An Ilkhanate Ambassador in Europe: Rabban Bar Sawma A Journey from East to West in the Footsteps of Marco Polo

Yıl 2022, , 323 - 381, 28.06.2022

Kansu Ekici , Alican Kirişoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.1116478

Öz

Rabban Bar Sawma, a Nestorian Christian of Ongud descent, was probably born in the Mongol-ruled Hanbalık (Beijing) around 1220. At a young age, he devoted himself to being a clergyman and chose to live a solitary life. Upon being promoted to the rank of priest, he set out from Beijing to go to Jerusalem, after his student Marcos’ insistence and advice, both to fulfill their pilgrimage and to see the holy relics while conveying his faith to the people. The two travellers, coming to Iran after a difficult and challenging journey in Central Asia, could not make it to Palestine as the roads leading from here to Palestine were closed due to the Ilkhanid-Mamluk conflicts. The fate of travellers, who lived in Baghdad for a while, changed with the death of Nestorian Catholicos Denha. Markos became the new Catholicos in Baghdad, assuming the name Mar Yabh-Allaha, upon the insistence of the Nestorian clergy who wanted to establish better relations with the Mongols. Arghun Khan, who became Ilhan in 1284 after Ilhan Ahmed Tekûdâr converted to Islam, aimed to revive the relations with European states and he sent five embassy delegations to Europe with the proposal of a military alliance with the Mamluks in his own time. Rabban Bar Sawma, as head of the second of the five embassy delegations in question, received the gifts from the Nestorian Patriarchate in Baghdad to be given to the Pope, and the letters and gifts from İlhan Arghûn designed to be submitted to the Pope and the European rulers, embarked on his journey lasting for one and a half years. Rabban Bar Sawma and the embassy delegation, who arrived in Constantinople by sea from Trabzon, went to Naples by sea; He also went to the cities of Rome, Genoa, Paris, and Bordeaux, and he established diplomatic contacts with the Pope and the kings of France and England, then he completed his mission and returned to Tabriz safe and sound in the summer of 1288. After his travels and mission to Europe, Bar Sawma lived a quiet life and died in 1294 in Baghdad. This study examines not only the life of Rabban Bar Sawma but also the political background of the regions he visited during his travels, with a particular emphasis on his mission as an Ilkhanid ambassador.

Anahtar Kelimeler

Rabban Bar Sawma, the Ilkhanate, the Kubilay Khanate, Arghun Khan

Avrupa’da Bir İlhanlı Elçisi: Rabban Bar Sauma Marko Polo’nun İzinde Doğu’dan Batı’ya Seyahat

Öz

Öngüt asıllı Nasturi bir Hristiyan olan Rabban Bar Sauma muhtemelen 1220’li yıllarda Moğol hakimiyetindeki Hanbalık’ta (Pekin) doğmuştur. Genç yaştan itibaren kendisini din adamı olmaya adamış ve münzevi bir hayat seçmiştir. Rahiplik rütbesini aldıktan sonra inancını halka aktarırken öğrencisi olan Markos’un ısrarıyla hem hac görevlerini yerine getirmek hem de kutsal emanetleri görmek için Kudüs’e gitmek üzere Pekin’den yola çıkmışlardır. Orta Asya’daki zorlu yolculuğun ardından İrân’a gelen iki seyyah buradan Filistin’e uzanan yolların İlhanlı-Memlûklu çatışmaları yüzünden kapalı olması nedeniyle amaçlarına ulaşamamışlardır. Bir süre Bağdâd’da ikamet eden seyyahların kaderi Nasturi Katolikos Denha’nın ölümüyle değişmiş Markos, Moğollarla daha iyi ilişkiler kurmak isteyen Nasturi din adamlarının ısrarıyla Mar Yabh-Allaha adını alarak Bağdâd’da yeni Katolikos olmuştur. İslamiyeti kabul etmiş olan İlhan Ahmed Tekûdâr’den sonra 1284 yılında ilhan olan Argûn Han, Avrupa devletleriyle kesilen ilişkileri tekrardan canlandırmak istemiş ve bu minvalde kendi döneminde Memlûklar üzerine askeri bir ittifak önerisiyle Avrupa’ya beş elçilik heyeti göndermiştir. Söz konusu beş elçilik heyetinden ikincisine başkanlık yapan Rabban Bar Sauma, elçi olarak görevlendirilmesinin ardından Bağdâd’daki Nasturi Patrikhanesi’nin Papa’ya göndermek istediği hediyeler ile İlhan Argûn’un Papa’ya ve Avrupa hükümdarlarına gönderdiği mektupları ve hediyeleri alarak bir buçuk yıl süren yolculuğuna çıkmıştır. Trabzon’dan deniz yoluyla Konstantinopolis’e varan Rabban Bar Sauma ve elçilik heyeti buradan yine deniz yoluyla Napoli’ye gitmiş; Roma, Cenova, Paris ve Bordeaux şehirlerine giderek Papa ile Fransa ve İngiltere krallarıyla diplomatik temaslarda bulunmuş ardından görevini tamamlayarak Tebriz’e 1288 yazında sağ salim dönmüştür. Daha sonra sakin bir hayat yaşayan Bar Sauma 1294 yılında Bağdâd’da vefat etmiştir. Bu makalede Rabban Bar Sauma’nın sadece hayatı değil seyahatlerinde ziyaret ettiği bölgelerin siyasi arka planları ele alınmış özellikle İlhanlı elçisi olarak görevi vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rabban Bar Sauma, İlhanlılar, Kûbîlây Hanlığı, Argûn Han.

