The Invısıble Face Of Technology: Technostress in Nursing Profession

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 258 - 274, 26.08.2023

Gülşen Özel Yılda Arzu Aba

Öz

Teknolojinin Görünmeyen Yüzü: Hemşirelik Mesleğinde Teknostres

Öz

21. Yüzyılda çoğu alanda olduğu gibi sağlık alanında da bir çok teknolojik gelişme yaşanmıştır. Özellikle Covid 19 pandemi sürecinde, izolasyon önlemleri sebebiyle hastalara ulaşmanın zorlu olduğu dönemde sağlık bilgi sistemleri önemli hale gelmiştir. Sağlık bilgi sistemlerinin yanı sıra yapay zeka, robot teknolojileri, taşınabilir tıbbi cihazlar, giyilebilir teknolojiler gibi birçok teknolojik gelişme, daha kaliteli hasta bakımının sağlanması, malpraktis ve hataların önlenmesi açısından dikkate alınması gereken önemli gelişmelerdir. Dünya’da ve ülkemizde hemşirelik mesleğinin öneminin yeniden anlaşıldığı şu dönemde, sağlık sisteminin sayıca büyük bir kısmının hemşirelerden oluştuğu dikkate alındığında, lokal veya küresel boyutlarda planlanan teknolojik gelişim ve değişim faaliyetlerinde, hemşirelerin geliştirdiği davranışlar, teknolojiye bakış açıları, teknolojik değişimlere gösterdikleri direnç veya teknolojik yeniliği kabullenme ve teknolojiyi etkin bir şekilde kullanmaları büyük öneme sahiptir. Bu sebeple bireylerin yeni teknolojileri kullanırken yaşadıkları stres anlamına gelen teknostres kavramının dikkate alınması gerekmektedir. Bu derlemenin amacı; hemşirelik mesleğinde teknostres kavramının incelenmesi, hemşirelerde teknostrese sebep olan faktörlerin ortaya konulması ve hemşirelerde teknostres alanında gelecekte yapılacak çalışmalara katkı sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

