Natural and Chemical Drugs Sent by the Ottoman Empire to Özi Fortress in the Second Half of the 18th Century

Yıl 2024, , 93 - 105, 19.06.2024

Mustafa Koyuncu

https://doi.org/10.21551/jhf.1468157

Öz

The subject of this study is the natural and chemical drugs sent to Özi Fortress during the latter half of the 18th century. As is known, in the Ottoman Empire, before modern medicine had significantly developed, treatments relied largely on plants, chemicals, and oils. Drawing inspiration from preceding states, the Ottoman Empire established numerous institutions in military, political, and economic spheres. Additionally, it inherited a vast legacy in medicine from civilizations such as the Seljuks, Byzantines, Central Asians, and Islamic states. In this context, significant works were produced in medicine detailing how various diseases could be treated, providing detailed explanations on the use of specific plants, chemicals, and oils, including their quantities, application methods, and potential side effects.
Especially in the latter half of the 18th century, serious wars occurred between the Ottoman Empire and Russia. The Russo-Turkish Wars of 1768-1774 and 1787-1792 centered around Özi Fortress. The fortress played a crucial role in these wars, prompting the Ottoman Empire to deploy substantial military forces for its defense. Various provisions, including plants, chemicals, and oils, were sent to Özi Fortress for the treatment of soldiers and other individuals within the fortress. In this context, our article is structured into three sections. The first section discusses the plants found in the fortress, the second section discusses the chemicals found there, and the third section covers the oils found within the fortress. The article details the purposes, methods of use, and quantities of all these items found in the fortress.

Anahtar Kelimeler

Ochakov, Fortress, Drug, Plant, Medicine.

18. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Devleti’nin Özi Kalesi’ne Gönderdiği Doğal ve Kimyasal İlaçlar

Öz

Bu çalışmanın konusunu 18. yüzyılın ikinci yarısında Özi Kalesi’ne gönderilen doğal ve kimyasal ilaçlar oluşturmaktadır. Bilindiği üzere Osmanlı’da modern tıp henüz gelişim göstermeden önce tedavilerin büyük bir bölümü bitkiler, kimyasallar ve yağlar ile yapılmaktaydı. Osmanlı Devleti kendisinden önce kurulmuş devletlerden esinlenerek askeri, siyasi ve ekonomik anlamda birçok kurumu ihdas etmiştir. Bununla birlikte Selçuklu, Bizans, Orta Asya ve İslam devletlerinden tıp alanında da faydalanarak bu büyük mirası devralmıştır. Bu minvalde tıp alanında dikkate şayan eserler ortaya konularak hangi hastalıkların nasıl tedavi edileceğine dair tafsilatlı bir anlatım gerçekleştirilmiştir. Kaleme alınan eserlerde hangi tür bitkilerin, kimyasalların ve yağların kullanılacağı, kullanım miktarları, uygulanışı ve yan etkileri net bir dille anlatılmıştır.
18. yüzyılın özellikle ikinci yarısında Osmanlı Devleti ile Rusya arasında ciddi savaşlar yaşanmıştır. 1768-1774 ve 1787-1792 Osmanlı- Rus Savaşları Özi Kalesi’nin merkezde olduğu savaşlardır. Bu savaşlarda Özi Kalesi ciddi bir rol oynamış ve Osmanlı Devleti kalenin korunması adına ciddi bir asker mevcudu oluşturmuştur. Bu askerler ve kalede bulunan diğer insanların tedavileri için Özi Kalesi’ne birçok mühimmat gönderilmiştir. Kaleye gönderilen mühimmatların içerisinde çeşitli bitkiler, kimyasallar ve yağlar bulunmaktaydı. Bu bağlamda makalemiz üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde kalede bulunan bitkiler, ikinci bölümde kalede bulunan kimyasallar, üçüncü bölümde ise kalede bulunan yağlara değinilmiştir. Kalede bulunan tüm bunların ne için kullanıldığı, nasıl kullanıldığı ve ne miktarda olduklarından bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Özi, Kale, İlaç, Bitki, Tıp.

