Turkish Quilt Art and Traditional Quiltıng in Şanlıurfa

Yıl 2021, , 927 - 958, 29.12.2021

Ümit Buğrahan Özcan , Ayşe Bozkaya

https://doi.org/10.21551/jhf.1026538

Öz

Animal skins are the first examples of the “quilt”, which is defined as a wide cover, used for covering, and obtained by filling and sewing between two fabrics with a filling material, generally made of wool or cotton. The first quilt samples of the Turks with a nomadic culture are animal skins and covers made with felt technique. Quilt making and quilt craftsmen have reached their brightest position in Anatolia, especially during the Ottoman Empire. Continuing its development in the Republic period, quilt making continued in almost every province. One of our provinces where quilting is made is Şanlıurfa. Due to its location, Şanlıurfa has hosted many civilizations throughout history and has kept the traces of these civilizations. In addition, it has also owned many of well-established national handicrafts such as carpet, rug, coppersmith, felt making, and rosary. Quilts, which are historical documents of the period they were made, have become one of the indispensable products of dowry, and gained richness in their compositions over time. However, as a result of the development of technology, industry and the change in life style and conditions, quilt making has started to lose its past value in Şanlıurfa as well as in many regions and has come to the brink of being forgotten. The number of yarn trades has decreased due to these factors. Today, there are only two masters who continues this profession in the city center of Şanlıurfa. Quilt maker Murat Rendecioğlu, Ali Kemendi and the woolsorters who supply wool to the region stated that there were many blowrooms, felt, wool and quilt shops here in ancient times.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, Handicrafts, Quilts, Quilting, Wool

Türk Yorgan Sanatı ve Şanlıurfa’da Geleneksel Yorgancılık

Öz

Örtünmeye yarayan, iki kumaş arasının genel olarak yünden ya da pamuktan oluşan bir dolgu malzemesi ile doldurulup dikilmesi ile elde edilen geniş örtü olarak tanımlanan “yorgan” ın ilk örnekleri, hayvan postlarıdır. Göçebe kültürüne sahip Türklerin ilk yorgan örnekleri, hayvan postları ve keçe teknikli örtülerdir. Yorgancılık ve yorgancı esnafı Anadolu’da özellikle Osmanlı İmparatorluğu döneminde en parlak konumuna ulaşmıştır. Cumhuriyet döneminde de gelişimini devam ettiren yorgancılık hemen hemen ilimizde varlığını sürdürmüştür. Bu illerimizden biri de Şanlıurfa’dır. Şanlıurfa, sahip olduğu konumu itibarıyla tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve bu medeniyetlerin izlerini de barındırmıştır. Bununla birlikte halıcılık, kilimcilik, bakırcılık, keçecilik, tesbihçilik gibi birçok köklü el sanatlarımıza da ev sahipliği yapmıştır. Yorgancılık da burada yapılmış ve yapılan bir meslek olmuştur. Yapıldıkları dönemin birer tarihi belgesi niteliğinde olan yorganlar zamanla kompozisyonlarında zenginlik kazanmış ve çeyizlerin vazgeçilmez ürünlerden biri olmuştur. Fakat yorgancılık, teknolojinin, sanayinin gelişmesi ve buna bağlı olarak yaşam şeklinin ve koşullarının değişimi sonucu birçok yöremizde olduğu gibi Şanlıurfa’da da geçmişteki değerini kaybetmeye başlamış ve unutulmanın eşiğine gelmiştir. Yüncü esnafının da sayısı bu etkenlere bağlı olarak iyice azalmıştır. Günümüzde Şanlıurfa merkezde bu mesleği yapan yalnızca iki usta kalmıştır. Yorgan ustası Murat Rendecioğlu, Ali Kemendi ve yöreye yün temin eden yüncüler, eski zamanlarda burada birçok keçe, hallaç, yün ve yorgan dükkânının olduğunu belirtmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Şanlıurfa, El Sanatları, Yorgan, Yorgancılık, Yüncülük

