Ebeveynlerin COVID-19 Aşı Okuryazarlığının Aşı Tereddütleri ve Aşı Yaptırma Eğilimlerine Etkisi

Yıl 2024, Cilt: 6 Sayı: 1, 125 - 143, 25.04.2024

Kadriye Nur Öztürk Sibel Küçükoğlu

Öz

Bu çalışma pandemi döneminde, Türkiye’de ebeveynlerin COVID-19 aşı okuryazarlığının aşı tereddütleri ve çocuklarına aşı yaptırma eğilimleri üzerine etkisini belirlemek amacıyla yapılmıştır. Tanımlayıcı türde yapılan çalışma Konya’da ikamet eden kartopu yöntemi ile ulaşılan 12-18 yaş arasında çocuğu olan ebeveynlerle (n=384) yürütülmüştür. Çalışmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, COVID-19 Aşı Okuryazarlığı Ölçeği ve Aşı Tereddüt Ölçeği kullanılmıştır. Veriler ebeveynlerle yüz yüze görüşme yöntemi ile toplanmıştır. COVID-19 aşı okuryazarlığı düzeyini yordayan tanımlayıcı değişkenler yaş ve eğitim düzeyidir (p<0.05). COVID-19 aşısının çocuklara yapılması gerektiğini düşünme ile COVID-19 hastalığına yönelik güncel bilgileri sağlık çalışanından alma COVID-19 aşı okuryazarlığı düzeyini yordayan diğer değişkenlerdir (p<0.05). COVID-19 aşısını yaptırmaya yönelik tereddüt yaşama, tereddüt yaşama nedeni olarak “aşının yeni bir aşı olması”, “henüz yerli bir aşının üretilmemiş olması” ve “aşının yararsız/etkisiz olduğunun düşünülmesi”nin COVID-19 aşı okuryazarlığı düzeyini anlamlı şekilde etkilediği belirlenmiştir (p<0.05). COVID-19 aşı okuryazarlığı ile Aşı Karşıtlığı arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05). Çalışmada ebeveynlerin orta düzeyde COVID-19 Aşı Okuryazarlığı ve Aşı Karşıtlığı düzeyine sahip oldukları ve bazı değişkenlerin (yaş, eğitim durumu) özellikle COVID-19 Aşı Okuryazarlığı üzerinde etkili olduğu belirlendi. Bu nedenle ebeveynlerin aşı sağlık okuryazarlığı düzeyini etkileyen faktörler dikkate alınarak sağlık çalışanlarının aşılara yönelik yaklaşımlarda ve planlamalarda bulunmaları önerilir.

Anahtar Kelimeler

Aşı, Çocuk, Ebeveyn, Pandemi

The Effect of Parents' COVID-19 Vaccine Literacy on Vaccine Hesitancy and Vaccination Tendency

Öz

This study was conducted to determine the effect of parents' COVID-19 vaccine literacy on vaccine hesitations and their tendency to vaccinate their children in Turkey during pandemic. This descriptive study was conducted with parents (n=384) with children between the ages of 12-18, who were reached through the snowball method and resided in Konya. Personal Information Form, COVID-19 Vaccine Literacy Scale and Vaccine Hesitancy Scale were used as data collection tools. Data were collected by face-to-face interview with parents. Descriptive variables that predict the level of COVID-19 vaccine literacy are age and education level (p<0.05). Thinking that the COVID-19 vaccine should be given to children and receiving updated information about the COVID-19 disease from a healthcare professional are other variables that predict the level of COVID-19 vaccine literacy (p<0.05). It has been determined that the reasons for hesitation and hesitation about getting the COVID-19 vaccine: "the vaccine is a new vaccine", "a domestic vaccine hasn’t yet been produced" and "the vaccine is thought to be useless/ineffective" significantly affect the level of COVID-19 vaccine literacy (p< 0.05). There was no significant relationship between COVID-19 vaccine literacy and Anti-Vaccination (p>0.05). It was determined that parents had a moderate level of COVID-19 Vaccine Literacy and Anti-Vaccination and that some variables (age and educational status) were especially effective on COVID-19 Vaccine Literacy. It is recommended that healthcare professionals approach and plan vaccinations by taking into account the factors affecting the vaccination health literacy level of parents.

