.212932
  • Referans27. Hotun Şahin, N. (2015). Klimakterium dönemi ve Menopoz İçinde N. Kızılkaya Beji ( Editör), Hemşire ve Ebelere Yönelik Kadın Sağlığı ve Hastalıkları (ss: 135-141). İstanbul üniversitesi Florance Nightingale Hemşirelik fakültesi 50. Yıl Yayınları, Nobel Tıp Kitabevleri Tic. LTD.ŞTİ. İstanbul.
  • Referans28. İbrahimoğlu, Ö., & Kanan, N. (2017). The effect of progressive muscle relaxation exercises after endotracheal extubation on vital signs and anxiety level in open heart surgery patients. Journal of the Turkish Society of Intensive Care/Türk Yogun Bakim Dernegi Dergisi, 15(3), 98-106. https://doi.org/http://doi.org/10.4274/tybd.04696
  • Referans 29. İkiışık, H., Turan, G., Kutay, F., Karamanlı, D. C., Gülen, E., Özdemir, E., Taşdemir, M., & Maral, İ. (2020). Awareness of menopause and strategies to cope with menopausal symptoms of the women aged between 40 and 65 who consulted to a tertiary care hospital. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5(1), 10-21. https://doi.org/https://doi.org/10.35232/estudamhsd.632194
  • Referans30. Innes, K. E., Selfe, T. K., & Vishnu, A. (2010). Mind-body therapies for menopausal symptoms: a systematic review. Maturitas, 66(2), 135-149. https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2010.01.016.
  • Referans31. Johnson, A., Roberts, L., & Elkins, G. (2019). Complementary and alternative medicine for menopause. Journal of evidence-based integrative medicine, 24(1), 1-14. https://doi.org/https://doi.org/10.1177%2F2515690X19829380
  • Referans32. Jokar, A., Kargosha, A., Akarzadeh, M., Asadi, N., & Setoudeh, Z. (2016). Comparing the influence of relaxation training and consumption of valerian on insomnia of menopause women: A randomized clinical trial. African Journal of Traditional, Complementary and Alternative Medicines, 13(1), 40-44. https://doi.org/https://doi.org/10.4314/ajtcam.v13i1.6
  • Referans33. Kaur, P., Kaur, S., Shanmugam, S., & Kang, M. (2014). Efficacy of yoga versus relaxation techniques on climacteric symptoms of perimenopausal women. IOSR Journal of Dental and Medical Sciences (IOSR-JDMS), 13(7), 32-42. https://doi.org/http://www.iosrjournals.org/iosr-jdms/papers/Vol13-issue7/Version-5/H013753242.pdf
  • Referans34. Kharbouch, S. B., & Şahin, N. H. (2007). Menopozal dönemlerdeki yaşam kalitesinin belirlenmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 15(59), 82-90. https://doi.org/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/95235
  • Referans35. Koç, Z., & Sağlam, Z. (2008). Kilmakterium döneminde bulunan kadınların menopoza ilişkin yaşadıkları belirti ve tutumların belirlenmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 15(15), 100-112. https://doi.org/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/198187
  • Referans36. Kurt, G., & Arslan, H. (2020). Kadınların menopoz döneminde yaşadıkları sağlık sorunları ve baş etme yöntemleri. Cukurova Medical Journal, 45(3), 910-920. https://doi.org/https://doi.org/10.17826/cumj.694473
  • Referans37. Li, L., Wu, J., Pu, D., Zhao, Y., Wan, C., Sun, L., Shen, C.-e., Sun, W., Yuan, Z., & Shen, Q. (2012). Factors associated with the age of natural menopause and menopausal symptoms in Chinese women. Maturitas, 73(4), 354-360. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2012.09.008
  • Referans38. Makara-Studzińśka, M. T., Kryś-Noszczyk, K. M., & Jakiel, G. (2014). Epidemiology of the symptoms of menopause–an intercontinental review. Przeglad menopauzalny= Menopause review, 13(3), 203-211. https://doi.org/https://doi.org/10.5114/pm.2014.43827
  • Referans39. Mohammed, S. F. M., & Mohammed, N. S. (2018). Effect of menopausal symptoms on psychological problems among middle-aged women. Egyptian Nursing Journal, 15(3), 292. https://doi.org/10.4103/enj.enj_20_18
  • Referans40. Nedstrand, E., Wijma, K., Wyon, Y., & Hammar, M. (2005). Applied relaxation and oral estradiol treatment of vasomotor symptoms in postmenopausal women. Maturitas, 51(2), 154-162. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.maturitas.2004.05.017