Kaynakça

• Aça, Mustafa (2018). Dağların Efendileri Doğu Karadeniz Hayvancılık ve Çobanlık Kültürü. Ankara: Gece Kitaplığı.
• And, Metin (1982). Osmanlı Şenliklerinde Türk Sanatları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Atalay, Besim, (1986). Divanü Lûgat-it-Türk Dizini: “Endeks”. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bulut, Bağdagül (2014). Türk Halk Kültüründe Çoban. Yüksek Lisans Tezi. Kars: Kafkas Üniversitesi.
• Caferoğlu, Ahmet (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çeliker, Deniz ve Filiz Nurhan Ölmez (2012). “Burdur İlinde Yorgancılık”. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi. S.10, s.122-138.
• Çoban, Vedat (2015). Türk Halk Kültüründe Çobanlık. Yüksek Lisans Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• D’Ohsson, M. de M. (1973). 18.Yüzyıl Türkiyesinde Örf ve Adetler. Çev: Zerhan Yüksel, İstanbul: Tercüman Yayınları.
• Dede, Funda (2010). Ankara İli Merkez İlçelerinde Geleneksel Yorgan Sanatının İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Dişçi, Öznur (2014). “Yorgan Motiflerinin İsimleri”. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi. S.1, s.1-18.
• Duman, Mustafa (1993). “Hallaçlık”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul: Kültür Bakanlığı / Tarih Vakfı Yayınları, s. 531-532.
• Duman, Mustafa (2007). Geleneksel Türk Yorgancılık Sanatı. İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Duvarcı, Ayşe (2007). “Kaybolan Bir Kültür Yorgan ve Yorgancılık Halk Bilimsel Bir Yaklaşım”. ICANAS 38. Uluslararası Kongresi. C.2, S.2, s.507-516.
• Ekici, Süleyman ve Gökhan Tuncel (2015). “Göç ve İnsan”. Birey ve Toplum. C.5, S.9, s.9-22.
• El Sanatları Teknolojisi Yorgan Desenleri. (2013) . Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ertalay, Ziyneti Semra (2013). Türklerde Geleneksel Yorgancılık Sanatı ve Günümüzdeki Durumu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Ertekin Demirkan, Makbule vd (1995). “Yorgancılık Sanatı”. Folklor Halkbilim Dergisi, C.5, S.44, İstanbul, s.43-48.
• Kal, Hasan (1995). Yorgan Modelleri. İstanbul.
• Karatay, Semra Kılıç (2018). “Aksaray İli Yorgancılık Sanatı”. 1st International Symposium on Innovative Approaches in Scientific Studies. C.2, s.449-455.
• Kemer Gözde, Sema Etikan (2014). “Niğde İli Kemerhisar Beldesinde Yorgancılık”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi. C.3, S.1, s.25-36.
• Kömürcü, Gülhan (2005). Konya İli Yorgan İşçiliğinin Bugünkü Durumu. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Okca, Ayşegül Koyuncu, Ayşegül Elibol Tüfekçi (2020). “Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kültürel Miras: Yorgancılık Mesleğinin Değişim ve Dönüşümü”. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi. C.7, S.3, s.1758-1781.
• Ögel, Bahaeddin (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş 3. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öksüz, Meltem (2019). Somut Olmayan Kültürel Mirasın Taşıyıcıları: Karaman El Sanatları Ustaları Üzerine Bir İnceleme, Yüksek Lisans Tezi. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Özpulat, Füsun, (2010). “Çeyiz Geleneğinde Yorgan”. IV.Uluslararası Türk Kültürü İle Sanatları Kongresi / Sanat Etkinlikleri. Konya, s.483-488.
• Sayılır, Şeyda Büyükcan (2012). “Göçebelik, Konar-Göçerlik Meselesi ve Coğrafi Bakımdan Konar-Göçerlerin Farklılaşması”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi. C.12, S.1, s.563-580.
• Uğurlu, Servet Senem. (1998). “Yorgan ve Yorgan Yüzleri”, Ev Tekstili Dergisi, Sanat Matbaacılık, S.17, 1998.
• Uludağ, Süleyman (1997). “Hâllac-ı Mansûr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 15, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 377-381.
• Ünal, Orçun (2013). “Yastık ve Yorgan Kelimelerinin Kökeni”. Yorgan Kitabı. Ed: Emine Gürsoy Naskali, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yardımcı, Nesrin (2008). Ankara El İşi Yorganları Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Yıldırmış, Fatma (2016). “Trabzon Yöresi Yorgancılık Mesleğinde Sözlü Kültürün ve Türk Motiflerinin İzleri”. Mavi Atlas, S.7, s.36-54.