Kaynakça

• ‘Abbâs İkbâl Aştiyani, Târîh-i Mogûl. Ez–hamle-yi Çingîz tâ teşkil-i devlet-i Tîmûr, Tahran 1364/1996
• ‘Âzerî, Alâ’u’d-Dîn, “Revâbit-i İlhânân-i Mogûl bâ derbâr-i Vâtîkân”, BT, V/2, Tahran 1349/1970, s. 57-102.
• Abel-Rémusat, “Mémoires sur les relations politiques des princes chrétiens et particulièrement des rois de France, avec les empereurs Mongols. Second Mémoire. Relations diplomatiques des princes chrétiens avec les rois de Perse de la race de Tchinggis, depuis Houlagou, jusqu’au régne d’Abousaïd”, dans Histoire et Me'moires de l'Institut Royal de France, Académie des Inscriptions et belles-lettres, tome VII, Paris, 1824, s. 77-180.
• Abel-Rémusat, “Mémoires sur les relations politiques des princes chrétiens, et particulièrement des rois de France, avec les empereurs Mongols. Premier Mémoire. Rapports des princes chrétiens avec le grand empire des Mongols, depuis sa fondation sous Tchinggis-khan, jusqu'à sa division sous Khoubilaï”, Histoire et mémoires de l’Institut royal de France, tome VI, Paris, 1822. s. 396-469.
• Adıbelli, Ramazan, “Doğu Hıristiyanlarının Bugünkü Durumuna Genel Bir Bakış”, Milel ve Nihal, Cilt 10, Sayı 2, 2013, s. 133-172.
• Ağır, Abdullah Mesut, “Sultan Kalavun Devri Memlûk-İlhanlı Münasebetleri II. Humus Savaşı H. 679/M. 1281”, Akademik Bakış, Sayı 15, Celalabat 2008, s. 1-10.
• Aktan, Ali, “Memlûk-Haçlı İlişkileri”, Belleten, Cilt 63, S. 237, TTK, Ankara 1999, s. 411-452.
• Albayrak, Kadir, “Nestûrîlik”, DİA, Cilt 33, İstanbul 2007, s. 15-17.
• Allsen, Thomas T., Culture and Conquest in Mongol Eueasia, Cambridge 2004.
• Amitai, Reuven, “Edward of England and Abagha Ilkhan. A Reexamination of a Failed Attempt at Mongol-Frankish Cooperation”, The Mongols in the Islamic Lands, Hampshire-Burlington 2007, s. XI/75-82.
• Amitai, Reuven, “Hulāgu Khan”, Elr., Volume 12, New York 2004, s. 554-557.
• Amitai, Reuven, “Mamluk Perceptions of the Mongol-Frankish Rapprochement”, The Mongols in the Islamic Lands. Studies in the History of the Īlkhānate, Hampshire-Burlington 2007, (XIII), s. 50-65.
• Amitai, Reuven, Mongols and Mamluks. The Mamluk-Īlkhānid War, 1260-1281, Cambridge 2004.
• Anonim, Monghol-un Niuça Tobça’an (Moğolların Gizli Tarihi), (T. Terc. Ahmet Temir), TTK, Ankara 1995.
• Atiya, Aziz S., Doğu Hristiyanlığı Tarihi, (T. Terc. Nurettin Hiçyılmaz), Doz Yayınları, İstanbul 2005.
• Atwood, Christopher P., Encyclopedia of Mongolia and the Mongol Empire(EMME), New York 2004.
• Ayalon, David, “Ḥimṣ (The Battle of)”, EI2, Cilt 3, s. 402-403
• Barthold, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, haz. H.D. Yıldız, İstanbul 1981.
