Anadolu Türk Beyliklerinde Askerî Gelenekler-1 (Savaş Öncesinde ve Savaş Sırasında Uygulanan Gelenekler)

Yıl 2022, , 1042 - 1059, 22.12.2022

Kerim Köksal Kaya

https://doi.org/10.21551/jhf.1213900

Öz

İkinci devir Anadolu Türk beylikleri dönemi Anadolu Türk tarihinin önemli bir merhalesini teşkil etmekle birlikte genellikle bu hususta yapılan çalışmalar beyliklerin siyasî hayatları ve sanat tarihleri üzerinde durmaktadır. Bununla birlikte kaynakların sınırlılığına rağmen bu dönemin tarihi biraz irdelendiğinde Türk gelenekleri ve kültür tarihine dair son derece kıymetli malumata ulaşmak mümkündür. Nitekim ilgili beylikler Orta Asya Türk gelenekleri ve kültürüyle, ilk Müslüman Türk devletlerinin geleneklerinin ve kültürlerinin Anadolu üzerindeki taşıyıcıları ve hâmileri olmuştur. Yapılan bu çalışmada Türkiye Selçuklularının yıkılış sürecine girmesiyle birlikte Anadolu’nun muhtelif sahalarında ortaya çıkan beyliklerin askerî yapılarının bir tezahürü olan askerî gelenekleri ele alınacaktır. Bu konu hakkında yapılacak tam çalışma bir makale çalışması için oldukça hacimli olacağından burada sadece ilgili Anadolu Türk beyliklerinin savaş öncesinde ve savaş sırasında uyguladığı askerî gelenekler hakkında bazı örneklerle değerlendirmeler yapılacaktır.
Çalışma kapsamındaki beyliklerin ilk zamanlarında Türkiye Selçuklularına bağlı uç beylikleri oldukları göz önüne alındığında zaten onların mevcudiyetinin asıl amacının askerî faaliyetler olduğu (sınırları korumak, gazalara çıkmak vb.) anlaşılmaktadır. Bu amaç doğrultusunda teşkil edilen ve başlıca faaliyetleri askerlikle ilgili olan beyliklerin Türk askerî kültüründen uzak kalması pek olası değildir. Bu bağlamda Anadolu Türk beyleri hem Türkiye Selçuklularının hâkimiyeti altında ve hem de bağımsız oldukları dönemde sefer ve savaşların her aşamasında Türk askerî kültürüne sahip çıkmışlar ve bu kültürü zenginleştirmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Beylikler, Askerî Kültür, Gelenekler, Ordu, Savaş

Military Traditions in Anatolian Turkish Beyliks-1 (Traditions Before and During the War)

Öz

Although the second period of Anatolian Turkish beyliks constitutes an important stage in Anatolian Turkish history, studies on this subject generally focus on the political life and art history of the beyliks. However, despite the limited resources, when the history of this period is examined, it is possible to reach extremely valuable information about Turkish traditions and cultural history. As a matter of fact, the relevant principalities brought the traditions and cultures of both Central Asian Turkish states and Muslim Turkish states to Anatolia and became their protectors. In this study, the military traditions which are a manifestation of military structures of the beyliks which emerged in various areas of Anatolia with the collapse of the Turkish Seljuks, will be discussed. Since the full study on this subject will be too voluminous for an article study, here only with some examples about the military traditions applied by the relevant Anatolian Turkish beyliks before and during the war will be examined.
Considering that the beyliks within the scope of the study were border beyliks affiliated to the Turkish Seljuks in the early days, it is understood that the main purpose of their existence was military activities (protecting the borders, going to holy war, etc.). It is unlikely that the beyliks, which were formed for this purpose and whose main activities were related to military service, remained far from the Turkish military culture. In this context, Anatolian Turkish beys protected and enriched Turkish military culture at every stage of campaigns and wars both under the domination of the Turkish Seljuks and when they were independent.

