Kent Kimliği Açısından Önemli Bir Ermeni Kilise Mimarisinin İncelenmesi: Digor Khtzkong Manastırı

Yıl 2023, , 540 - 555, 17.09.2023

Merve Özkaynak Yolcu

https://doi.org/10.21551/jhf.1348131

Öz

Kültürel miras ögeleri bir yerleşim alanındaki yapılı çevrenin kimliğini oluşturan ve geçmiş uygarlıklar hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlamaktadır. Kültürel miras yapıları ait oldukları dönemin malzeme özellikleri ve teknikleri, benimsedikleri mimari üslupları, uygarlık seviyesini yansıtırken, ait olduklarını toplumları ve toplumların yaşama biçimlerini, dünya görüşünü, yönetim biçimini, dini yapısını ifade etmektedirler. Bu nedenle kültürel miras ögelerinin sürdürülebilirliği toplumların yerel kimliğinin korunması ve kültürel değerlerin sürekliliği açısından önemlidir. Fakat farklı bölgelere özgü kimliğini yansıtan cami, kilise, manastır, şapel, sinagog, medrese, han, hamam ve kale gibi tarihi yapılar yığma şekilde inşa edilmişlerdir. Yığma yapılar ise, deprem gibi doğal afetlere karşı dayanıklı değillerdir.
Bu kapsamda çalışmada Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan Ermeni kiliselerinden beş kiliseden oluşan manastırın incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu manastır Aziz Karapet, Meryem Ana (Surp Asdvadzdzin), Aziz Stefanos, Aziz Krikor ve Aziz Sarkis Kiliseleri’nden oluşan Khıdskonk Manastırı’dır. Kültürel ve mimari açıdan farklılık gösteren kiliseler, ilk kilise plan tipolojilerine sahip olması açısından önem taşımaktadır. Bugün aynı bölgede ve yakın tarihli olarak inşa edilen beş kiliseden dördünün kalıntılarının günümüze ulaşmış olması ve sadece bir kilisenin kısmen korunmuş olması çalışmanın problemini oluşturmaktadır. Bu problemden yola çıkışarak çalışmada Kars bölgesi için önemli olan bu kiliselerin belgelenerek arşivlenmesi ve plan tipolojilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda örneklem alanda araştırılan kiliseler özelinde depremden zarar görmesi ile tipolojileri arasındaki ilişki araştırılmış ve değerlendirmeler yapılmıştır. Sonuç olarak kentlerin kimlikleri için önemleri vurgulanarak, kültürel mirasın korunmasına yönelik öneriler getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ermeni Kilisesi, Kent Kimliği, Kentsel Bellek, Koruma, Kültürel Miras, Manastır Yapıları

An Investigation of an Important Armenian Church Architecture in terms of Urban Identity: Digor Khtzkong Monastery

Öz

Cultural heritage enables us to have information about past civilizations that form the identity of the built environment in a residential area. While cultural heritage structures reflect the material properties and techniques of the period they belong to, the architectural styles they adopted, and the level of civilization, they express the societies they belong to and the way of life of the societies, world view, management style and religious structure. For this reason, the sustainability of cultural heritage is important for the preservation of the local identity of societies and the continuity of cultural values. However, historical buildings such as mosques, churches, monasteries, chapels, synagogues, madrasas, inns, baths and castles, which reflect the identity of different regions, were built in masonry. Masonry structures, on the other hand, are not resistant to natural disasters such as earthquakes.
In this context, it is aimed to examine the monastery, which consists of five churches from the Armenian churches in the Eastern Anatolia Region of Turkey. This monastery is Khıdskonk Monastery, which consists of the Churches of St. Karapet, Virgin Mary (Surp Asdvadzdzin), St. Stefanos, St. Krikor and St. Sarkis. The churches, which differ in terms of culture and architecture, are important in terms of having the first church plan typologies. The problem of the study is that the remains of four of the five churches that were built in the same region and that were recently built, and that only one church is partially preserved. Based on this problem, it is aimed to document and archive these churches, which are important for the Kars region, and to examine their plan typologies. In this context, the relationship between earthquake damage and typologies was investigated and evaluations were made for the churches surveyed in the sample area. As a result, by emphasizing the importance of cities for their identities, suggestions were made for the protection of cultural heritage.

