Manisa Central Prison during the Last Periods of the Ottoman State (1870-1920)

Yıl 2023, , 358 - 401, 18.06.2023

Mehmet Güneş , Gözde Deve

https://doi.org/10.21551/jhf.1280611

Öz

The prisons that systematise the imprisonment of criminals started to spread starting from the second half of the 19th century and took part in the criminal system also in the Ottoman State as in the West. The prisons forming the penalty of imprisonment and the spatial dimension of this penalty came to the forefront particularly through new penal laws accepted with the Tanzimat and regulations published afterwards. However, this case brought along significant problems as well. One of the most significant problems considering the prisons appeared was the building problem. The economic condition that the state was in did not allow for establishing new prison buildings most of the time, and it also did not enable the repair of the existing buildings used as prisons. The obligation of prisoners to live in very crowded places led to some problems including health and security. During the last periods of the Ottoman State, Manisa prison was also a typical sample in terms of featuring all these disadvantages.
This study aimed to examine the prison conditions in the Manisa district of the Saruhan sanjak in Aydın province between 1870-1920 by mainly benefiting from the documents in various classifications in the Ottoman Archive of the Directorate of State Archives of the Presidency. In this context, the study attempted to give information about the physical structure of this prison, its repair and reconstruction, expenses made for this, prisoners and detainees, prison officers, and their wages. There have been a number of studies related to prisons of some other sanjaks and districts in Aydın province and its surround. No comprehensive study has been conducted related to Manisa central prison, and this study has aimed to meet the need in this issue.

Anahtar Kelimeler

Prison, Manisa Prison, Prisoner, Captive, Detainee

Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Manisa Merkez Hapishanesi (1870-1920)

Öz

Suçluların hapsedilmesini sistematik bir şekle sokan hapishaneler, XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yaygınlaşmaya başlamış, Batı’da olduğu gibi Osmanlı Devleti’nde de ceza sistemi içerisinde yerini almıştır. Bilhassa Tanzimat’la birlikte kabul edilen yeni ceza kanunları ve daha sonra yayımlanan nizamnameler ile hapis cezası ve bu cezanın mekansal boyutunu oluşturan hapishaneler ön plana çıkmıştır. Ancak bu durum önemli sorunları da beraberinde getirmiştir. Hapishaneler hususunda en önemli sorunlardan birisi bina sorunu olarak ortaya çıkmıştır. Devletin içerisinde bulunduğu ekonomik durum, çoğu zaman yeni hapishane binaları inşa edilmesine müsaade etmediği gibi, hapishane amacıyla kullanılan mevcut yapıların tamiratına da imkan sağlamamıştır. Mahpusların son derece izdihamlı mekanlarda yaşama zorunluluğu, sağlık ve güvenlik gibi sorunları da beraberinde getirmiştir. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde Manisa hapishanesi de bütün bu olumsuzlukları üzerinde bulundurması bakımından tipik bir örnek teşkil etmektedir.
Bu çalışmada, ağırlıklı olarak Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi'nde yer alan muhtelif tasniflerdeki belgelerden istifade ederek, Aydın vilayetine bağlı Saruhan sancağı Manisa kazası hapishanesinin 1870-1920 yılları arasındaki vaziyeti incelenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda mezkur hapishanenin fiziki yapısı, tamirat ve inşası ve bunun için yapılan masraflar, mahkum ve tutuklular, hapishane görevlileri ve ücretleri ile ilgili bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Aydın vilayeti ve dahilindeki diğer bazı liva ve kaza hapishaneleri ile ilgili birkaç çalışma mevcut olmakla birlikte Manisa merkez hapishanesi ile ilgili kapsamlı bir çalışma yapılmamış olup, bu çalışma ile bu konudaki eksikliğin giderilmesi amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hapishane, Manisa Hapishanesi, Mahkum, Mahpus, Tutuklu

