Education in Sason during the Ottoman Modernization Period

Yıl 2022, , 1268 - 1291, 22.12.2022

Hatip Yıldız

https://doi.org/10.21551/jhf.1214582

Öz

After the Southeastern Anatolia Region came under Ottoman rule during the Yavuz Selim Period, all of the townships and villages of Sason, which is located within the current borders of Batman province, were included in the administrative structure of Diyarbekir Province for many years. But in 1879, with the formation of Bitlis Province, Sason District was separated from Diyarbekir Province and connected here. This situation continued in the same way until the end of the Ottoman Empire.
After the declaration of the Tanzimat Edict in the Ottoman Empire, the modernization studies, which were carried out in a more planned way, were gradually implemented outside of Istanbul, that is, in the provinces. In this period, one of the areas where innovations were made in the provinces as in the center is education. Especially since the second half of the 19th century, many modern educational institutions at different levels began to be opened in the provinces. In this direction, many schools were opened in the Sason district under the Ministry of Education, and the main ones are Sason (Hazzo), Bozikan, Kabılcevz, Tızi, Reşnik, Cemalan, Hatni, Asi and Koskit primary schools and Hazzo Hamidiye primary school and Hazzo secondary school. In addition to these Muslim schools, Hazzo (Kozluk) Armenian school was also opened.
In this study, opening of these primary and secondary schools and their teachers, students, course, education and financial situations has been examined in detail. Thus, the modern education structure of the Sason district, where importance was given to raising the education level, especially during the reign of Sultan Abdulhamid II, and the education policies followed in the region has been revealed.
In the preparation of the work, Education Yearbooks, education statistics, Provinces Yearbooks, Documents of the Ministry of Education in the Ottoman Archives of the Prime Ministry and research works on the subject have been used.

Anahtar Kelimeler

Batman, Sason, education, primary, rushdie schools

Osmanlı Modernleşme Döneminde Sason’da Eğitim

Öz

Güneydoğu Anadolu Bölgesinin Yavuz Selim Dönemi’nde Osmanlı hâkimiyetine girmesiyle, Batman ilinin bugünkü sınırları içinde yer alan Sason kazası ile bağlı nahiye ve köylerin tamamı uzun yıllar Diyarbekir Vilayetinin idari yapısı içerisinde yer almıştır. Fakat 1879 yılında Bitlis Vilayetinin teşekkülüyle Sason kazası Diyarbekir Vilayetinden ayrılarak buraya bağlanmıştır. Bu durum, tespit edilebildiği kadarıyla Osmanlı Devleti’nin sonuna kadar aynı şekilde devam etmiştir.
Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra daha planlı bir şekilde yürütülen modernleşme çalışmaları, İstanbul’un dışında yani vilayetlerde de peyderpey hayata geçirilmiştir. Bu dönemde merkezde olduğu gibi taşrada da yenilik yapılan alanlardan biri de eğitimdir. Bilhassa 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren vilayetlerde farklı düzeylerde pek çok modern eğitim kurumu açılmaya başlanmıştır. Bu doğrultuda Sason kazasında da Maarif Nezaretine bağlı olarak çok sayıda yeni okul açılmış olup başlıcaları Sason (Hazzo), Bozikan, Kabılcevz, Tızi, Reşnik, Cemalan, Hatni, Asi ve Koskit ibtidaileri ile Hazzo Hamidiye İbtidaisi ve Hazzo Rüşdiyesidir. Bu Müslüman okullarının yanı sıra Hazzo (Kozluk)’da bir Ermeni mektebi de açılmıştır.
Bu çalışmada, söz konusu ibtidai ve rüşdiye mekteplerinin açılışları ile öğretmen, öğrenci, ders, eğitim ve mali durumları ayrıntılı olarak incelenmiştir. Böylece sosyokültürel yapısından dolayı bilhassa Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nde eğitim düzeyinin yükseltilmesine oldukça önem verilen Sason kazasının modern eğitim yapısı ve bölgede izlenen eğitim politikaları ana hatlarıyla ortaya konulmuştur.
Çalışmanın hazırlanmasında Maarif Salnameleri, Maarif İstatistikleri, Bitlis Vilayet Salnameleri, Osmanlı Arşivi Maarif Nezareti belgeleri ve konuyla ilgili araştırma eserlerden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Batman, Sason, eğitim, ibtidai, rüşdiye