Anahtar Kelimeler

Vaccine, Child, Parent, Pandemic

Kaynakça

• Ağralı, H., Pazarcıklı F. & Aydınlı, A. (2023). Does mothers' health literacy levels affect their stress during COVID-19 pandemic process? Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 5(1), 47-57. https://dergipark.org.tr/en/pub/jgehes/issue/76888/1137594#article_cite Akarsu, B., Canbay Özdemir, D., Ayhan Baser, D., Aksoy, H., Fidancı, İ., & Cankurtaran, M. (2021). While studies on COVID‐19 vaccine is ongoing, the public’s thoughts and attitudes to the future COVID‐19 vaccine. International Journal of Clinical Practice, 75(4), e13891. https://doi.org/10.1111/ijcp.13891
• Akbal, E., & Gökler, M. E. (2020). COVID-19 salgını sürecinde eksikliği ortaya çıkan bir gerçek: sağlık okuryazarlığı. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 5(COVID-19 Özel Sayısı), 148-155. https://dergipark.org.tr/tr/pub/estudamhsd/issue/56854/763717
• Ashfield, S. & Donelle, L. (2020). Parental online ınformation access and childhood vaccination decisions in North America: Scoping Review. Journal of Medical Internet Research, 22(10), e20002. https://doi.org/10.2196/20002
• Bechini, A., Boccalini, S., Ninci, A., Zanobini, P., Sartor, G., Bonaccorsi, G., Grazzini, M., & Bonanni, P. (2019). Childhood vaccination coverage in Europe: impact of different public health policies. Expert Review of Vaccines, 18(7), 693-701. https://doi.org/10.1080/14760584.2019.1639502
• Biasio, L. R. (2019). Vaccine literacy is undervalued. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 15(11):2552-2553. https://doi.org/10.1080/21645515.2019.1609850
• Biasio, L. R., Bonaccorsi, G., Lorini, C., & Pecorelli, S. (2021). “Assessing COVID-19 Vaccine Literacy: A Preliminary Online Survey”. Human Vaccines and Immunotherapeutics, 17(5), 1304-1312. https://doi.org/10.1080/21645515.2020.1829315
• Ceylan, B., & Günay Molu, N. (2022). COVID-19 salgını sırasında anne babaların kaygı düzeyi. Genel Sağlık Bilimleri Dergisi, 4(3), 278-287. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jgehes/issue/74149/1091393
• Daşlı, Y., Bakırer, A., & Mısırlıoğlu, A. (2022). COVID-19 salgınının sağlık okuryazarlığı üzerine etkisi: Bir alan araştırması. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23(2), 585-597. https://doi.org/10.37880/cumuiibf.1070217
• Demir, T. (2021). Aşı karşıtı tutumların sosyokültürel ve dinî boyutları. Tevilat 2(2), 271-291. https://doi.org/10.53352/tevilat.1034303
• Dubé, E., Gagnon, D., Ouakki, M., Bettinger, J. A., Witteman, H. O., MacDonald, S., Fisher, W., Saini, V., Greyson, D., & on behalf of the Canadian Immunization Research Network (2018). Measuring vaccine acceptance among Canadian parents: A survey of the Canadian Immunization Research Network. Vaccine, 36(4), 545–552. https://doi.org/10.1016/j.vaccine.2017.12.005.
• Durmuş, A., Akbolat, M., & Amarat, M. (2021). COVID-19 Aşı Okuryazarlığı Ölçeği’nin Türkçe geçerlilik ve güvenirliliği. Cukurova Medical Journal, 46(2), 732-741. https://doi.org/10.17826/cumj.870432
• European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC). Vaccine hesitancy among healthcare workers.Accessed date: March 1 2019. Available from: https://ecdc.europa.eu.
• Geana, M.V, Anderson, S. & Ramaswamy, M. (2021). COVID-19 vaccine hesitancy among women leaving jails: A Qualitative Study. Public Health Nursing, 38(5), 892-896. https://doi.org/10.1111/phn.12922
• Genç, Ç. (2021). COVID-19 pandemisinde bilgi edinme kaynakları, medya kullanım alışkanlıkları ve aşıya yönelik tutumlar. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 36, 178-202. https://doi.org/10.31123/akil.988587 Gusar, I., Konjevoda, S., Babić, G., Hnatešen, D., Čebohin, M., Orlandini, R., & Dželalija, B. (2021). Pre-vaccination COVID-19 vaccine literacy in a croatian adult population: A Cross-Sectional Study. International Journal of Environmental Research and Public Health, 18(13), 7073. https://doi.org/10.3390/ijerph18137073
• Gür, E. (2019). Aşı kararsızlığı- aşı reddi. Türk Pediatri Arşivi, 54(1), 1–2. https://doi.org/10.14744/TurkPediatriArs.2019.79990
• Ilgaz, A., & Gözüm, S. (2016). Tamamlayıcı sağlık yaklaşımlarının güvenilir kullanımı için sağlık okuryazarlığının önemi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi, 9(2), 67- 77. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/753026