• Barthold, Wilhelm, “Orta Asya’da Moğol Fütuhatına Kadar Hristiyanlık”, (T. Terc. Köprülüzâde Ahmed Cemal Bey), TM, Cilt 1, İstanbul 1925, s. 47-100.
• Baum, Wilhelm-Winkler, Dietmar W., The Church of the East. A Concise History, Routledge Curzon, London and New York, 2003.
• Biran, Michael, Qaidu and the Rise of the Independent Mongol State in Central Asia, London 1997.
• Borbone, Piere Giorgio, “A 13th Century Journey from China to Europe: The Story of Mar Yahballaha and Rabban Sauma”, Egitto e Vicino Oriente, Volume 31, Pisa University Press, Pisa 2008, s. 221-242.
• Boyle, J. A., “Djalāl Al-Dīn Khwārazm-Shāh”, El², Cilt 1, s. 392-393.
• Boyle, J. A., “The Il-Khans of Persia and the Christian West”, History Today, Volume 23/8, London 1973, s. 554-563.
• Boyle, John Andrew, “The Il-Khans of Persia and the Christian West”, History Today, Volume 23/8, London 1973, s. 554-563.
• Bretschneider, E., Mediaeval Researches from Eastern Asiatic Sources Fragments Towards the Knowledge of the Geography and History of Central and Western Asia from the 13th to the 17th Century, Volume 1-2, American Presbyterian Mission Press, Shanghai and Trübner, London, 1888.
• Bretschneider, E., Notes on Chinese Mediaeval Travellers to the West, American Presbyterian Mission Press, Shanghai and Trübner, London, 1875.
• Broadbridge, Anne Falby, Mamluk Ideological and Diplomatic Relations with Mongol and Turkic Rulers of the Near East and Central Asia (658-807/1260-1405), The University of Chicago, Department of Near Eastern Languages and Civilizations, Vol. I, (Basılmamış Doktora Tezi), Illinois 2001.
• Buell, P. D., Historical Dictionary of the Mongol World Empire, Oxford 2003.
• Burt, Caroline, Edward I and the Governance of England, 1272–1307. (Cambridge Studies in Medieval Life and Thought, 4th ser., 85.) Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• Caesaris Baronii, Annales Ecclesiastici, Cilt 23, 1871.
• Caferoğlu, Ahmet, “Uygurlarda Hukuk ve Maliye Istılahları”, TM, Cilt 4, İstanbul 1934, s. 1-43.
• Caferoğlu, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK, İstanbul 2011.
• Cahun, Leon, Asya Tarihine Giriş Türkler ve Moğollar, (Fransızcadan T. Terc. İnan Kaya), Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul 2013.
• Celâleddîn Suyûtî, Halifeler Tarihi, (T. Terc. Onur Özatağ), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2014
• Cengiz İmparatorluğu Hakkında İlk Tarih Kayıtları: Meng Ta pei lu ve Hei Ta shi lu, (Haz. Mustafa Uyar), (T. Terc. Ankhbayar Danuu), Ötüken Neşriyat, İstanbul 2012.
• Cevâdî, Hasan, “İrân ez-dîdgâh-i seyyâhân-i Orûpâ’î der-dovre-yi İlhân”, BT, VII/4, Tahran 1351/1972, s. 13-42.
• Ch’ang Ch’un, Cengiz Han’ın Ölümsüzlük Arayışı. Taoist Simyacı Bir Keşişin Türkistan Seyahatnamesi (1221-1224), T. Terc.ve Notlar Gülşah Hasgöçmen, Kronik Kitap, İstanbul 2019.
• Chabot, Jean-Baptiste (ed.), “Notes sur les relations du roi Argun avec l’Occident”, Revue de ll’Orient Latin, Cilt 2, 1894, s. 566-644.
• Chabot, Jean-Baptiste, “Histoire Du Patriarche Mar Jabalaha III Et Du Moine Rabban Çauma Traduite Du Syriaque”, Revue de L’Orient Latin, Tome I, Paris, 1893, s. 567-610; 1894, s. 73-142, 235-304. Histoire De Mar Jabalaha III. Patriarche des Nestoriens (1281-1317) et Du Moine Rabban Çauma Ambassadeur du roi Argoun en Occident (1287) Traduite du Syriaque et Annotée, Paris 1895.
• Chabot, Jean-Baptiste, Histoire de Mar Jabalaha III. Patriarche des Nestoriens (1281-1317): et du moine Rabban Çauma, Ambassadeur du roi Argoun en Occident (1287), Paris 1895.
• Ciocchetti, Marco, “Contacts between the Mongols and the Latin West from the Point of View of the Italian Chronicles in the Second Half of the Thirteenth Century”, Eurasian Studies, Volume 17, 2019, 244-270.
