The Perspectives of the Ottoman Constitutional Period on the Issue of Articles and Language

Yıl 2023, , 420 - 442, 18.06.2023

Abdurrahman Yalçınkaya , Abdulaziz Kardaş

https://doi.org/10.21551/jhf.1310552

Öz

In the period after the 751 Talas War, the acceptance of Islam by the Turks was not only a change of religion, but also affected their cultural life and their transition to the Arabic Alphabet began. The sound differences between the Arabic Alphabet and the Turkish Alphabet were eliminated, and in this context, this problem was solved by adding dots to some letters for the sounds that are in Turkish but not in the Arabic Alphabet, as in Persian. Thus, the Arabic Alphabet began to be used in the Turkish-Islamic states that were established later.

Discussions on reforming the Arabic letters in the Ottoman Empire started long before the Second Constitutional Period. In the Second Constitutional Period, there were intellectuals who advocated the reform of the Arabic letters, and there were also those who advocated the abandonment of these letters and the adoption of the Latin letters used by the European states. It is possible to see the pen wars between the western intellectuals, who see the Arabic Alphabet as an obstacle to westernization and progress, and the Islamist intellectuals, who see the Arabic Alphabet as a strong bond between Muslims, in the press of the Constitutional Period. These discussions on the issue of lettering continued increasingly after the proclamation of the Republic and finally resulted in the adoption of the Latin Alphabet in 1928.

In this study, the views defended by the intellectuals of the Constitutional Period on the issue of type before the Alphabet Revolution, which was one of the important revolutions in the Republican Period, were examined.

Anahtar Kelimeler

Constitutional Intellectuals, Arabic Alphabet, Latin Alphabet, Language.

Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Aydınlarının Hurûfat Ve Dil Meselesi Hakkındaki Bakışları

Öz

751 Talas Savaşı’ndan sonraki süreçte Türklerin İslâmiyet’i kabul etmesi, sadece bir din değişikliği olarak gerçekleşmemiş, aynı zamanda onların kültürel hayatına da etki etmiş ve Arap Alfabesi’ne geçişleri başlamıştır. Arap Alfabesi ile Türk Alfabesi arasında ses farklılıklarının giderilmesi yoluna gidilmiş ve bu bağlamda Türkçe’de olup da Arap Alfabesi’nde olmayan sesler için Farsça’da olduğu gibi bazı harflere noktalar eklenerek bu sorun çözülmüştür. Böylece Arap Alfabesi, daha sonra kurulan Türk İslâm devletlerinde de kullanılmaya başlanmıştır.

Osmanlı Devleti’nde Arap harflerinin ıslah edilmesi tartışmaları İkinci Meşrutiyet Dönemi’nden çok önce başlamıştır. İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Arap harflerinin ıslahını savunan aydınlar olduğu gibi, bu harflerin tamamen terk edilip yerine Avrupa devletlerinin kullandığı Latin harflerinin kabul edilmesini savunanlar da olmuştur. Batılılaşmanın ve ilerlemenin önündeki engel olarak Arap Alfabesi’ni gören batıcı aydınlar ile Arap Alfabesi’ni Müslümanların arasındaki güçlü bir bağ olarak gören İslâmcı aydınlar arasındaki kalem savaşları Meşrutiyet Dönemi basınında görmek mümkündür. Hurufat meselesindeki bu tartışmalar, Cumhuriyetin ilanından sonra daha da artarak devam etmiş ve nihayet 1928’de Latin Alfabesi’nin kabulüyle sonuçlanmıştır.

Bu çalışmada, Cumhuriyet Dönemi’nde gerçekleşen önemli inkılâplardan olan Harf İnkılâbı öncesinde hurufat meselesi hakkında Meşrutiyet Dönemi aydınlarının basın, kitap ve risaleler aracılığıyla savundukları görüşler incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Meşrutiyet Aydınları, Arap Alfabesi, Latin Alfabesi, Lisan.