• İstanbul İstatistik Ofisi. (2020). İstanbul’da Koronavirüs Algı, Beklenti ve Tutum Araştırması. https://mediabox.ibb.gov.tr/wp-content/uploads/2020/11/Istanbulda-Koronavirus-Algi-Beklenti-ve-Tutum-Arastirmasi-Kasim-2020.pdf Erişim tarihi: 09.07.2021
• Kara, Y., Kızıl, M. C., & Dalokay, N. (2022). Ebeveynlerin COVID-19 aşıları hakkındaki tutum ve düşüncelerinin değerlendirilmesi. 2. Cerrahpaşa Pediatri Günleri, 1(78), 134-135. https://l24.im/0INYw
• Kılınçarslan, M. G, Sarıgül, B., Toraman, C., & Şahin, E. M. (2020). Development of valid and reliable scale of vaccine hesitancy in Turkish language. Konuralp Medical Journal, 12(3), 420-429. https://doi.org/10.18521/ktd.693711
• Kınalı, G., Örgev, B. K., Örgev, C., Topal, B., & Şahin, H. (2022). Aşı okuryazarlığı ve COVID-19 pandemisinde yaşama yansıyan tereddüt, aşı reddi ve aşı karşıtlığı üzerine bir araştırma. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 38, 462-472. https://doi.org/10.31590/ejosat.1146670
• Korkut, S., Ülker, T., & Çidem, A. (2022). COVID-19 Aşı Okuryazarlığı ve COVID-19 Aşısına Yönelik Tutumları Etkileyen Faktörler. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 11(3), 1041 – 1050. https://doi.org/10.37989/gumussagbil.1051425
• Montagni, I., Ouazzani-Touhami, K., Mebarki, A., Texier, N., Schück, S., Tzourion, C., & the CONFINS Group. (2021). Acceptance of a COVID-19 vaccine ıs associated with ability to detect fake news and health literacy. Journal of Public Health, 43(4), 695-702. https://doi.org/10.1093/pubmed/fdab028
• Paul, E., Steptoe, A., & Fancourt, D. (2020). Attitudes towards vaccines and intention to vaccinate against COVID-19: Implications for public health communications. The Lancet Regional Health- Europe, 1, 100012. https://doi.org/10.1016/j.lanepe.2020.100012.
• Rajapakse, N., & Dixit, D. (2021). Human and novel coronavirus infections in children: A review. Paediatrics and International Child Health, 41(1), 36-55. https://doi.org/10.1080/20469047.2020.1781356
• Sørensen, K., Van den Broucke, S., Fullam, J., Doyle, G., Pelikan, J., Slonska, Z., Brand, H., & (HLS-EU) Consortium Health Literacy Project European. (2012). Health literacy and publichealth: a systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health, 12, 80. https://doi.org/10.1186/1471-2458-12-80
• Şahin, H. (2022). Türkiye’de COVID-19 Aşısı karşıtlığının nedenleri: Twitter örneği. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(2) 579-593. https://doi.org/10.18506/anemon.1055054
• T.C. Sağlık Bakanlığı. (2019). Sağlık İstatistikleri Yıllığı 2018 Haber Bülteni. Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü: https://sbsgm.saglik.gov.tr/Eklenti/33116/0/haber-bulteni---2018-30092019pdf.pdf Tözün, M., & Sözmen, M. K. (2014). Halk sağlığı bakışı ile sağlık okuryazarlığı. Smyrna Tıp Dergisi, 2, 48-54. https://l24.im/ZQhFd
• WHO (2020a). World Health Organization Risk communication World Health Organization. Erişim adresi: https://www.who.int/risk-communication/socialnet/en/. Erişim tarihi: 7.4.2020.
• WHO (2020b). Improving vaccination demand and addressing hesitancy. Erişim adresi: https://www.who.int/immunization/programmes_systems/vaccine_hesitancy/en/ Erişim tarihi: 21.12.2021
• WHO (2021). Coronavirus disease (COVID-19): Vaccines, Erişim adresi: https://l24.im/iu5YjcT
• Yıldız, Z., Gencer, E., & Gezegen, N. F. (2021). COVID-19 pandemi sürecinde geliştirilen aşılara karşı bireylerin tutumlarının değerlendirilmesi üzerine uygulamalı bir çalışma. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 12(3), 877-889. https://doi.org/10.36362/gumus.908755
• Yılmaz, D., Karaman, D., & Yılmaz, H. (2021). İntörn hemşirelik öğrencilerinin Koronavirüs (COVID-19) korkusunun aşı karşıtlığına etkisinin incelenmesi. The Journal of Turkish Family Physician, 12(4), 179-191. https://doi.org/10.15511/tjtfp.21.00479.
• Yılmaz, H. İ., Turğut, B., Çıtlak, G., Mert, O., Paralı, B., Engin, M., Aktaş, A., & Alimoğlu, O. (2021). Türkiye’de İnsanların COVID-19 Aşısına Bakışı. Dicle Tıp Dergisi, 48(3), 583-594. https://doi.org/10.5798/dicletip.988080
• Yüksel, G. H., & Topuzoğlu, A. (2019). Aşı redlerinin artması ve aşı karşıtlığını etkileyen faktörler. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi, 4(2), 244-258. https://doi.org/10.35232/estudamhsd.525983