Kaynakça

• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi(Başlangıçtan 1999’a), İstanbul 1999.
• Arıbaş, Sebahattin, “Başlangıçtan II. Meşrutiyet’e Kadar Osmanlılarda Sıbyan Mektebleri (İlköğretim Okulları)”, Yeni Türkiye, Sayı: 32, Yıl: 2000, s. 711-716.
• Bozdemir, İbrahim, Osmanlı Sıbyan Mekteplerinde Eğitim ve Öğretim, Yayımlanmamış Yüksek lisans Tezi, İstanbul 1991.
• Cırık, Bülent, Doğu Anadolu’da Türk-Kürt-Ermeni İlişkileri (1908-1914), Yeditepe Yayınları, İstanbul 2016.
• Çakaloğlu, Cengiz, Müşir Mehmed Zeki Paşa (1835-1929), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum 1999.
• Demirel, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdîye Mektepleri”, Türkler, C.15, Ankara 2002, s. 44-60.
• Dinç, Fasih, “Merkez Taşra Denkleminde Osmanlı Eğitsel Otoritesinin Sürdürülme Çabası: Siverek Rüştiye Mektebi”, Mezopotamya ve Anadolu’nun Kavşağında Bir Kent: Siverek Tarih-Toplum-Kültür, Editörler: İbrahim Özcoşar, Ekrem Akman, Ahmet Kırkan, Abdusselam Ertekin, Çizgi Kitabevi Yayınları, Ekim 2022, s. 555-568.
• Erdem, Ali Rıza, “XIX. yy. ’da Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim: II. Mahmud ve Tanzimat Döneminde İlköğretimde Yapılan Yenilikler ve Değerlendirmesi”, Yeni Türkiye, Sayı: 32, Yıl: 2000, s. 754-763.
• Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899), Eren Yayınları, İstanbul 1993.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara 1991.
• Poyraz, Emel, “Tanzimat Dönemi Çağdaşlaşma Çabaları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı: 193, Yıl: 33, Cilt: 97, Temmuz-Ağustos 2011, s. 91-120.
• Sönmezsoy, Selahaddin, “Tarihte Kozluk”, I. Uluslararası Batman ve Çevresi Tarihi ve Kültürü Sempozyumu (15-17 Nisan 2008, Batman), Bildiriler, Cilt: II, Editörler: Salim Cöhce, Adnan Çevik, İstanbul 2009, s. 29-44.
• Şemseddin Sami, “Sason”, Kamûsü’l-a’lâm, İstanbul 1306, s. 517.
• Taşdemirci, Ersoy, “Türk Eğitim Tarihinde Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 10, Yıl: 2001, s. 13-30.
• Tekdal, Danyal, “1907 Bitlis Depremi ve İsyanında Bir Vali: Ferid Paşa”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı 27, Mayıs 2017, 94-116.
• Tekdal, Danyal, II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayeti (İdarî Ve Sosyal Yapı), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Denizli 2018.
• Ünal, Uğur, Meclis-i Kebir-i Maarif (1869-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• Vahapoğlu, M. Hidayet, Osmanlıdan Günümüze Azınlık ve Yabancı Okullar, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2005.
• Yıldız, Hatip, “II. Abdülhamid Döneminde Diyarbekir Vilayeti’nde Yabancı Okulların Denetlenmesi Çabaları ve Ermeni Milliyetçiliğinin Yayılışı”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 2008, Sayı: 24, s. 256-263.
• Yıldız, Hatip, “II. Meşrutiyet Dönemi Başlarında Bitlis Vilayetinin Modern Eğitim Durumunu Gösteren Bir Rapor”, Tarih ve Gelecek Dergisi, Aralık 2019, Cilt 5, Sayı 3, s. 863-878.
• Yıldız, Hatip, Osmanlı Yenileşme Döneminde Diyarbekir Vilayeti’nde Eğitim (1870-1920), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.