  • Referans41. Nehir, S., Çoban, A., Demirci, H., Özbaşaran, F., & İnceboz, Ü. (2009). Menopozal belirtilerin ve evlilik uyumunun yaşam kalitesi üzerine etkisi. Cumhuriyet Tıp Dergisi, 31(1), 15-21. https://doi.org/https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/47595
  • Referans42. Ozdemir, F., & Pasinlioglu, T. (2009). The effects of training and progressive relaxation exercises on anxiety level after hysterectomy. The New Journal of Medicine, 25, 102-107. https://doi.org/https://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.545.1728&rep=rep1&type=pdf
  • Referans43. Özdemir, Ö. Ç., & Uysal, M. F. (2019). Postmenopozal dönemde pilates egzersizlerinin yaşam kalitesi ve depresyon üzerine etkisi. ACU Sağlık Bil Derg 10(1), 20-26. https://doi.org/https://doi.org/10.31067/0.2019.103
  • Referans44. Özkan, S. (2008). Klimakteriyum ve Menopoz. İçinde A. Şirin, O. Kavlak (Editörler), Kadın Sağlığı (I. Baskı, ss:234-258). Bedray Basın Yayıncılık LTD.ŞTİ. İstanbul.
  • Referans45. Pamuk, G., Kutlu, R., & ÇİVİ, S. (2014). Osteoporozu olan ve olmayan postmenopozal kadınlarda QUALEFFO-41 ölçeği ile yaşam kalitesinin değerlendirilmesi. Turkish Journal of Physical Medicine & Rehabilitation/Turkiye Fiziksel Tip ve Rehabilitasyon Dergisi, 60(2), 139-146. https://doi.org/ 10.5152/tftrd.2014.47855
  • Referans46. Pawlow, L. A., & Jones, G. E. (2002). The impact of abbreviated progressive muscle relaxation on salivary cortisol. Biological psychology, 60(1), 1-16. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/s0301-0511(02)00010-8
  • Referans47. Purzand, B., Rokhgireh, S., Zanjani, M. S., Eshraghi, N., Mohamadianamiri, M., Esmailzadeh, A., Alkatout, I., Gitas, G., & Allahqoli, L. (2020). The comparison of the effect of soybean and fish oil on supplementation on menopausal symptoms in postmenopausal women: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Complementary Therapies in Clinical Practice, 41, 1-7. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.ctcp.2020.101239
  • Referans48. Rahman, S. A. S. A., Zainudin, S. R., & Mun, V. L. K. (2010). Assessment of menopausal symptoms using modified Menopause Rating Scale (MRS) among middle age women in Kuching, Sarawak, Malaysia. Asia Pacific family medicine, 9(1), 1-6. https://doi.org/https://apfmj.biomedcentral.com/track/pdf/10.1186/1447-056X-9-5.pdf
  • Referans49. Royal Collage of Nursing. (2020). https://www.rcn.org.uk/professional-development/publications/rcn-menopause-guidance-for-nurses-midwives-and-health-visitors-uk-pub-0093326Menopause. Erişim tarihi, 18.05.2021
  • Referans50. Saensak, S., Vutyavanich, T., Somboonporn, W., & Srisurapanont, M. (2013). Effectiveness of a modified version of the applied relaxation technique in treatment of perimenopausal and postmenopausal symptoms. International journal of women's health, 5, 765-771. https://doi.org/https://dx.doi.org/10.2147%2FIJWH.S53652
  • Referans51. Shobeiri, F., Jenabi, E., Hazavehei, S. M. M., & Roshanaei, G. (2016). Quality of life in postmenopausal women in Iran: a population-based study. Journal of menopausal medicine, 22(1), 31-38. https://doi.org/https://dx.doi.org/10.6118%2Fjmm.2016.22.1.31
  • Referans52. Sood, R., Kuhle, C. L., Kapoor, E., Thielen, J., Frohmader, K., Mara, K., & Faubion, S. (2019). Association of mindfulness and stress with menopausal symptoms in midlife women. Climacteric, 22(4), 377-382. https://doi.org/https://doi.org/10.1080/13697137.2018.1551344
  • Referans53. Srivastav, S., & Tanvar, K. (2014). Stress and well-being in menopausal and post-menopausal working and non-working women. Indian Journal of Applied Research, 4(8), 559-563. https://doi.org/http://dx.doi.org/10.15373/2249555X/August2014/147
  • Referans54. Sujithra, S. (2014). Effect of autogenic relaxation on depression among menopausal women in rural areas of Thiruvallur District (Tamil Nadu). Nursing Journal of India, 105(2), 65-68. https://doi.org/https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25417441/