• Clauson, Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford 1972.
• Clot, André, Kölelerin İmparatorluğu Memlûklerin Mısır’ı (1250-1517), (T. Terc. Turhan Ilgaz), Epilson Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Connell, Charles William, Western Views of the Tartars. 1240-1340, Rutgers University, Department of History, (Basılmamış Doktora Tezi), New Jersey 1969.
• Dawson, Christopher (Ed.), Mission to Asia. Narratives and Letters of the Franciscan Missionaries in Mongolia and China in the Thirteenth and Fourteenth Centuries, (Translated By a Nun of Stanbrook Abbey), New York 1966.
• Dehhodâ, ‘Aliakbar, Lûgatnâme-i Dehhodâ, Cilt 4, Müessese-i İnteşârât-i Daneşgâh-i Tehran, Tahran 1377.
• Demirkent, Işın, Haçlı Seferleri, Dünya Kitapları, İstanbul 2004.
• Denise Aigle, “The Letters of Eljigidei, Hülegü and Abaqa: Mongol overtures or Christian Ventriloquism?”, Inner Asia, Vol. VII/2, Brill, Leiden 2005, s. 143-162.
• Deorfer, Gerhard, Turkische und mongolische Elemente im Neupersischen, Cilt 4, Wiesbaden 1967.
• Dihkânnijâd, Murtazâ, “Revâbit-i İran ve Orûpâ der Asr-ı İlhânân”, Târih-i Revâbit-i Hâricî, S. 29, (1385/2006), s. 1-19.
• Donuk, Abdülkadir, Eski Türk Devletlerinde İdarî-Askerî Unvan ve Terimler, TDAV, İstanbul 1988.
• Dvornik, Francis, Konsiller Tarihi. İznik’ten II. Vatikan’a, Fransızcaya Terc. Soeur Jean Marie O. P., Fransıcadan Türkçeye Terc. Mehmet Aydın, TTK, Ankara 2019.
• Ebû Zeyd Velîyu’d-dîn ‘Abdu’r-Rahmân b. Muhammed İbn Haldûn, el-‘İber. Târîh-i İbn Haldûn, (F. Terc. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî), Cilt 4, Tahran 1383.
• Ebü’l-Ferec (Barhebraeus), Chronicon Syriacum, Yay. P. Bedyan, Paris 1890; İngilizce trc. E. W. Budge, The Chronography of Gregory Abu‟l-Faraj, I-II, London 1932; İngilizceden Türkçeye trc. Ömer Rıza Doğrul, Abû’l-Farac Tarihi, TTK, Cilt 1-2, Ankara 1999.
• Ebülferec-İbnülibri, Tarihi Muhtasarüddüvel, T. Terc. Şerafettin Yaltkaya, İstanbul 1941.
• Ekici, Kansu, İlhanlı Hükümdarı Geyhâtû ve Zamanı, SDÜ, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), Isparta 2012.
• el-Makrizî, Takiyüddin Ahmet b. ‘Ali (öl. 845/1442), Kitab-üs sülük li Ma’rifeti duval-el-Mülûk, Yay. Muhammed Mustafa Zaide, Kahire 1936-1938, (T. Terc. Zakir Kadiri Ugan), Cilt 1, Kısım: II, TTK, Tercüme bölümü, (Yayınlanmamış tercüme).
• Emîn, Şemîs Şerîk, Ferheng-î istilâhât-i divânî-yi dovrân-i Mogûl, Tahran 1357.
• Erdem, İlhan, “İlhanlılar’da Ahmed Teküder Dönemi ve Selçuklular”, AÜ DTCF TAD, S. 35, Ankara 2004, s. 103-111.
• Erdem, İlhan, Türkiye Selçukluları-İlhanlı İlişkileri (1258-1308), AÜ, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 1995.
• Fahru’d-dîn Ebû Suleymân Dâvûd bin Tâcu’d-dîn Benâketî, Târîh-i Benâketî (Ravzatu evlâu’l-elbâb fî ma’rifeti’t-tevârîh ve’l ensâb), neşr. Ca’fer Şi’âr, Tahran 1348.
• Faruk Sümer, “Abaka”, DİA, Cilt 1, s. 8.
• Foltz, Richard C., İpek Yolu Dinleri. Antik Dönemden 15. Yüzyıla Kadar Karayolu Ticareti ve Kültürel Etkileşim, (İng. T. Terc. Aydın Aslan), Medrese Yayınları, İstanbul 2006.
• Galstyan, A. G., Ermeni Kaynaklarına Moğollar XIII. ve XIV. Yüzyıllara Ait Eserlerden Alıntılar, (Rusça’dan T. Terc. İlyas Kamalov), İstanbul 2005.