Teknoloji, Teknostres, Stres, Hemşirelik

Kaynakça

• Abuatiq, A. (2015). Concept analysis of technostress in nursing.International Journal of Nursing & Clinical Practices, 2, 110. http://dx.doi.org/10.15344/2394-4978/2015/110
• Akça, C. & Özel, Y. (2022). Bireysel ve örgütsel stres yönetimi.İçinde A.Karaca (Ed), Sosyal Beşeri ve Idari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar 2 (ss.37-50). Eğitim Yayınevi. https://www.researchgate.net/publication/366324187
• Akınoğlu, H. F. G. (1993). Teknostres. Türk Kütüphaneciliği, 7(3), 159-173. http://www.tk.org.tr/index.php/TK/article/view/1388/1380
• Akpınar Söylemez. B., Özgül, E., Akyol, M. A. & Küçükgüçlü, Ö. (2022). Hemşirelik son sınıf öğrencilerinin sağlık bakımında bilgisayar kullanımına yönelik tutumları ve ilişkili etmenler.Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi Dergisi, 9(1), 37-46. https://doi.org/10.54304/SHYD.2022.56933
• Altıntaş, M. (2020). Teknostres ile değişime direnç arasındaki ilişki: havacılık sektöründe bir araştırma. ISPEC Journal of Social Sciences & Humanities, 4(2), 1-27. https://doi.org/10.46291/ISPECIJSSHvol4iss2pp1-27
• Aytur Özen, T. & Kantek, F. (2020). Türkiye’de hemşirelik ve teknoloji alanında yapılan çalışmaların incelenmesi.Uluslararası Sağlık Yönetimi ve Stratejileri Araştırma Dergisi, 6(3), 395-410. https://www.researchgate.net/publication/348160191
• Ayyagari, R., Grover, V. & Purvis, R. (2011). Technostress: technological antecedents and implications. MIS Quarterly, Vol. 35, 831-858. https://doi.org/10.2307/41409963
• Baybek, H., Kıvrak, A., Tozak Yıldız, H. & Çiftçi, M. (2020). Hemşirelik öğrencilerinin sağlık bakımında bilgisayar kullanımına yönelik tutumlarının incelenmesi. Ahi Evran Medical Journal, 4(1), 13-20. https://doi.org/10.46332/aemj.600120
• Bilgiç, Ş. & Özdemir Aydın, G. (2015). Bir üniversite hastanesinde çalışan hemşirelerin bilişim teknolojilerine ilişkin görüşleri.Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik E-Dergisi, 3(3), 9-18. http://hdergi.ybu.edu.tr/index.php/e-dergi/article/view/103
• Brod, C. (1984). Technostress: The human cost of the computer revolution. Addison-Wesley, Reading. MA. Califf, C. B. (2022). Stressing affordances: Towards an appraisal theory of technostress through a case study of hospital nurses' use of electronic medical record systems. Information and Organization, 32(4), 1-27. https://doi.org/10.1016/j.infoandorg.2022.100431
• Califf, C. B., Sarker, S. & Sarker, S. (2020). The bright and dark sides of technostress: a mixed-methods study involving healthcare it. MIS Quarterly, 44(2), 809-856. https://doi.org/10.25300/MISQ/2020/14818
• Califf, C. B., Sarker, S., Sarker, S. & Fitzgerald, C. (2015). The bright and dark sides of technostress: an empirical study of healthcare workers. Thirty Sixth International Conference on Information Systems. Fort Worth 2015, 1–13. https://core.ac.uk/reader/301367437
• Chiappetta, M. (2017). The Technostress: definition, symptoms and risk prevention. Senses Sciences, 4(1), 358-361. https://doi.org/10.14616/SANDS-2017-1-358361
• Çetin, B. & Eroğlu, N. (2020). Hemşirelik bakımında teknolojinin yeri ve inovasyon. Acta Medica Nicomedia, 3(3), 120-126 https://dergipark.org.tr/tr/pub/actamednicomedia
• Çetin, D. & Bülbül, T. (2017). Okul yöneticilerinin teknostres algıları ile bireysel yenilikçilik özellikleri arasındaki ilişkinin incelenmesi.Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 17(3), 1241-1264. https://doi.org/10.17240/aibuefd.2017.17.31178-338821
• Çiçek, B. & Kilinç, E. (2020). Teknostresin presenteizm ve işten ayrılma niyetine etkisinde dönüşümcü liderliğin aracı rolü.Business and Economics Research Journal, 11(2), 555-570. https://doi.org/10.20409/berj.2020.267
• Çoban, İ. (2019). Teknolojik değişimin hastane çalışanları üzerine etkileri: bir devlet hastanesi örneği.[Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Hemşirelik Anabilim Dalı].Yök Tez Merkezi Dijital Arşivi. http://acikerisim.kirklareli.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/20.500.11857/1209/%c4%b0SMA%c4%b0L%20%20%c3%87OBAN.pdf?sequence=4&isAllowed=y
• Doğrular, M. M. (2019). Teknostresin verimlilik üzerine etkisi.[Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Hastane İşletmeciliği Anabilim Dalı]Yök Tez Merkezi Dijital Arşivi. https://www.proquest.com/openview/f3b333bbdc2c1fa9e4ca623571bf0251/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