  • Referans55. Tamaria, A., Bharti, R., Sharma, M., Dewan, R., Kapoor, G., Aggarwal, A., Batra, A., & Batra, A. (2013). Risk assessment for psychological disorders in postmenopausal women. Journal of clinical and diagnostic research: JCDR, 7(12), 2885-2888. https://doi.org/https://doi.org/10.7860/jcdr/2013/7580.3784
  • Referans56. Tan, M. N., Kartal, M., & Guldal, D. (2014). The effect of physical activity and body mass index on menopausal symptoms in Turkish women: a cross-sectional study in primary care. BMC women's health, 14(38), 1-9. https://doi.org/https://doi.org/10.1186/1472-6874-14-38
  • Referans57. Taşkın, L. (2016). Kadın Hayatının Evreleri . İçinde L. Taşkın (Editör), Doğum ve Kadın Sağlığı Hemşireliği (ss: 671-687). Genişletilmiş XIII. Baskı, Akadmisyen Tıp Kitabevi, Ankara.
  • Referans58. The North American Menopause Society. (2021). https://www.menopause.org/for-women/menopauseflashes/menopause-symptoms-and-treatments/menopause-101-a-primer-for-the-perimenopausal. Erişim tarihi: 10.05.2021
  • Referans59. Tümer, A., & Kartal, A. (2018). Kadınların menopoza ilişkin tutumları ile menopozal yakınmaları arasındaki ilişki. Pamukkale Tıp Dergisi, 11(3), 337-346. https://doi.org/10.31362/patd.451911
  • Referans60. Türk Jinekoloji ve Obstetri Derneği. (2021). https://www.tjod.org/tjodden-aciklama-dunya-menopoz-gunu/ . Erişim tarihi, 30.05.2021
  • Referans61. Waidyasekera, H., Wijewardena, K., Lindmark, G., & Naessen, T. (2009). Menopausal symptoms and quality of life during the menopausal transition in Sri Lankan women. Menopause, 16(1), 164-170. https://doi.org/https://doi.org/10.1097/gme.0b013e31817a8abd
  • Referans62. Wieder-Huszla, S., Szkup, M., Jurczak, A., Samochowiec, A., Samochowiec, J., Stanisławska, M., Rotter, I., Karakiewicz, B., & Grochans, E. (2014). Effects of socio-demographic, personality and medical factors on quality of life of postmenopausal women. International journal of environmental research and public health, 11(7), 6692-6708. https://doi.org/10.3390/ijerph110706692
  • Referans63. World health Organization. (2012). https://www.who.int/publications/i/item/WHO-HIS-HSI-Rev.2012.03. file:///C:/Users/USER/Downloads/WHO_HIS_HSI_Rev.2012.03_eng%20(1).pdf. Erişim tarihi, 31.05.2021
  • Referans64. Yanikkerem, E., Koltan, S. O., Tamay, A. G., & Dikayak, Ş. (2012). Relationship between women's attitude towards menopause and quality of life. Climacteric, 15(6), 552-562. https://doi.org/https://doi.org/10.3109/13697137.2011.637651
  • Referans65. Yazdkhasti, M., Keshavarz, M., Mahmoodi, Z., & Hosseini, A. F. (2014). Self-directed learning and its impact on menopausal symptoms. Iranian Red Crescent Medical Journal, 16(5). https://doi.org/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4082514/pdf/ircmj-16-13259.pdf
  • Referans66. Yılmaz, H., Erkin, G., Polat, H. A. D., Küçükşen, S., Sallı, A., & Uğurlu, H. (2012). Osteoporozda yaşam Kalitesi: Bir kontrollü çalışma. Turkish Journal of Osteoporosis/Turk Osteoporoz Dergisi, 18(2), 47-52. https://doi.org/10.4274/tod.07769
  • Referans67. Zhou, K., Li, X., Li, J., Liu, M., Dang, S., Wang, D., & Xin, X. (2015). A clinical randomized controlled trial of music therapy and progressive muscle relaxation training in female breast cancer patients after radical mastectomy: Results on depression, anxiety and length of hospital stay. European journal of oncology nursing, 19(1), 54-59. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.ejon.2014.07.010
Toplam 67 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil Türkçe
Konular Sağlık Kurumları Yönetimi
Bölüm Derlemeler
Yazarlar

Gülşen Ak Sözer 0000-0002-8300-6269

Emel Ege 0000-0002-5640-5563

Yayımlanma Tarihi 25 Ağustos 2021
Gönderilme Tarihi 31 Mayıs 2021
Kabul Tarihi 13 Temmuz 2021
Yayımlandığı Sayı Yıl 2021 Cilt: 3 Sayı: 2

Kaynak Göster

APA Ak Sözer, G., & Ege, E. (2021). Menopoz Semptomlarını Yönetmek ve Yaşam Kalitesini Artırmak: İlerleyici Kas Gevşeme Egzersizleri. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 179-188.

                                                                  Genel Sağlık Bilimleri Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı (CC BY NC) ile lisanslanmıştır.