Kaynakça

• Abdullah Cevdet, “Cumhuriyetimizin Hars Sahasında Bir Feth-i Mübîni”, İctihad, 15 Mayıs 1928.
• Abdullah Cevdet, “Latin Harfleri Hakkında”, İctihad, Numara: 204, 15 Mayıs 1926.
• Abdullah Cevdet, “Latin Harfleri Meselesi”, İctihad, 15 Teşrin-i sani 1927, Numara: 24.
• Abdullah Cevdet, “Latin Harfleri Meselesi”, İctihad, Numara: 240, 15 Teşrîn-i sânî 1927.
• Ali Nadir, “Harflerimiz”, İctihad, 2 Mayıs 1329, Numara: 64.
• Ali Seyyidi, Latin Hurûfu Lisanımızda Kabil-i Tatbik midir?, İkdam Matbaası, İstanbul 1340.
• Arıkan, Zeki “Latin Harfleri”, AÜ. Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C.2, S.5, 1990.
• Avram Galanti, “Lisaniyât: Latin Hurûfâtı Meselesi”, Yeni Mecmua,1 Temmuz 1923, S. 79.
• Avram Galanti, Türkçede Arabî ve Latin Harfleri ve İmla Meseleleri, Kâğıtçılık ve Matbaacılık Anonim Şirketi, İstanbul 1341 (1925).
• Baha Tevfik, “Islah-ı Hurûf Meselesi”, Felsefe Mecmuası, Teceddüd-i İlmî ve Felsefî Kütüphanesi (Tarihsiz), C. I, S. VIII. Bahor İsrail, “Ma’kere-i Hayatta Lisanımız”, İctihad, 5 Haziran 1330, Numara: 109.
• Celal Esat, “Türkçe Yazı Latin Harflerine Fâiktir”, Akşam, 11 Mart 1340 (1924), Altıncı sene, Numara: 1950.
• Celâl Nuri, Tarih-i İstikbal II, Mesâil-i Siyasiye, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi İstanbul, 1331.
• Celal Nuri, Tarih-i Tedenniyât-ı Osmaniye, Yeni Osmanlı Matbaası, İstanbul, 1331.
• Dr. Y. Thcmo Mexhidije, “Türk Harfleri Meselesi”, İctihad, 15 Temmuz 1928, Numara: 256, s. 4862-4864.
• Ebuzziya Tevfik, “Yine Islah-ı Hurûf Davası”, Memua-i Ebuzziya, 15 Rebiulevvel 1302, Cüz. 42.
• Erdoğan, “Osmanlıcanın Yazısı, Lügati” Türk Yurdu, 18 Nisan 1329, C.2, S.38.
• Gostivarlı Abdulhakim Hikmet, Türkçe İçin Arap Harfleri mi İyi, Latin Harfleri mi?, Saraybosna Hükümet Matbaası, 1341.
• Gökalp, Ziya, Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak, Nâşiri Yeni Mecmua, Evkaf-ı İslâmiye Matbaası, İstanbul 1918.
• Gündüz, Mustafa, Osmanlı Mirası Cumhuriyet’in İnşası-Modernleşme, Eğitim, Kültür ve Aydınlar, Lotus Yayınevi, Ankara, 2010.
• İlber ORTAYLI, Batılılaşma Yolunda, Merkez Kitaplar Yayınları, 2007.
• İsmail Hakkı, Cihangirli M. Şinasi, Tadil-i Hurûf Meselesi, Nefaset Matbaası, İstanbul 1330.
• İsmail Şükrü, “Son Darbe-i Tahlis: Harflerimiz”, İctihad, 1 Teşrin-i evvel 1925, Numara: 189.
• İsmail Şükrü, Latin Harflerinden Daha İyisini Bulalım, Kader Matbaası, İstanbul 1926.
• Kılıçoğlu Hakkı, “Arab Harflerini de Cebrail Getirmemiştir Ya!”, İctihad, Numara: 218, 15 Kânun-ı evvel 1926.
