Osmanlı Modernleşmesinde Gerilimli Bir Hat : Değişen Kadın ve Ev İlişkisi (1860 -1895)

Yıl 2022, , 170 - 188, 28.03.2022

Şaban Demir

https://doi.org/10.21551/jhf.1072195

Öz

Osmanlı İmparatorluğu XIX. yüzyıla girilirken Batılı bağlamda yönetim merkezli yürütmekte olduğu ıslahatları kurumları üzerinden topluma aktarma çabasına yöneldi. Maarif ve matbuatın başı çektiği ıslahatların toplumsallaştırılması sürecinde özellikle kadınların moderniteyle ilişkileri kritik bir konumdaydı. Toplumun mahremiyet anlayışı açısından kadınların hassas konumları modernitenin sınırları konusunda da atılacak adımlarda dikkatli olunmasını gerektiriyordu. Maarif aracılığıyla aranan makbul kadın profili, matbuat yoluyla da görünürleşmekteydi. Kadının gündelik yaşamındaki detaylar da bu bağlamda matbuatın sayfalarında oldukça geniş yer tutmaya başladı. Özellikle kadının eviyle olan ilişkisi ele alınan konulardandı. Osmanlı evi toplum açısından mahremiyete dayalı kuralların en sıkı uygulandığı mekanlardandı. Kadının doğal yaşam alanı (habitat) olarak kabul edilen ev ve kadının üstlenmiş olduğu ev içi roller eğitim ve matbuat aracılığıyla yeniden yorumlanmaktaydı. Matbuat ve maarif aracılığıyla kamusal tartışmaların bir parçası olan Osmanlı kadınının eviyle olan ilişkisi ev ekonomisi, çocukların bakımı, kocasıyla ilişkisi, evin tertip ve düzeni gibi birçok mesele tartışma konusu oldu. Diğer taraftan kızların da dahil olduğu maarifle birlikte yetişmekte olan eğitimli kadının eviyle olan ilişkisi de tartışmalara yeni bir boyut ekledi. Bu bağlamda Osmanlı modernleşmesine ev ve kadının ev içindeki konumu üzerinden bakmak toplum tarafından modernleşmenin nasıl algılandığının anlaşılmasına yardımcı olacak birçok veri barındırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Modernleşme, Matbuat, Maarif, Kadın, Ev

A Tense Line in the Ottoman Modernization: The Changing Relationship Between Women and House

Öz

Ottoman Empire (19th Century), turned to the effort of transferring the reforms that he had been carrying out in the Western context, based on the administration, to the society through its institutions at the turn of the century. In the process of socialization of reforms led by education and press, especially women's relations with modernity were in a critical position. The delicate position of women in terms of society's understanding of privacy necessitated caution in the steps to be taken regarding the limits of modernity. The profile of the acceptable woman sought through the education system was also becoming visible through the press. In this context, the details of women's daily life began to occupy a large place in the pages of the press. In particular, the relationship of the woman with her home was one of the subjects discussed. The Ottoman house was one of the places where the rules based on privacy were applied most strictly for the society. The house, which was accepted as the natural habitat of women, and the domestic roles undertaken by women were being reinterpreted through education and press. Many issues such as the Ottoman woman's relationship with her home, the economy of the house, the care of children, her relationship with her husband, and the organization and order of the house, which were a part of public discussions through the press and education, became the subject of discussion. On the other hand, the relationship of the educated woman who is growing up with the education, including the girls, and her home added a new dimension to the discussions. In this context, looking at Ottoman modernization through the home and the position of women in the home contains many data that will help to understand how modernization is perceived by the society.

Anahtar Kelimeler

Modernization, Press, Education, Woman, House

Kaynakça

• “Kadınların Tahsili Hakkında Bir Mütalâa 1”, Hanımlara Mahsus Gazete, 26 Cemaziyel -Evvel 1313 (7 Kasım 1895), Sayı 20, s.1.
• “Kızların Tahsili Hakkında Bir Mütalâa 2”, Hanımlara Mahsus Gazete, 10 Kasım 1895 (30 Teşrini- Evvel 1311), Sayı 21 s.1.
• “Kızların Tahsili Hakkında Bir Mütalâa 3”, Hanımlara Mahsus Gazete, 14 Kasım 1895 (2 Teşrini Sani 1311), Sayı 22, s. 2.
• “Kızların Tahsili Hakkında Bir Mütalâa 5”, Hanımlara Mahsus Gazete, 21 Kasım 1895 ( 9 Teşrini Sani 1311), Sayı 24, s.3.
• “Maksud”, Mümeyyiz, İstanbul 14 Teşrin –i Evvel 1869 (15 Ekim 1869), s.1.
• “Mukaddime”, Ayîne, İstanbul 2 Teşrin –i Sani 1291 (14 Kasım 1875), s.1.
• “Mukaddime”, Ayîne, İstanbul 9 Teşrin –i Sani 1291 (21 Kasım 1875), s.1 -2.
• “Tahdis –i Nimet- Tayini Meslek”, Hanımlara Mahsus Gazete, İstanbul 19 Ağustos 1906 (19 Ağustos 1311), s.3.
• Mehmed Said, Aile Olmak Vezâifü’l –İnas, Büyüyen Ay, İstanbul 2015, s. 158.
• Şemseddin Sami, “İfade –i Meram”, Sabah, İstanbul 20 Şevval 1293 ( 26 Teşrin –i Evvel 1876), Sayı 21 s. 4.
• Şemseddin Sami, “Kadının Vezaifi”, Aile, İstanbul 1297 (1880), Sayı. 2, s. 19 -21.
• Ahmet Mithat Efendi, Beliyat –ı Mudhike ve Karı Koca Masalı, İletişim, İstanbul 2011.
• Bachelard, Gaston, Mekanın Poetikası, İthaki, İstanbul 2017.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi, İstanbul 2017.
• Bernmann, Marshall, Katı Olan Herşey Buharlaşıyor, İletişim, İstanbul 2016.
• Davidoff, Leonore, Feminist Tarih Yazımında Sınıf ve Cinsiyet. İletişim, İstanbul 2016.
• de Busbecq, Ogier Ghislin (2016). Türk Mektupları, İş Bankası Kültür, İstanbul 2016.
• Demir, Şaban, 10 Numaralı Tokat Şeriye Sicilinin Transkripsiyonlu Metni ve Değerlendirilmesi, GOP Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2010.
• Eray Yılmaz, Türkçe Çocuk Gazetelerinde Osmanlı Kimliği (1869 -1908), İstanbul Bilgi Üniversitesi, İstanbul 2020.
• Kahraman, Alim “Şinasi” , Cilt 39, TDV, İstanbul 2010, s.166 -169.
• Kurnaz, Şefika, Osmanlı Kadınının Yükselişi (1908 -1918), Ötüken, İstanbul 2013.
• Üstel, Füsun, Makbul Vatandaşın Peşinde, İletişim, İstanbul 2019.
• Yerasimos, Stefanos, “XVI. Yüzyılda İstanbul Evleri” (Soframız Nur Hanemiz Mahmur, Ed. Suraiya Faroqhi), Alfa, İstanbul 2016,