• Dünya Sağlık Örgütü (2020). Year of the nurse and the midwife 2020. https://www.who.int/campaigns/annual-theme/year-of-the-nurse-and-the-midwife-2020
• Dykes, S. & Chu, C. H. (2021). Now more than ever, nurses need to be involved in technology design: lessons from the COVID-19 pandemic. Journal of Clinical Nursing, 30, e25-e28. https://doi.org/10.1111/jocn.15581
• Erdem, E., Sökmen, A. (2022). Havacılıkta teknostresin verimlilik üzerine etkisinde öğrenen örgütlerin aracılık rolü: hava aracı bakım personeli tutumları üzerine bir alan araştırması.Journal of Business Research-Turk, 14 (4), 3105-3122. https://doi.org/10.20491/isarder.2022.1552
• Erdemir, F., Hanoğlu, Z. & Akman, A. (2005). Hemşirelerin bilgisayar ve internet kullanma durumu ve hemşirelikte bilgisayar kullanımının değerine ilişkin görüşleri. 2. Ulusal Tıp Bilişimi Kongresi; 2005: ss.78-84. https://turkmia.net/kongre/cd/pdf/16.pdf
• Fischer, T., Pehböck, A. & Riedl, R. (2019). Is the technostress creators ınventory still an up-to-date measurement ınstrument? Results of a large-scale ınterview study. 14th International Conference on Wirtschaftsinformatik. Siegen, Germany. https://www.researchgate.net/publication/331198725
• Fresku, E., Kraja, J. & Abazaj, E. (2022). Use of technology by nursing staff.Azerbaijan Medical Journal, 62(10), 5367-5378. https://www.researchgate.net/publication/366722067
• Fuglseth, A.M., & Sørebø, Ø. (2014). The effects of technostress within the context of employee use of ICT.Computers in Human Behavior, 40, 161–170. https://doi.org/10.1016/j.chb.2014.07.040
• Golz, C., Peter, K. A., Müller, T. J., Mutschler, J., Zwakhalen, S. M. G. & Hahn, S. (2021). Technostress and Digital Competence Among Health Professionals in Swiss Psychiatric Hospitals: Cross-sectional Study.JMIR Ment Health, 8(11), e31408) https://doi.org/10.2196/31408
• Gök Uğur, H. , Seyis, N. , Özçelik, S. & Toduk, F. N. (2018). Hemşirelerin mesleki gelişiminde sosyal medyakullanım durumlarının incelenmesi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(2), 9-16. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jshs/issue/41725/493233
• Güleş, H. K., & Özata, M. (2005). Sağlık Bilişim Sistemleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Gümüştekin, Y. E. & Öztemiz, A. B. (2005). Örgütlerde stresin verimlilik ve performansla etkileşimi.Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(1), 271-288. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cusosbil/issue/4371/59802
• Güneş, D. (2021). Teknostres ve teknostresin sağlık çalışanlarına yansıması.İçinde Ş. Güzel ve H. Akman Dömbekci (Ed), Sağlık Yönetiminde Güncel Konu ve Sorunlar (ss. 225-238). Berikan Yayınevi.
• Hamer, S. & Cipriano, P. (2013). Involving nurses in developing new technology. Nursing Times, 109(47), 18–19. Retrieved from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24380174/
• Hung, W-H., Chen,K. & Lin, C-P. (2015). Does the proactive personality mitigate the adverse effect of technostress on productivity in the mobile environment? Telematics and Informatics, 32, 143–157 http://dx.doi.org/10.1016/j.tele.2014.06.002
• International Council of Nurses (2020). More than 600 nurses die from COVID-19 worldwide. International Council of Nurses. Retrieved from: https://www.icn.ch/news/more-600-nurses-die-covid-19-worldwide
• Kardaş Özdemir, F., ve Karakaya, G. (2017). Hemşirelerin bilgisayar ve bilişim teknolojisini kullanma durumları. Tepecik Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dergisi, 27(2), 126-130. https://jag.journalagent.com/terh/pdfs/TERH_27_2_126_130.pdf
• Kaya, N., Aştı, T., Kaya, H. & Yeşiltepe Kaçar, G. (2008). Hemşirelerin bilgisayar kullanımına ilişkin görüşlerinin belirlenmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, 16(62), 83-89. https://dergipark.org.tr/tr/pub/fnjn/issue/9016/112394
• Kopuz, K. & Aydın, G. (2020). Sağlık çalışanlarında teknostres: bir özel hastane örneği.Ekonomi, İşletme ve Maliye Araştırmaları Dergisi, 2(3), 249-264. https://doi.org/10.38009/ekimad.780928
• Köse, A. (2012). Hemşirelerin bilgisayar kullanım durumlarının belirlenmesine yönelik bir ampirik çalışma – Trabzon ili örneği. Bilişim Teknolojileri Dergisi, 5(1), 37-43. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gazibtd/issue/6624/87949
• Lazarus, R. S., & Folkman, S. (1984). Stress, appraisal, and coping. Springer Publishing Company.
