Abbasî Gastronomisinde İtidal, Beslenme Uzmanlığı ve Mutfak Literatürü

Yıl 2024, , 254 - 268, 26.09.2024

Yunus Arifoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.1530877

Öz

Beslenme, zaman içerisinde kültürle birleşmiş ve medeniyetin dinamiği haline gelmiş, kimlikle bağdaştırılarak “insan yediği şeydir” ifadesine dönüşmüştür. Bu bakımdan gıda kültürel anlama sahip olmaya başlamıştır. Bir medeniyet içerisinde gastronominin gelişmesiyle de beslenmenin niteliği ön plan çıkmıştır. Hal böyle olunca medeniyetler de gastronomiye büyük önem vermenin gayretinde olmuşlardır. Bu husus bir yandan gastronomiyi üst seviyelere taşırken diğer yandan ise bir çatışmayı doğurmuştur. Krizin nedeni bedenin sınırsız istekleri karşısında insanın kendisini konumlandırma çabası olarak görülmektedir. Ferdin söz konusu bu mücadelesi, insan felsefesinde geniş bir yere sahip olmaya başlamıştır. Yüksek bir kültür ve o çerçevede meydana gelen nefis terbiyesi bu çabanın bir neticesidir. Abbasîler döneminde gastronominin sanat haline gelmesiyle birlikte yemek, üzerinde çalışılan müstakil bir alan haline geldi. Bu ise kapsamlı bir beslenme uzmanlığı literatürünü meydana getirdi. Eski ve yeni birikim bir merkezde buluşturularak yeniden işlendi ve yeni eserler yazıldı ve gastronomi yazın geleneği oluştu. Gastronomiye duyulan ilgi neticesinde önemli bir yekûn tutan eserin ortaya çıktı. Aynı zamanda bunlar Müslüman dünyanın önemli merkezlerinde de yayılmaya ve bilinmeye başlandılar. Bu çalışmada evvela Abbasî gastronomisinde yer edinen ölçülü/itidalli beslenme irdelenmektedir. Akabinde Abbasîlerde meydana gelen beslenme uzmanlığı ve mutfak literatürünün gelişimi ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Abbasîler, Gastronomi, Beslenme, İtidal, Mutfak, Literatür

Moderation, Nutrition Speciality and Culinary Literature in Abbasîd Gastronomy

Öz

Gastronomy, which encompasses holistic nutrition, has emerged as a fundamental component influencing the development of civilization, mostly due to its profound impact on nutritional practices and associated psychological anxiety. The combination of nutrition and culture has emerged as an important aspect of human society, intricately linked to individual and collective identity and epitomised by the adage "you are what you eat." Therefore, the role of food has transcended its mere nutritional value and has evolved into a defining factor of one's identity. Its significance has expanded within the realm of gastronomy, prompting civilizations to assign great importance to it within this framework. The increasing prominence of gastronomy has brought attention to the importance of dietary quality. Additionally, this matter has engendered a sense of self-discipline. The endeavour of individuals to establish themselves in opposition to the boundless needs of the physical body has assumed a distinct and significant significance. Given the current circumstances, the inquiry on the appropriate manner and location for individuals to situate themselves has gained significant prominence within the realm of human philosophy, alongside several other deliberations. During the Abbasid era, cuisine evolved into an art and became a distinct branch of study. A culinary literary tradition resulted from this. Consequently, a sizable number of books have been published. They also started to gain recognition and disperse throughout the major Muslim cities at the same time.The primary focus of this study is on the moderate nutrition practices observed in Abbasîd gastronomy. The discussion in this context also encompasses the exploration of nutritional competence and the evolution of culinary literature during the Abbasîd period.