• Kılıçzade Hakkı, “Harflerimiz ve İmlamız”, İctihad, 1 Eylül 1923, Numara: 157.
• Kılıçzâde Hakkı, “Harflerimiz ve İmlâmız”, İctihad, Numara: 157, 1 Eylül 1923.
• Kılıçzade Hakkı, “İzmir İktisat Kongresi’nde Harfler Meselesi I”, İctihad, 1 Haziran 1923, Numara: 154.
• Kılıçzade Hakkı, “İzmir İktisat Kongresi’nde Harfler Meselesi II”, İctihad, 1 Temmuz 1923, Numara: 155.
• Kılıçzâde Hakkı, “İzmir Kongresinde Latin Harfleri III”, İctihad, No:156, 1 Ağustos 1923.
• Kılıçzade Hakkı, Akvemü’s Siyer Münasebetiyle Yusuf Suad Efendi’ye Tahsisen Softalara Ta‘mimen Son Cevap, Yeni Osmanlı Matbaa ve Kütüphanesi İstanbul, 1331.
• Köprülüzâde Mehmed Fuad, “Harf Meselesi”, Millî Mecmua, 1 Kânun-i evvel 1926, Numara: 75.
• Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1993.
• M. Şinasi, “Elifba Meselesi ve Cevabımız”, İctihad, 18 Nisan 1329, Numara: 62.
• Mecmua-i Fünun, İkinci Sene, 1280, Muharrem, Numara: 14.
• Milaslı İsmail Hakkı, “Hurûf-ı Munfasıla Nümûnesi ve Menâfi’i Hakkında Birkaç Söz”, Sebilürreşâd, Numara: 435-436, 14 Ağustos 1335.
• Milaslı İsmail Hakkı, “Islah-ı Hurûf Her Şeyden Mühim ve Akdem”, Sebilürreşâd, 28 Teşrin-i sani 1329, Adet: 274.
• Milaslı İsmail Hakkı, “Islah-ı Hurûf Meselesi”, Sebilürreşâd, Numara: 250, 13 Haziran 1329.
• Milaslı İsmail Hakkı, “Milletlerin Terakkisinde Elifbânın Hissesi”, Sebilürreşâd, Numara: 431-432, 24 Temmuz 1335.
• Mimarzade Emrullah, “Yeni Yazının Îkâ‘ Edeceği Mazarratlar”, İ‘tisam, 23 Teşrin-i evvel 1335, Adet: 47.
• Mustafa Sabri, “Terakki Edelim Fakat Müslüman Kalmak Şartıyla”, Sebilürreşâd, 24 Temmuz 1335, Adet: 421-422.
• Musullu Davud, Islah-ı Hurûfa Dair Meclis-i Mebusan’a Layiha, İstanbul 1326.
• Namık Kemal, “Islah-ı Hurûf Meselesi”, Mecmua-i Ebuzziya, Gurre-i Rebiulevvel 1302, Cüz’. 43.
• Necib Asım, “Tasfiyecilik”, Türk Yurdu, 4 Haziran 1331, C.4, S.85.
• Necmeddin Sadık, “Rusya ve Türkler”, Akşam, 9 Kânun-i evvel 1339, Numara: 1858.
• Tahsin Ömer, İlmî ve Tarihî Esaslara Nazaran Harflerimiz Latin Harflerinin Aynıdır, Mahmutbey Matbaası, İstanbul 1339. Tanin, 27 Şubat 1329, Numara: 1873.
• Tansel, Fevziye Abdullah, “Arap Harflerinin Islahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri (1862-1884)”, Belleten, C. XVIII, S. 66, Nisan 1953.
• Tercüman-ı Hakikat, 28 Haziran 1885, Numara: 2112.
• Türk Yurdu, “Türklük Şuûnu, Harflerimizin Islahı”, 9 Mart 1328, Adet: 9.
• Uyanık, Ercan ve Çam, İrfan Davut, “Arap Elifbası’ndan Latin Alfabesine Geçiş Sürecinde Garpçı Söylemler”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIV/29, 2014-Güz.