• Lee, M-S. & Lee, S. (2021). Implementation of an electronic nursing record for nursing documentation and communication of patient care ınformation in a tertiary teaching hospital.CIN: Computers, Informatics, Nursing, 39(3), 136-144. https://doi.org/10.1097/CIN.0000000000000642
• Lupton, D. (2012). M-health and health promotion: The digital cyborg and surveillance society.Soc Theory Health, 10, 229–244. https://doi.org/10.1057/sth.2012.6
• Mahdian, A., Mehraban, M. A. & Alavi, M. (2017). Techno-stress: modern dilemma in the nursing profession? Pharmacophore, 8(6S), e-117377.https://www.researchgate.net/publication/335880979
• Maier, C., Laumer, S., Wirth, J. & Weitzel, T. (2019). Technostress and the hierarchical levels of personality: a two-wave study with multiple data samples.European Journal Of Informatıon Systems, 28(5), 496–522. https://doi.org/10.1080/0960085X.2019.1614739
• McVicar, A. (2003). Workplace Stress in Nursing: A Literature Review. Journal of Advanced Nursing, 44(6), 633-642. https://doi.org/10.1046/j.0309-2402.2003.02853.x
• Nastjuk, I., Trang, S., Grummeck-Braamt, J. V., Adam, M. T. P. & Tarafdar, M. (2023). Integrating and synthesising technostress research: a meta- analysis on technostress creators, outcomes, and ıs usage contexts. European Journal of Information Systems, 1-22. https://doi.org/10.1080/0960085X.2022.2154712
• Özbozkurt, O. B. (2019a). İşletmelerde teknostres ve motivasyonun bazı demografik değişkenler çerçevesinde incelenmesi üzerine nicel bir araştırma. İçinde M. Dalkılıç (Ed), Academic Researches in Social Sciences and Humanities (ss.7-18). Gece Akademi.
• Özbozkurt, O. B. (2019b). Teknostres ve verimlilik arasındaki ilişkinin incelenmesi üzerine bir araştırma.İçinde K. Özyer ve D. Bozdoğan (Ed), Geleceğin Dünyasında Bilimsel Ve Mesleki Çalışmalar 2019 Sosyal Ve Beşeri Bilimler (ss.61-72). Ekin Yayınevi.
• Özer, Z., Bahçecioğlu Turan, G. & Karaman, S. (2022). Determınatıon of technostress levels of nurses. İçinde H. Çiftçi ve M. Y. Dörtbudak (Ed), 9. Uluslararası GAP Zirvesi Bilimsel Araştırmalar Kongresi Tam Metin Kitabı (ss.330-341). İksad Yayınları. https://www.gapzirvesi.org/_files/ugd/614b1f_e768ab6fad9c4093aebcb90ad20422e7.pdf
• Öztürk, H., Kurt, Y., Özkan, Ç. G., Tor, E. & Kavgacı, A. (2019). Hemşirelerin hastanedeki eğitimfırsatları, eğitimlerde bilgisayar veteknoloji ürünlerini kullanımına ilişkingörüşlerinin değerlendirilmesi.Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, 15, 69-83. https://www.researchgate.net/publication/333982172
• Öztürk, İ., Varlı, G. & Koç Aslan, S. (2022). Hemşirelerin elektronik bakım planı kullanımlarının zaman ve hasta bakım uygulamaları yönünden değerlendirilmesi: özel bir hastane örneği.Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hemşirelik Dergisi , 4 (1) , 15-20. https://doi.org/10.48071/sbuhemsirelik.1059689
• Paslı Gürdoğan, E. (2018). Örgütsel, kişilerarası ve grup iletişimi.İçinde A. N. Bahçecik ve H. Öztürk (Çev.Ed). Hemşirelikte Liderlik Rolleri ve Yönetim İşlevleri (ss.436-461) (Marquis, B.L ve Huston, J. 8.Baskı) Nobel Tıp Kitabevleri. (Orijinal yayın tarihi: 2015).
• Pepito, J. A. T. & Locsin, R. C. (2019b). How can nurses drive technologies of healthcare in the asia-pacific.Asian / Pacific Island Nursing Journal, 3(4), 184-192. https://www.researchgate.net/publication/330902680
• Pepito, J.A. & Locsin, R. (2019a). Can nurses remain relevant in a technologically advanced future? International Journal of Nursing Sciences, 6, 106-110 https://doi.org/10.1016/j.ijnss.2018.09.013
• Ragu-Nathan, T. S. , Tarafdar, M., Ragu-Nathan, B. S. & Tu, Q. (2008). The consequences of technostress for end users in organizations: conceptual development and empirical validation. Information Systems Research, 19(4), 417–433. https://doi.org/10.1287/isre.1070.0165
• Sayar, M. A., Gulhan, Y. & Yilmaz, S. (2016). Determınıng who nurses’ level of computer use ın health care and evaluatıon nurses’ thoughts about nursıng ınformatıcs. Press Academia Procedia, 2(1), 160-169 https://doi.org/10.17261/Pressacademia.2016118638
• Selye, H. (1956) The Stress of life. New York: McGraw-Hill.
• Smith, J. & Palesy, D. (2018). Technology stress in perioperative nursing: An ongoing concern. Journal of Perioperative Nursing. 31(2) Article 3. https://doi.org/10.26550/2209-1092.1028
• Softa, H. K., Funda Akduran, F. & Akyazı, E. (2014). Hemşirelerin bilgisayar kullanımlarına yönelik tutumlarının değerlendirilmesi. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 3(3), 845-858. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gumussagbil/issue/23832/253883