Kaynakça

• Acıduman, Ahmet - Er, Uygur. “Cerrâh Mes’ûd ve Eseri Hulâsa-i Tıbb’da Nöroflirürji ile İlgili Bölümler”, Türk Nöroşirürji Dergisi, 18/1, 2008, 26-33.
• Akarsu, Babür Mehmet – Yöndemli, Fuat - Akarsu, Seda. “Antik Dönem Tıbbının Müntahab-ı Şifâ’da Tezahürü”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 78, 2020, 1-22.
• Arıkan, Zeki. “Midilli-İstanbul Arasında Zeytinyağı Ticareti”, Tarih Araştırmaları Dergisi 25/40, 2006, 1-28.
• Arslan, Meryem. “Tarihî Türkçe Tıp Metinlerinde Savaş Aletleri ve Savaş Yaralarının Tedavileri”, Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 77, 2019, 281-306.
• Asa, Hilal Kevser. “Osmanlı Tıp Literatüründe Hindiba ve Kullanım Alanları”, Uluslararası Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırma Dergisi, 10/101, 2023, 3072-3080.
• Aydüz, Salim. Tophâne-i Âmire ve Top Döküm Teknolojisi, TTK VII. Dizi- Sayı: 215, Ankara 2006.
• Barlas, Uğurol. 18. Yüzyıl Hekimlerinden Dağıstanlı Mehmet Efendi’nin Geleneksel Tıp Yazması, Hilmi Barlas Eğitim Vakfı Yayınları, İstanbul 2006.
• Baytop, Turhan. Türkiye’de Bitkiler İle Tedavi Geçmişte ve Bugün, Nobel Tıp Yayınevleri, İstanbul 1999. Baytop, Turhan. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, TDK, Ankara 2007.
• Birinci, Seda. “Doğu Karadeniz Bölgesinde Doğal Olarak Bulunan Faydalı Bitkiler Ve Kullanım Alanlarının Araştırılması”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2008.
• Çağatay, Ömer. “Osmanlı Ordusunda Sağlık Organizasyonun İşleyişi ve Orduda Kullanılan İlaçlar ile Sağladığı Faydalar (On Sekizinci Yüzyıl Örneği)”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 25/1, 2024, 107-136.
• Demlikoğlu, Uğur. “18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin Şark Hududundaki Kalelere Gönderdiği Doğal ve Kimyasal İlaçlar”, Turkish Studies, 10/1, 2015, 297-310.
• Demlikoğlu, Uğur. Gürcistan Kaleleri: Savaş, Sefer ve Kale Organizasyonu (Tiflis, Gori, Tob-Karaağaç ve Akçekale 1723-1735), Gece Akademi Yayınevi, İstanbul 2019.
• Emine Dingeç, “XVIII. ve XIX. Yüzyıllarda Kütahya Gediz (Gedos) Şap Madeni”, Belleten 75/272, 135-158. Ertuğ, Füsun. “Anadolu’nun Önemli Yağ Bitkilerinden Keten/Linum ve Izgın/Eruca Orta Anadolu’da Beziryağı Üretimi ve Bezirhaneler”, Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi 1, 1998, 113-127.
• İbn-i Sînâ, El- Kânûn Fi’t-Tıb 1, çev: Esin Kâhya, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 1995.
• İbn-i Sînâ, El- Kânûn Fi’t-Tıb 2, çev: Esin Kâhya, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2003.
• İbn-i Sînâ, El- Kânûn Fi’t-Tıb 5, çev: Esin Kâhya, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2010.
• İlter, Burhanettin. Tercüme-i Müfredat-ı İbn Baytar, Sağlık Bilimleri Üniversitesi Yayınları No: 32, İstanbul 2022.
• Kara, Abdullah - Çavdaroğlu, Mustafa. “20. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Tarımsal Hastalık Olarak Mildiyö ve Halkalı Ziraat Mektebi Muallimlerinden Ali Rıza Bey’in Mildiyö Hastalığına Karşı Kullanılan Yöntemlere Dair Görüşleri”, BELLEK Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi 2/1, 2020, 77-88.
• Özçelik, Sadettin. XV. Yüzyılda Yazılmış Bir Tıp Eseri Kitâbû’l- Mühimmât, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Ankara 2001.
• Üçer, Müjgân. “Geçmişten Günümüze Sivas’ta Halk Hekimliği”, Sivas Darüşşifası’nın 800. Yılı Anısına XIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi, Cilt:1, Ed: Burhan Akgün, Gülten Dinç, Teoman Karaca, Sivas 2017, 159-191. Saraç, M. Ender. Doğanın Şifalı Eli, Doğan Kitapçılık, İstanbul 2009.
• Shefer-Mossensohn, Miri. Osmanlı Tıbbı Tedavi ve Tıbbi Kurumlar 1500-1700, çev: Bülent Üçpınar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• Ural, Selçuk. “XVI. Yüzyılda Osmanlı Hâkimiyetinde Ohri Livası”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2011.