Anahtar Kelimeler

Armenian Church, Urban Identity, Urban Memory, Conservation, Cultural Heritage, Masonry Buildings

Kaynakça

• Ahunbay, Zeynep. Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. Vol. 2, İstanbul, Turkey: Yapı-Endüstri Merkezi, 1997.
• Anonymous. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. Vol. 5: Tarih Vakfı, 1994.
• Ayyıldız, Sonay, and Filiz Ertürk. “Kentsel Kimlik Bileşenleri Ile Yerel Kimliği İzlerini Sürmek.” Mimarlık ve Yaşam Dergisi 2, 1 (2017): 65-88.
• Bay, İsaf Bozoğlu. “Facade Arrangements of the Churches in Kars and Van (10th-13th C.).” 2019.
• Birol, Gaye. “Bir Kentin Kimliği Ve Kervansaray Oteli Üzerinde Bir Değerlendirme.” Arkitekt Dergisi Kasım-Aralık 2007, 514 (2007): 46-54.
• Bournoution, George. “Ermeni Tarihi.” In Ermeni Halkının Tarihine Kısa Bir Bakış. İstanbul, 2011.
• Boyer, M. Christine. The City of Collective Memory: Its Historical Imagery and Architectural Entertainments. Cambridge: MIT Press, 1994.
• Cescatti, Elvis, Piera Salzano, Claudia Casapulla, Francesca Ceroni, Francesca da Porto, and Andrea Prota. “Damages to Masonry Churches after 2016–2017 Central Italy Seismic Sequence and Definition of Fragility Curves.” Bulletin of Earthquake Engineering 18, no. 1 (2020/01/01 2020): 297-329. https://doi.org/10.1007/s10518-019-00729-7.
• Cuneo, Paolo. Architettura Armena. Vol. 1-2, Roma, 1988.
• Çöl, Şölen. «Kentlerimizde Kimlik Sorunu Ve Günümüz Kentlerinin Kimlik Derecesini Ölçmek İçin Bir Yöntem Denemesi.» PhD. Thesis, Mimar Sinan Üniversitesi, 1998.
• Donabédian, Patrick. “Kurtarılması Gereken Önemli Bir Anıt: Khıdzgonk Surb Sarkis Kilisesi.” Toplumsal Tarih, no. 258 (2015): 36-53.
• Güvenç, Bozkurt. “Kentlerin Kimliği Ve Antalya Üzerinde Notlar, Öneriler, Örnekler.” Mimarlık, 29, 1 (1991): 72. Karabey, Funda. “Moda’da Hıristiyan Dini Yapıları.” 2001.
• Kazaryan, Antony. ““Bagnayr-Kozluca,Horomos (Ghoshavank Plateau), Khtskonk Church.” In New Discoveries in Ani, edited by V. Akçayüz, 323-55. İstanbul, Turkey, 2018.
• Kodal, Gülay. “Atapark Ve Tabakhane Köprüsü Arasındaki Tarihi Aksın Kent Kimlik Bileşenleri Açısından Değerlendirimesi.” Master Thesis, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 2014.
• Kouymjian, Dickran. The Arts of Armenia. Lisbon: Calouste Gulbenkian Foundation, 1992.
• Marzbanyan, Hovannes. Dini Mimariye Karşılaştırmalı Bir Bakış Ve Onun İçinde Ermeni Mimarlığının Yeri. Marmara Yayın Evi, 1970.
• Mert, Derya. “Preservation Process of Akşehir Armenian Church and It’scontribition on Urban Identiy.” Master Thesis, Konya Technical University, 2020.
• Nora, Pierre. Hafıza Mekanları. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 2006.
• Norberg-Schulz, Christian. Genius Loci: Towards a Phenomenology of Architecture. New York: Rizzoli International Publications Inc. , 1979.
• Penna, Andrea, Chiara Calderini, Luigi Sorrentino, Caterina F. Carocci, Elvis Cescatti, Romina Sisti, Antonio Borri, Claudio Modena, and Andrea Prota. “Damage to Churches in the 2016 Central Italy Earthquakes.” Bulletin of Earthquake Engineering 17, no. 10 (2019/10/01 2019): 5763-90. https://doi.org/10.1007/s10518-019-00594-4.
• Seyfeli, Canan. “İstanbul Ortodoks Ermeni Patrikliği.” 2002.
• Torunoğlu, Faruk. “Monasteries in Kars and Its Neighbourhood: Bagnayr, Hripsine, Horomos, Khtzkonk and Kız Kalesi Monastery.” 2016.
• Ulu, Ali, and İlknur Karakoç. “Kentsel Değişimin Kent Kimliğine Etkisi.” Planlama 3 (2004): 59-66.
• Valente, Marco, Gaia Barbieri, and Luigi Biolzi. “Seismic Assessment of Two Masonry Baroque Churches Damaged by the 2012 Emilia Earthquake.” Engineering Failure Analysis 79 (2017/09/01/ 2017): 773-802. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.engfailanal.2017.05.026.