Eski Türk Kültür ve Medeniyetine Dair: Bozkırda Varolmak

Yıl 2022, , 896 - 909, 30.09.2022

Ayten Akcan

https://doi.org/10.21551/jhf.1173800

Cited By: 2

Öz

Coğrafya insanlık için büyük bir ihsandır ve insanoğlu bu sebepten dolayı çeşitli alanlarda gelişme olanağı bulmuştur. Türklerin ortaya çıktığı ilk günden bu yana da çok farklı coğrafyalarda yaşadıkları göz önünde bulundurulursa bu mekan çeşitliliği eski Türklerin; hayat şekillerine, yaşam tarzlarına, belli bir dünya görüşü oluşturmalarına, toplumsal yapılarına özetle kültür ve medeniyetlerine etki etmiştir. Bu nedenle eski Türklerle ilgili tarih ve kültür çalışmalarında; “bozkır” meselesini ortaya koymak, bozkır kültürünün tarihle yoğrularak nasıl oluştuğunu ve bu coğrafyanın bozkırda yaşayan Türk insanına nasıl nesnellik kazandırdığını bilmek-kavramak ve daha sonra Türk kültür ve medeniyetini anlamak yerinde olacaktır. Elbette eski Türk tarihi ve kültürü alanında çalışma yaparken yerleşkelerden bahsederken sadece bozkırı ele almak yeterlidir gibi bir anlayıştan da uzaklaşmak gerekmektedir. Fakat kurulan büyük devletlerin ağırlıklı olarak bozkırda kurulmasından kaynaklı bu başlık ve içerikli bir çalışma yapmanın daha uygun olacağı kanaatindeyim. Bu nedenle çalışmanın genel karakteri ve aynı zamanda hedefi, bozkır olarak adlandırılan bu coğrafyada hayat serüvenlerine başlayan eski Türklerin bozkırda nasıl var oldukları, bu uçsuz bucaksız dümdüz arazide doğal çevreye karşı üstün başarı sergileyerek burada yaşamlarını ne denli sürdürdüklerini ortaya koymaktır. Aynı zamanda bu çalışma, İslamiyet öncesi dönemde bozkırda yaşayan Türk topluluklarının siyasi, ekonomik ve toplumsal yapısı adına da tespitlerde bulunabilmek için bu yapıların oluşmasında ayrılmaz bir parçanın da yaşadıkları coğrafya olduğunu da belirlemenin önemine vurgu yapmaktır. Bu makalede eski Türk kültür ve medeniyeti üzerine bazı değerlendirmeler yaparak İslamiyet öncesi bozkırda bulunan eski Türklerin genel özelliklerine temas edilerek önemli açıklamalar yapılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Kültürü, Türk Medeniyeti, Bozkır, Bozkır Kavimleri, Göçebelik, At

On Ancient Turkish Culture and Civilization: Surviving in the Steppe

Öz

Geography is a great gift for humanity and for this reason, mankind has had the opportunity to develop in various fields. Considering that the Turks have lived in very different geographies since the first day they emerged, this diversity of places belongs to the ancient Turks; It has affected their lifestyles, lifestyles, forming a certain worldview, social structures, in short, their culture and civilization. For this reason, in the historical and cultural studies about the ancient Turks; It would be appropriate to put forward the "steppe" issue, to know and comprehend how the steppe culture was formed by mixing with history and how this geography gave objectivity to the Turkish people living in the steppe, and then to understand Turkish culture and civilization. Of course, while working in the field of old Turkish history and culture, it is necessary to move away from the understanding that it is sufficient to only consider the steppe when talking about the settlements. I believe that it would be more appropriate to conduct a study with this title and content, since the great states that were established were mainly established in the steppe. For this reason, the general character and also the aim of the study is to reveal how the ancient Turks, who started their life adventures in this geography called the steppe, came into existence in the steppe, and how long they lived here by displaying superior success against the natural environment in this vast, flat land. At the same time, this study emphasizes the importance of determining that an integral part of the formation of these structures is the geography they live in, in order to be able to determine the political, economic and social structure of the Turkish communities living in the steppe in the pre-Islamic period. In this article, by making some evaluations on the old Turkish culture and civilization, it will be tried to make important explanations by touching on the general characteristics of the ancient Turks in the pre-Islamic steppe.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Turkish Civilization, Steppe, Steppe Tribes, Nomadism, Horse