Anahtar Kelimeler

Beyliks, Military Culture, Tradition, Army, War

Kaynakça

• Ahmed Tevhid. Müze-i Hümayun Meskukât-ı Kadime-i İslâmiyye Kataloğu, cilt 4. Kostantiniyye: Mahmud Bey Matbaası, h. 1321.
• Ahmet Eflâkî. Âriflerin Menkıbeleri, cilt 2, çev. Tahsin Yazıcı. İstanbul: MEB Yayınları, 1989.
• Âşık Paşazâde. Osmanoğulları’nın Tarihi, Yay. haz. Kemal Yavuz, M. Ali Yekta Saraç. İstanbul: K Kitaplığı, 2003.
• Ayva, Aziz. “Beyşehir ve Çevresinde Halk Kültürü Varlığı”, Uluslararası Orta Anadolu ve Akdeniz Beylikleri Tarihi, Kültürü ve Medeniyeti Sempozyumu I. Eşrefoğulları Beyliği, Yay. haz. Mehmet Şeker, Ahmet Taşğın, Yakup Kaya. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Aziz b. Erdeşir-i Esterâbâdî. Bezm u Rezm Eğlence ve Savaş, çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Bertrandon De La Broquiere, Bertrandon De La Broquiere’in Denizaşırı Seyahati, çev. İlhan Arda. İstanbul: Eren Yayıncılık, 2000.
• Yakupoğlu, Cevdet- Musalı, Namıq. “Çobanoğulları Uç Beyliğine Ait Gideros Fetihnâmesi (683/1284): Çeviri ve Değerlendirme”, AÜ. DTCF. Tarih Araştırmaları Dergisi 37, Sayı 63, (2018): s. 77-133.
• Demir, Necati (Haz.). Dânişmend Gazi Destanı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2018.
• Ebû Abdullah Muhammed İbn Battûta Tanci. İbn Battûta seyahatnâmesi, çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
• Enverî. Düstûr-nâme. Paris Millî Kütüphane Türkçe Eserler Kısmı, Numara 250, Tarihsiz.
• Gelibolulu Mustafa Âlî. Füsûl-i Hall ü Akd ve Usûl-i Harc ü Nakd İslâm Devletleri Tarihi 622-1599, Yay. haz. Mustafa Demir. İstanbul: Değişim Yayınları, 2006.
• Georges Pachymeres. Bizanslı Gözüyle Türkler, çev. İlcan Bihter Barlas. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2009. Göde, Kemal. Eratnalılar (1327-1381). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Hoca Saadettin Efendi. Tâcü’t-Tevârih, cilt 3, Yay. haz. İsmet Parmaksızoğlu. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
• İbn Bîbî. El-Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme), cilt 1, Yay. haz. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbn Bîbî. El-Evamirü’l-Ala’iye fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçuknâme), cilt 2, Yay. haz. Mürsel Öztürk. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İbn Haldun. Mukaddime, cilt 1, Yay. haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2011.
• İbn Kemal. Tevârih-i Âl-i Osman VII. defter, Yay. haz. Şerafettin Turan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• İbni Tagrıberdi. En-Nücûmü’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• İnternet: Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu, 1967, mad. 188-204. Web: https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.926.pdf adresinden 25.07.2022 tarihinde alınmıştır Karamanlı Nizâmî, Karamanlı Nizâmî Dîvânı, Yay. haz. Haluk İpekten. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2020.
• Kerîmüddîn Mahmud-i Aksarayî. Müsâmeretü’l-Ahbâr, çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Koca, Salim. Selçuklularda Ordu ve Askerî Kültür. Ankara: Berikan Yayınevi, 2005.
• Kofoğlu, Sait. Hamidoğulları Beyliği. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2006.
• Köymen, Mehmet Altay. “İslâm Açısından Malazgirt Meydan Muharebesi”. Toplu Makaleler C. II. Selçuklu Devri Türk Tarihi Araştırmaları, Yay. haz. Sinan Tarifci, Kerim Köksal Kaya. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2018.
• Mehmed Neşrî. Kitâb-ı cihan-nümâ Neşrî tarihi, cilt 1, Yay. haz. Faik Reşit Unat, Mehmet Altay Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Mehmed Neşrî. Kitâb-ı Cihan-Nümâ Neşrî Tarihi, cilt 2, Yay. haz. Faik Reşit Unat, Mehmet Altay Köymen. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Müneccimbaşı Ahmed Bin Lütfullah. Sahaifü’l-Ahbar, cilt 3, çev. Nedim. İstanbul: Matba-ı Âmire, 1868-69.
• Örs, Derya. “Tarih-i Olcaytu (İnceleme ve Çeviri)”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: 1992.
• Özçağlar, Ali. “Kazova ve Yakın Çevresinde Eski Yerleşmeler”. Coğrafya Araştırmaları Dergisi (Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Coğrafya Bilim ve Uygulama Kolu Yayını) 3, Sayı 3, (1989): 61-78.
• Solakzâde Mehmet Hemdemî Çelebi. Solakzâde Tarihi. İstanbul: Maarif Nezareti Celilesi, 1880.
• Sümer, Faruk. “Ramazanoğulları”, TDV İslâm Ansiklopedisi, cilt 34. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Şihabeddîn İbn Fazlullah El-Ömerî. Türkler Hakkında Gördüklerim ve Duyduklarım Mesâlikü’l-Ebsâr, çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Şikârî. Karamannâme, Yay. haz. Metin Sözen, Necdet Sakaoğlu. İstanbul: Karaman Valiliği-Karaman Belediyesi Yayını, 2005.
• Tarifci, Sinan. “Diyâr-ı Rum’un (Anadolu) Türkiye Haline Gelmesi Sürecinde Türk Hükümdar ve Beylerinin Anadolu’nun Yerli Sivil Halkına Karşı Tutumu”. I. Uluslararası Sosyal Bilimler Lisansüstü Öğrenci Kongresi Bildirileri, Bişkek, (2016): 421-433.
• Tursun Bey. Târîh-i Ebü’l-Feth, Yay. haz. Mertol Tulum. İstanbul: Baha Matbaası, 1977.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, (6. bs.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011.
• Yanko İskender Hoçi, “Şehzade Halil’in sergüzeşti”, Tarih-i Osmanî Encümeni mecmuası 1, Sayı 4, (h. 1326): 239-252.
• Yazıcızâde Ali. Selçuk-nâme, Yay. haz. Abdullah Bakır. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2014.
• Yücel, Yaşar. Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.