• George Lane, Early Mongol Rule in the Thirteenth-Century Iran. A Persian Renaissance, London and New York, 2003.
• Georges Pachymérés, Bizanslı Gözüyle Türkler. Geroges Pachymérés’in “Relations Historiques” Adlı Eserinde Yer Alan Türkler ile İlgili Kayıtların Değerlendirilmesi, T. Terc. İlcan Bihter Barlas, İlgi Kültür Sanat, İstanbul, 2019.
• Grousset, René, Bozkır İmparatorluğu. Atilla-Cengiz Han-Timur, (T. Terc. Reşat Uzmen), Ötüken Neşriyat, İstanbul 1980.
• Gumilëv, Lev Nikolayeviç, Muhayyel İmparatorluğun İzinde, (Rusçadan T. Terc. D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2003.
• Haenisch, Erich, “Zu den Brief’en der mongolischen Il-Khane Arġun und Öljeitü an den König Philipp den Schönen von Frankreich (1289 u. 1305)”, Oriens, Volume 2, No. 2, Dec. 31, 1949, s. 216-235.
• Halbertsma, Tjalling H.F., Early Christian Remains of Inner Mongolia. Discovery, Reconstruction and Appropriation, Brill, Leiden-Boston 2008.
• Hamdullâh Mustevfî-yi Kazvînî, (öl. 750/1350), Târîh-i guzîde, neşr. ‘Abdu’l-Huseyn Nevâ’î, İntişârât-ı Emîr Kebîr, Tahran 1364.
• Hilal, Adil, Moğol Batı Avrupa İlişkileri ve İslam Dünyasına Etkileri, T. Terc. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2019.
• Holt, P. M., Haçlılar Çağı. 11. Yüzyıldan 1517’ye Kadar Yakındoğu, (T. Terc. Özden Arıkan), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999.
• Hornstein, Lilian Herlands, “The Historical Background of the King of Tars”, Speculum, Vol. XVI, No. 4, The University of Chicago Press, Chicago 1941, s. 404-414.
• Howorth, Henry H., History of the Mongols. From the 9th to the 19th Century, Volume 3, The Mongols of Persia, New York 1888.
• Işık, Halim, İlk Papa Aziz Petrus’tan Son Papa Ratzinger’e Papalık Tarihi, Ozan Yayıncılık, İstanbul 2006.
• İbn Bîbî, Selçuknâme, (T. Terc. Mükrimin Halil Yinanç), Haz. Refet Yinanç, Ömer Özkan, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2015.
• İbn Fûvatî, el-Havâdis’l-câmî’a ve’l tecâribu’n-nâfi’a fî’l-mi’atu’s-sâbia, (F. Terc. ‘Abdu’l-Muhammed Âyetî), Tahran 1381.
• İbn Kesîr, El Bidâye Ve’n-Nihâye, Cilt 13, (T. Terc. Mehmet Keskin), Çağrı Yayınları, İstanbul 1995.
• İbni Tagrıberdi, En-Nücûmu’z-Zâhire, (T. Terc. D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi. El-Kâmil fi’t-Tarih Tercümesi, Cilt 12, T. Terc. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın, Cilt 12, Bahar Yayınları, İstanbul 1989.
• Jackson, Peter, “Arḡūn Khan”, EIr., Vol. II, London and New York, s. 402-404.
• Jackson, Peter, “The Mongol age in Eastern Inner Asia”, CHIA, (Ed. Nicola Di Cosmo, Allen J. Frank and Peter B. Golden), Cambridge University Press 2009, s. 26-45.
• Jackson, Peter, The Mongols and the West 1221-1410, London 2004.
• Johann Lorenz von Mosheim, Historia Tartarorum ecclesiastica, Helmstadi, apud Fridericum Christianum Weygand, 1741. Kadyânî, ‘Abbâs, Ferheng-î Câm’i Târîh-i İrân, Dâneşgâh-i Şirâz 1387.
• Kafalı, Mustafa, Çağatay Hanlığı, Berikan Yayınevi, Ankara 2005.
• Kafesoğlu, İbrahim, Harzemşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-1221), TTK, Ankara 2000.
• Kanar, Mehmet, Ferhengî Türkî be Farisî, Ferhengî Farisî be Türkî (Büyük Sözlük. Farsça-Türkçe, Türkçe Farsça), II cilt, İstanbul 1998.
• Kanat, Cüneyt, “Baybars Zamanında Memlûk-İlhanlı Münasebetleri (1260-1277)”, TİD, C. 16, İzmir 2001, s. 31-45.
• Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed-i Aksarâyî, Musâmeretu’l-ahbar ve musâyeretu’l-ahyâr, neşr. Osman Turan, TTK, Ankara 1999.
• Kerîmu’d-dîn Mahmûd b. Muhammed-i Aksarâyî, Musâmeretu’l-ahbar ve musâyeretu’l-ahyâr, (T. Terc. Mürsel Öztürk), TTK, Ankara 2000.
• Kim, Hodong, “ʿĪsa Kelemechi. A Translator Turned Envoy between Asia and Europe”, Along the Silk Roads in Mongol Eurasia. Generals, Merchants, Intellectuals, Ed. Michael Biran-Jonathan Brack-Francesca Fiaschetti, Oakland, 2020, s. 255-269.
• Kirişoğlu, Alican, İlhanlı-Avrupa İlişkileri, SDÜ, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2018.
• Kopraman, Kâzım Yaşar, “Memlûkler”, DGBİT, C. 6, Kombassan Yayınları, İstanbul 1989.
• Korobeinikov, D. A., “Raiders and Neighbours: The Turks (1040–1304)”, The Cambridge History of the Byzantine Empire, ed.
• Jonathan Shepard, Cambridge University Press, Cambridge, 2008, s. 692-727.
• Kortantamer, Samira, Bahrî Memlûklar’da Üst Yönetim Mensupları ve Aralarındaki İlişkiler, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İzmir 1993.
• Korykoslu Hayton, Doğu Ülkeleri Tarihinin Altın Çağı, Latinceden T. Terc. Altay Tayfun Özcan, Selenge Yayınları, İstanbul, 2015. Laurent, M.-H., “Rabban Saumâ, ambassadeur de l’Il-Khan Argoun, et la cathédrale de Veroli”, Mélanges d'archéologie et d'histoire, Volume 70, 1958, s. 331-365.
• Lengerûdî, Rizâ R., “Argûn Hân”, DMBİ, Cilt 7, Tahran 1377, s. 646-649.
• Ligeti, Lajos, Bilinmeyen İç Asya, (Macarcadan T. Terc. Sadrettin Karatay), TDK, Ankara 2011.
• Lippard, Bruce G., The Mongols and Byzantium 1243-1341, Indiana University, Department of Uralic and Altaic Studies, (Basılmamış Doktora Tezi), Indiana 1983.
• Lockhart, L., “The Relations between Edward I and Edward II of England and the Mongol Il-Khans of Persia”, IRAN. JBIPS, VI, London 1968, s. 23-31.
• Lupprian, Karl-Ernst, Die Beziehungen der Päpste zu den islamischen und mongolischen Herrschen im 13. Jahrhundert anhand ihres Briefwechsels, Città del Vaticano, 1981.
• M. Le Baron C. d’Ohsson, Histoire des Mongols. Depius Tchinguiz-Khan jusqu’a Timour Bey ou Tamerlan, Cilt 4, Amsterdam 1835.
• Marco Polo, Dünyanın Hikaye Edilişi, Cilt 1, (T. Terc. Işık Ergüden), İthaki Yayınları, İstanbul 2003; Cilt 2, (T. Terc. Z. Zühre İlgelen), İthaki Yayınları, İstanbul 2004.
• Meyvaert, Paul, “An Unknown Letter of Hulagu, Il-khan of Persia, to King Louis IX of France”, Viator, 11, 1980, s. 245-259.
• -Moğol Elçisi Rabban Bar Sawma’nın Seyahat Notlarının Çevirisi ve Değerlendirilmesi, (Haz. Esra Sarıoğlu), Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2017.
• Morgan, D. O., “Ögedey”, El², Cilt 8, s. 162-163.
• Morgan, David, The Mongols, Oxford 2007.
• Moule, A. C., Christians in China Before the Year 1550, London 1930.
• Muhammed b. ‘Alî b. Muhammed Şebânkâre’î, Mecma’u’l-ensâb, neşr. Mîr Hâşim Muhaddis, Tahran 1363.
• Northrup, Linda S., From Slave to Sultan. The Career of Al-Manṣūr Qalāwūn and the Consolidation of Mamluk Rule in Egypt and Syria (678-689 A.H./1279-1290 A.D.), Franz Steiner Verlag, Stuttgart: Steiner 1998.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Oliver, E. E., “The ͟C͟ha͟g͟hatai Mu͟g͟hals”, Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, New Series, Volume 20, No. 1 (1888), s. 72-128.
• Ostrogorsky, Georg, Bizans Devleti Tarihi, (T. Terc. Fikret Işıltan), TTK, Ankara 2006.