Kaynakça

• Akcan, Ayten, “Legacy of The Steppe: Traces of The Scythian Horse”, Sosyal Bilimler ve Eğitim Dergisi, Yıl: 2021, Sayı 2, Cilt 4, s. 263-275.
• Arslan, Mahmut, Step İmparatorluklarında Sosyal ve Siyasi Yapı, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1984.
• Bei Shi, Zhonghua Shuju, Chuban Yayınları, Beijing 1997.
• Bloch, March, Feodal Toplum, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Doğu Batı Yayınları, Ankara 1983.
• Çoruhlu, Yaşar, Erken Devir Türk Sanatı, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2017.
• Deer, Jozsef “İstep Kültür”, Çev. Şerif Baştav, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Yıl: 1954, Sayı 1-2, Cilt 12, s. 159-176.
• De Groot, Johann Jacob Maria. Die Hunnen der Vorchristlichen Zeit, I, Walter de Gruyter, Berlin 1921.
• Durmuş, İlhami, “Bozkır Kültürünün Oluşumu ve Gelişiminde At”, Gazi Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 1997, Sayı 2, s. 13-19.
• Durmuş, İlhami, “Eski Türklerde Askeri Kültür”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, Yıl: 2005, Sayı: 385, s. 4- 25.
• Durmuş, İlhami, Bilge Kağan, Köl Tigin ve Bilge Tonyukuk, Maya Akademi Yayınları, Ankara 2009.
• Durmuş, İlhami, “Türk Kültür Çevresinde Kültür Adlandırmaları”, Gazi Akademik Bakış Dergisi, Yıl: 2014, Sayı15, Cilt 8, s. 269-298.
• Durmuş, İlhami, “Bozkır Kültür Çevresinde At, Göçer-Ev ve Demir”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2017, Sayı 1, Cilt 1, s. 19-34.
• Durmuş, İlhami, Türk Kültürüne Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara 2018.
• Durmuş, İlhami, “Türk Kültür Çevresinde At”, Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2021, Sayı 1, Cilt 5, s. 1-12.
• Ergin, Muharrem, Orhun Âbideleri, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2013.
• Erkoç, Hayrettin İhsan, Türklerin İslâmiyete Geçiş Sürecinde Tengri ve Allah Algıları, DTCF Dergisi, Yıl: 2018, Cilt 58, s. 301-336.
• Ev, Hacer, İbn Haldun’un Eğitim Görüşü, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 2007.
• Grousset, René, Bozkır İmparatorluğu: Attila-Cengiz Han-Timur, Çev. Reşat Uzmen, Ötüken Yayınları, İstanbul 1996.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç, Eski Türkler, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları İstanbul 2002.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç, Hunlar, Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları İstanbul 2002.
• Gümüşçü, Osman, “Yaylak ve Kışlak”, TDV İA, Cilt 2, s. 669-670.
• İbn Haldun, Mukaddime, Cilt: I, Çev. Zakir Kadiri Ugan, MEB yayınları, İstanbul 1989.
• İbn Haldun, Mukaddime, Çev: Halil Kendir, Yeni Şafak Kültür Armağanı, İstanbul 2004.
• İlgen, Abdulkadir, “Bozkır Göçebelerinde Sosyo-Ekonomik Yapı”, Journal of Social Policy Conferences, Sayı 49, Yıl: 2005, s. 817-840. İnan, Abdülkadir, Makaleler ve İncelemeler, Yıl: 1998, Cilt I.
• Kafesoğlu, İbrahim, Türk Milli Kültürü. Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1989.
• Kaşgarlı Mahmud, Divan-ı Lûgat’it Türk Tercümesi, Çev. Besim Atalay, Türk Dil Kurumu Yayınları, Cilt I, Ankara 1985.
• Khazanov, A. M., Nomads and the Outside World, Eng. Trans. J. Crookenden, London 1984.
• Koca, Salim, Türklerin Göçleri ve Yayılmaları, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Koca, Salim, Türk Kültürünün Temelleri II, Pelin Ofset, Ankara 2010.
• Koçak, Kürşat, “Atlı Bozkır Kültürünün Jeopolitiği (Eski Dünyanın Merkezi Orta Asya)”, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Sayı 14, Yıl: 2020, s. 70-77.
• Koppers, Wilhelm, “Etnolojiye Dayanan Cihan Tarihinin Işığı Altında İlk Türklük ve İlk İndo Germenlik”. Belleten. Yıl: 1941, Sayı 17-18, Cilt 5, s. 439-480.
• Mardin, Şerif, “Tabakalaşmanın Tarihsel Belirleyicileri: Türkiye’de Toplumsal Sınıf ve Sınıf Bilinci”, Türkiye’de Toplum ve Siyaset (Makaleler 1), Der. Mümtaz'er Türköne ve Tuncay Önder, 12. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul 2004, s. 79-118.
• Orkun, Hüseyin Namık, Eski Türkler’de Evcil Hayvanların Tarihçesi. Yeni Matbaa, Ankara 1954.
• Ögel, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1991.
• Ögel, Bahaeddin, İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları /VII, Ankara 1988.
• Piotrovsky, Boris, Excavations and Discoveries in Scythian Lands. From the Lands of the Scythians: Ancient Treasures from the Museums of the U.S.S.R. 3000 B.C.-100 B.C., The Metropolitan Museum of Art Bulletin, 1973-1974, Vol. 32. No. 5.
• Rasony, Laszlo, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara 1988.
• Sümer, Faruk, Türklerde Atçılık ve Binicilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, İstanbul 1983.
• Toynbee, Arnold, Tarih Bilinci I-II, Bateş Yayınları, İstanbul 1978.
• Turan, Osman, Türk Cihan Hakimiyeti Mefkûresi Tarihi I-II, Nakışlar Yayınevi, Ankara 1979.
• Türkdoğan, Orhan, “Türk Toplumunda Sanayinin Gelişimi”, Milli Eğitim ve Kültür, Yıl: 1981, Cilt 6, s. 5-22.
• Ülken, Hilmi Ziya, Türk Tefekkürü Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2014.
• Yıldırım, Kürşat, “Bozkır, Şehir ve Orman Mekanlarının Eski Türk ve Medeniyetine Yaptığı Etkilere Dair Bazı Düşünceler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı 249, Cilt 126, Yıl: 2020, s. 255-280.
• Yılmaz, Anıl ve Telci, Cahit, “Türk Kültür Terminolojisinde Göç Kavramı Üzerine”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2010, Sayı 2, Cilt. 7, s. 14-33.
• Yuvalı, Abdulkadir & Yoska, Erhan, Türk Dünyasının Ortak Kültürel Değerleri, Kömen Yayınları, Konya 2019.