Kaynakça

• Adak, Ufuk, XIX. Yüzyılın Sonları XX. Yüzyılın Başlarında Aydın Vilayeti’ndeki Hapishaneler, Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir 2006.
• Aksu, Şener, “Otorite-Yaşamalanı İlişkisinde Hapishanenin Yeri”, Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali - Hilal Oytun Altun), Kitabevi Yayınevi, İstanbul 2010, s. 59-68.
• Atar, Fahreddin, İslâm Adliye Teşkilâtı (Ortaya Çıkışı ve İşleyişi), Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1991.
• Atar, Zafer, “20. Yüzyıl Başlarında Turgutlu Hapishanesinin Genel Durumu”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S.1, (Mart 2011), s. 87-102.
• Bardakoğlu, Ali, “Hapis”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 16, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1997, s. 54-55.
• Bayındır, Abdülaziz, “Örneklerle Osmanlı’da Ceza Yargılaması”, Türkler, C. X, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 69-82.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C. 3, Bilmen Yayınevi, İstanbul 1968.
• Bozkurt, Gülnihâl, Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi: Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), TTK. Yayınları, Ankara 1996.
• Bozkurt, Nurgül, “XX. Yüzyıl Başlarında Kütahya Hapishanesinin Genel Durumu”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 5, S. 21, (Bahar 2012), s. 261-277.
• Demirbaş, Timur, “Hürriyeti Bağlayıcı Cezaların ve Cezaevlerinin Evrimi”, Hapishane Kitabı, (Ed. Emine Gürsoy Naskali - Hilal Oytun Altun), Kitabevi Yayınevi, İstanbul 2010, s. 3-40.
• Demirel, Fatmagül, “Osmanlı Adliye Teşkilatında Yaşanan Sorunların Hapishanelere Yansıması (1876-1909)”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar, (Der. Noemı Levy - Alexandre Toumarkıne), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1986, s. 190-199.
• Demiryürek, Halim, Osmanlı Hapishaneleri (1913-1914), (Ed. Refik Arıkan - Tufan Turan), Babıali Kültür Yay., İstanbul 2019.
• Düstûr, 1. Tertib, C. 1, Matbaa-i Amire, İstanbul 1289.
• Erim, Neşe, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Kalebendlik Cezası ve Suçların Sınıflandırılması Üzerine Bir Deneme”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 4, (1984), s. 79-88.
• Güneş, Mehmet, “Osmanlı Devleti’nin Son Dönemlerinde Kırşehir Hapishanesi (1873-1919)”, Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, S. 14, (Aralık 2017), s. 64-84.
• İnalcık, Halil, “Osmanlı Metrolojisine Giriş”, (Çev. Eşref Bengi Özbilen), Türk Dünyası Araştırmaları, S. 73, Ağustos 1991, s. 21-50. Öztop, Fatih, II. Meşrutiyet Döneminde Aydın Vilayetinde Sosyal Yapı ve Adli Vaziyet (1908-1916), Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2014.
• Öztürk, Sevcan, XIX. Yüzyıl Osmanlı Ceza Sisteminde Dönüşüm: Zindandan Hapishaneye Geçiş, Yüksek Lisans Tezi, Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın 2014.
• Şen, Hasan, “Osmanlı’da Hapishane Mefhumu”, Osmanlı’da Asayiş, Suç ve Ceza 18.-20. Yüzyıllar, (Der. Noemi Levy - Alexandre Toumarkine), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007, s. 200-211
• Tekdal, Danyal, “Osmanlı Son Döneminde Bir Sancak Hapishanesinden Yansımalar: Birçok Yönüyle Malatya Merkez Hapishanesi”, İctimaiyat Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6, S. 1, (2022), s. 115-151.
• Tekin, Saadet, “Dr. Poliç Bey’in 1918 Tarihli Raporuna Göre Berlin ve Aydın Vilayeti Hapishanelerine Genel Bir Bakış”, OTAM, S. 24, (2008), s. 205-222.
• Tekin, Saadet ve Özkes, Sevilay, “Cumhuriyet Öncesi Türkiye’de Hapishane Sorunu”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 16, (2008), s. 187-201.
• Yıldız, Gültekin, Mapusâne Osmanlı Hapishanelerinin Kuruluş Serüveni (1839-1908), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2012.