• Özdemir, H. Ahmet, Moğol İstilası. Cengiz ve Hülâgû Dönemleri, İz Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Paolillo, Maurizio, “A Nestorian Tale of Many Cities. The Problem of the Idefication of Urban Structures in Önggüt Territory During the Yuan Dynasty According to Chinese and Western Sources”, Jingjiao. The Church of the East in China and Central Asia, ed. Roman Malek, 2006, s. 371-373.
• Paviot, Jacques, “England and the Mongols (c. 1260-1330)”, JRAS, Volume 10, No. 3, 2000, s. 305-318.
• Plano Carpini, Moğolistan Seyahatnamesi: 13. Yüzyılda Avrupa’dan Orta Asya’ya Yolculuk (1245-1247), T. Terc. Ergin Ayan, Kronik, İstanbul, 2018.
• Prestwich, Michael, Plantagenet 1225-1360 (The New Oxford History of England), Clarendon Press, Oxford, 2005.
• Prestwitch, Michael, Edward I, Yale University Press, New Haven and London, 1997.
• Quatremere, Moğollar Tarihi. Kütüphane-i Kralinin gayri matbu el yazması kitapları, Cilt 1, TTK, (Yayınlanmamış tercüme).
• Rachewiltz, Igor de, Papal Envoys to the Great Khans, Stanford University Press, California 1971.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh, Câmi’u’t-Tevârîh, (T. Terc. Abdülbaki Gölpınarlı), MEB, (neşredilmemiş tercüme), (t.)
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, (Raschid-el Din), Histoire des Mongols de la Perse, Texte Persan, publiè traduit en français, accompagnè des notes et d’un Mèmoire sur la vie et les Ouvrages de l’Auteur par Ètienne Quatremère, Amsterdam 1968.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, Frankengeschichte Des Rašīd ad-Dīn, (Almancaya Terc. Karl Jahn), Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 1977.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, Jami‘u’t-tawarikh. Compendium of Chronicles. A History of the Mongols, (İng. Terc. W.M. Thackston), I-III, Harvard University 1998-1999.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, Şu’ab-i pençgâne, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, III. Ahmed, Yazma nr. 2937.
• Reşîdu’d-dîn Fazlullâh-i Hemedânî, Câmi’u’t-Tevârîh, Cilt 3, neşr. ‘Abdu’l Kerim ‘Ali-oğlı ‘Alî-zâde, Bakü 1957.
• Richard, Jean, “The Mongols and the Franks”, JAH, Volume 3/1, Wiesbaden 1969, s. 45-57.
• Richard, Jean, “Une Ambassade mongole à Paris en 1262”, Journal des savants, No: 4, Paris 1979, s. 295-303.
• Richard, Jean, La Paputé et les Missions D’orient au Moyen Age XIIIe-XVe siècles), École Française de Rome Palais Farnèse, 1998.
• Ricoldus de Monte Crucis, Doğu Seyahatnamesi. Bir Dominikan Keşişin Anadolu ve Ortadoğu Yolculuğu, (T. Terc. Ahmet Deniz Altunbaş), Kronik Kitap, İstanbul 2018.
• Rossabi, Morris, “An Embassy to the West”, From Yuan to Modern China and Mongolia: The Writings of Morris Rossabi, Leiden-Boston, 2014, s. 385-422.
• Rossabi, Morris, Kubilay Han, (T. Terc. Özgür Özol), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2015.
• Rossabi, Morris, Kubilay Han’ın Seyyahı. Doğu’dan Batı’ya İlk Yolculuk, (T. Terc. Ekin Uşşaklı), İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2008.
• Rossabi, Morris, Voyager from Xanadu. Rabban Sauma and the First Journey from China to the West, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London 2010.
• Roux, Jean-Paul, Moğol İmparatorluğu Tarihi, (T. Terc. Aykut Kazancıgil, Ayşe Bereket), Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• Roux, Jean-Paul, Orta Asya. Tarih ve Uygarlık, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, Cilt 3, (T. Terc. Fikret Işıltan), TTK, Ankara 2008.
• Ruysbroeckli Willem, Mengü Han’ın Sarayına Yolculuk 1253-1255, (Ed. Peter Jackson, David Morgan), (T. Terc. Zülal Kılıç), Kitap Yayınevi, İstanbul 2010.
• Rükneddin Baybars el-Mansûrî el-Hata-i ed-Devadarî, et-Tufetu’l-Mulûkiyye fi’d-Devlet’t-Turkiyye, (T. Terc. Hüseyin Polat), TTK, Ankara 2016.
• Ryan, James D., “Christian Wives of Mongol Khans: Tartar Queens and Missionary Expectations in Asia”, JRAS, 8/3, November 1998, s. 411-421.