• Şahin, Y. L. & Çoklar, A. N. (2009). Social networking users’ views on technology and the determination of technostress levels. Procedia Social and Behavioral Sciences, 1, 1437–1442. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2009.01.253
• Şen, C. (2022). Dijitalleşmenin Karanlık Yüzü: Teknostres.İçinde S. Ceyhan ve S. Ada (Ed), Dijital Çağda Yönetim Üzerine Güncel Konular ve Araştırmalar (ss.175-194). Nobel Bilimsel Eserler. https://www.researchgate.net/publication/365131464
• Şendir, M., Şimşekoğlu, N., Kaya, A. & Sümer, K. (2019). Geleceğin teknolojisinde hemşirelik. SBÜ Hemşirelik Dergisi, 1(3), 209-214. https://www.researchgate.net/publication/338697594
• Tarafdar, M., Cooper, C. L. & Stich, J-F. (2019). The technostress trifecta - techno eustress, techno distress and design: An agenda for research. Information Systems Journal, 29(1), 6-42. https://doi.org/10.1111/isj.12169
• Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, B. S. & Ragu-Nathan, T.S. (2007). The ımpact of technostress on role stress and productivity. Journal of Management Information Systems, 24(1), 301–328. https://doi.org/10.2753/MIS0742-1222240109
• Tarafdar, M., Tu, Q., Ragu-Nathan, T.S. & Ragu-Nathan, B. S. (2011). Crossing to the dark side: examining creators, outcomes, and inhibitors of technostress. Communications of the ACM, 54(9), 113–120. https://doi.org/10.1145/1995376.1995403
• Tatlı, Z., Aydın, A., Şimşek, P., Özdemir, M., Gölbaşı, S., Karacan, S., Gürsoy, A. & Gündüz, A. (2018). Hemşirelerin ve hemşirelik öğrencilerinin bilişim teknolojilerini kullanma durumları. Ordu Üniversitesi Hemşirelik Çalışmaları Dergisi, 1 (1), 18-27. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ouhcd/issue/41738/460203
• Terkeş, N., Çelik, F., Taşdelen, F. & Kılıç, M. H. (2018). Yoğun bakımda çalışan hemşirelerin gelişen teknolojiyi kullanma durumlarının ve teknolojiye yönelik tutumlarının belirlenmesi. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi, 22(1), 1-9. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ybhd/issue/37979/364151
• Tu, Q., Wang, K. L., & Shu, Q. (2005). Computer-related technostress in China. Communications of the ACM. 48(4). pp 77–81. https://doi.org/10.1145/1053291.1053323
• Türen, U., Erdem, H. & Kalkın, G. (2015). İş yerinde tekno-stres ölçeği: havacılık ve bankacılık sektöründe bir araştırma. Çalışma İlişkileri Dergisi, 6(1), 1-19. https://www.researchgate.net/publication/295375177
• Umar, D. Ç., Gıersbergen, M. Y. V., Öğce, F. & Çakır, S. K. (2016). Bir üniversite hastanesinin cerrahı birimlerinde çalışan hemşirelerin teknolojiye ilişkin tutumları. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 32(3), 14-25. https://dergipark.org.tr/tr/pub/egehemsire/issue/49328/630091
• Weil, M. & Rosen, L. (1997). TechnoStress: Coping with technology @ work @ home @ play. John Wiley & Sons.
• Yaman Aktaş, Y., Koraş, K. & Karabulut, N., (2017). Yoğun bakım hemşirelerinin teknolojiye ilişkin tutumları. Hacettepe Üniversitesi Hemşirelik Dergisi, 4(2), 36-48. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/337189
• Yazıcı, A. M. & Kınay, M. (2021). Redefining the business life and technostress during covıd-19. Studies on Social Science Insights, 1, 36-48. http://dx.doi.org/10.53035/SOSSCI.9
• Yener, S. (2022). Teknostres.İçinde D. Özyılmaz Misican (Ed),Çalışma Hayatını Etkileyen Güncel Yaklaşımlar (ss.22-36). Çizgi Kitabevi.
• Yener, S., Arslan, A., & Kilinç, S. (2021). The moderating roles of technological self-efficacy and time management in the technostress and employee performance relationship through burnout. Information Technology & People, 34(7), 1890-1919. https://doi.org/10.1108/ITP-09-2019-0462
• Yılmazer, T. (2018). Hemşirelik bakımında teknoloji kullanımı. İçinde Ü. Sevil ve Ö. Demirel Bozkurt (Ed), Hemşirelik Ve İnovasyon (ss.148-166). Güven Plus Grup A.Ş. Yayınları. https://www.researchgate.net/publication/354462245
• Yiğit, A. G. & Yiğit, M. (2021). Teknostres kompulsif tüketimi tetikleyebilir mi?.İçinde A.G.Yiğit ve M. Yiğit (Ed),İktisadi Konulara Davranışsal Yaklaşım (ss.1-20). Gazi Kitabevi.
• Zhang, W., Barriball, K. L., & While, A. E. (2014). Nurses' attitudes towards medical devices in healthcare delivery: a systematic review. Journal of Clinical Nursing, 23(19-20), 2725-2739. https://doi.org/10.1111/jocn.12601