• Sagaster, Klaus, “Ölümsüz Cengiz: Cengiz Han ve tarihe vurduğu damga”, Cengiz Han ve Mirasçıları. Büyük Moğol İmparatorluğu, Sabancı Üniversitesi, İstanbul 2006, s. 22-43.
• Sağlam, Ahmet, Suriye’de Hâkimiyet Mücadelesi. İlhanlılar-Memlûkler (1298-1304), Çamlıca Yayınları, İstanbul 2017.
• Say, Seyfi, “Ortaçağ Hıristiyan Dünyasında Uluslararası İlişkiler Düşüncesi”, Marmara Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, 2014, s. 97-109.
• Schimmel, Annamarie, Dinler Tarihine Giriş, Kırkambar Yayınları, İstanbul 1999.
• Schmieder, Felicitas, Europa und die Fremden. Die Mongolen im Urteil des Abendlands vom 13. Bis in das 15. Jahrhundert, Sigmaringen 1994.
• Setton, Kenneth M., The Papacy and The Levant (1204-1571), Volume 1, Philadelphia 1976.
• Simpkin, David, The English Aristocracy at War. From the Welsh Wars of Edward I to the Battle of Bannockburn, The Boydell Press, Woodbridge, 2008.
• Sinor, Denis, “Kök Türk İmparatorluğunun Kuruluş ve Yıkılışı”, (T. Terc. Talat Tekin), Erken İç Asya Tarihi, (Ed. Denis Sinor), İletişim Yayınları, İstanbul 2012, s. 383-424.
• Spuler, B., “Īlkhāns”,El², Cilt 3, s. 1120-1127.
• Spuler, Bertold, Geschichte der Mongolen. Nach östlichen und europäischen Zeugnissen des 13. Und 14. Jahrhunderts, Artemis Verlag, Zürich und Stuttgart 1968.
• Spuler, Bertold, İran Moğolları. Siyaset İdare ve Kültür İlhanlılar Devri 1220-1350, (T. Terc. Cemal Köprülü), TTK, Ankara 2011.
• Steven Runciman, Haçlı Seferleri Tarihi, Cilt 3, (T. Terc. Fikret Işıltan), TTK, Ankara 2008.
• Strayer, Joseph R., The Reign of Philip the Fair, Princeton University Press, Princeton, 1980.
• Şeşen, Ramazan, Sultan Baybars ve Devri (1260-1277), İsar Vakfı Yayınları, İstanbul 2009.
• Şihabeddin b. Fazlullâh el-Ömerî, Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım, (T. Terc. ve Notlar: D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2014.
• Taşağıl, Ahmet, “Hoten”, TDV İslam Ansiklopedisi, s. 251-253.
• -The History of Yaballaha III. Nestorian Patriarch and of His Vicar Bar Sauma, (Translated From The Syriac and Annotated By; James A. Montgomery), Columbia University Press, New York 1927.
• -The Monks of Kûblâi Khân Emperor of China or the History of the Life and Travels of Rabban Sâwmâ, (Translated from the Syriac: E. A. Wallis Budge), London 1928.
• Tural, Murat, Seyahatnamelere Göre Moğollar ve Katolik Dünyası (Dini İdealler ve Politik Kaygılar), Hacettepe Üniversitesi, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2015.
• Turan, Şerafettin, Türkiye-İtalya İlişkileri I. Selçuklular’dan Bizans’ın Sonra Erişine, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 2000.
• Usul, Dilber İlimli, İlhanlı Döneminde Uygurlar, Selçuk Üniversitesi, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Doktora Tezi), Konya 2016.
• Uyar, Mustafa, İlhanlı Devletinde Argun Dönemi, AÜ, SBE, Tarih Anabilim Dalı, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2001.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, TTK, Ankara 1988.
• van Donzel, Emeri - Schmidt, Andrea, Gog and Magog in Early Syriac and Islamic Sources. Salam’s Quest for Alexander’s Wall, Brill, Lriden-Boston, 2009,
• Vosté, J. M., “Memra en l’honneur de Iahballaha III”, Le Muséon, 42, s. 168-176.
• Watt, J. A., “The Papacy”, The New Cambridge Medieval History, Ed. David Abulafia, Volume 5 c. 1198-1300, Cambridge University Press, 2008, s. 107-163.
• Yuvalı, Abdülkadir, “XIII. Yüzyılda Doğu-Batı İlişkilerinin Mahiyeti Hakkında", Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 2, Samsun 1987, s. 121-129.
• Zafer Saraç, Bazı Çin seyahatnameleri Üzerine Bir Değerlendirme (M.Ö. 139-M.S. 984), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elazığ, 2019.