Anahtar Kelimeler

Abbasîds, Gastronomy, Nutrition, Moderation, Cuisine, Literature

Kaynakça

• Belazûrî, İmam Ebu Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabbar. Fütühü’l-Buldan. thk. Abdullah Tabbai. Beyrut: Müessesetü’l-Mearif, 1987.
• Câhiz, Ebû Osman Amr b. Bahr b. Mahbub el-Kinani el-Leysi. Buhalâ, thk. Taha el-Haciri. Kahire: Dârü’l-Ma’ârif, 1981.
• a.mlf., Cimriler. çev. Zehra Güney Gökdemir. İstanbul: Şule Yayınları, 2012).
• a.mlf., Kitâbü’l-Hayevan. thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Mektebetu Mustafa el-Babi el-Halebi ve Evladuhu, 1943.
• a.mlf., et- Tebessur bi’Ticare, çev. Mahfuz Söylemez, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 42/1, (2001), 305-332.
• Freedman, Paul. “Yeni Bir Mutfak Tarihi”. Yemek Damak Tadının Tarihi. haz. Paul Freedman. 7-33. İstanbul: Oğlak Güzel Kitaplar, 2007.
• Fuzulî. Sıhhatu Maraz. çev. Kemal Küntaş. İstanbul: İbn-i Sina Yayınları, 2017.
• Grimm, Veronika. “El Altında Duran Güzel Şeyler, Antik Yunan ve Roma Dünyasının Damak Tatları”. Yemek Damak Tadının Tarihi. haz. Paul Freedman. 63-97. İstanbul: Oğlak Güzel Kitaplar, 2007.
• İbn Abdirabbih. Şarlatanlar, Deliler, Cimriler ve Asalaklar Kitabı. çev. Erkan Avşar. İstanbul: BS Yayınları, 2012.
• İbn Butlan, Ebü’l-Hasan Muhtâr b. Hasen b. Abdun b. Sa’dun b. Butlan. Da’vetü’l-et-Tıbba Safhat mine’l-Edebi’t-Tıbbiyyi’l-Arabi. thk. İzzet Ömer. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 2004.
• İbn Cezle, Ebu Ali Yahya b. İsa el-Bağdâdî. Minhâcü’l-Beyân fi mâ yesta’Milühü’l-İnsan. thk. Mahmud Mehdi Bedevi. Kahire: Camiatü’d-Devli’l-Arabiyye, 2010.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. Uyunü’l-Ahbar. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ty.
• İbn Miskeveyh, Ebu Ali Ahmed b. Muhammed b. Yakub. Tehzibu’l-Ahlak/Ahlakı Olgunlaştırma. çev. Abdulkadir Şener-İsmet Kayaoğlu-Cihad Tunç. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1983.
• İbn Nedim, İbn Ferec Muhammed b. İshak. el-Fihrist, thk. Eymen Fuad Seyyid. London: Müessesetu’l-Furkan li’t-Turasi’l-İslamî, 2009.
• İbn Rezin et-Tücibi, Ebu Hasan Ali b. Muhammed. Fadaletü’l Huvan fi Tayyibati’t-Taam ve’l-Elvan. Beyrut: Darü’l-Garbi’l-İslâmî, 1984.
• İbn Seyyar, Ebu Muhammed el-Muzaffer b. Nasr İbn Seyyar Verrak. Kitabü’t-Tabîh. ed. Fuat Sezgin. Frankfurt: Institute for the History Arabic-Islamic Science, 2011.
• a.mlf., Annals of the Caliphs’ Kitchens (Ibn Sayyâr al-Warrâq’s Tenth-Century Baghdadi Cookbook). nşr. Nasrallah, Nawal, E.J. Leiden: Brill, 2007.
• İbn Zühr, Ebû Mervan Abdülmelik b. Zühr b. Abdülmelik. Kitâbü’l-Ağdiye. thk. Garcia Sanchez. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Cientificas Instituto de Cooperacion Con el-Mundo Arabe, 1992.
• Kâtib Bağdadî, Muhammed bin Hasan bin Muhammed bin Ali bin İbrahim İbnu’l Kerim. Kitabü’t-Tabîh. thk. Kasım Samirai. London: Dârü’l-Verrak, 2014.
• a.mlf., Kitâbü’-Tabîh. çev. Nazlı Pişkin. İstanbul: Kitapyayınevi, 2009.
• Koyuncu, Zeynep. “Ahlât-ı Erbaa/Humoral Patoloji Teorisi ve Divan Şiirinde Hakkânî Örneğinde İşlenişi”, HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi 10 (Bahar 2019), 75-97.
• Laudan, Rachel. “İslam Transforms the Cuisines of Central and West Asia, 800-1650 C.E.”. Cuisine and Empire Cooking in the World History. Ed. Rachel Laudan. 132-165. California: University of California Press, 2013.
• Mesudî. Kitâbü’t-Tenbih ve’l-İşraf. çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Bilge Kültür-Sanat Yayınları, 2018.
• Miller, H. D. “Tüketim Zevkleri, Ortaçağ İslam Mutfağının Doğuşu”. Yemek Damak Tadının Tarihi. haz. Paul Freedman. 135-161. İstanbul: Oğlak Güzel Kitaplar, 2008.
• Nasrallah, Nawal. Annals of the Caliphs’ Kitchens (Ibn Sayyâr al-Warrâq’s Tenth-Century Baghdadi Cookbook). E.J. Leiden: Brill, 2007.
• Nasîrüddîn Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Muhammed b. Hasen. Ahlâk-ı Nâsırî. Beyrut: Dârü’l-Alemiyye, Beyrut 1981.
• Outram, Alan K. “Avcı Toplayıcı İnsanlar ve İlk Çiftçiler”. Yemek Damak Tadının Tarihi. haz. Paul Freedman. 35-61. İstanbul: Oğlak Güzel Kitaplar, 2007.
• Perry, Charles. “Middle Eastern Food History”. Food in Time and Place. ed. Paul Freedman and etc. California: University of California Press, 2008.
• Süleyman et-Tacir. Doğu’nun Kalbine Seyahat, (Ahbârü’s-Sîn ve’l-Hind). çev. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2012.
• Şihâbuddin el-Akfehsi. Oburlar ve Asalaklar. çev. Savaş Kocabaş. İstanbul: Şule Yayınları, 2009. Tez, Zeki. Lezzetin Tarihi. Hayykitap. İstanbul 2021.
• Zaouali, Lilia. Ortaçağ’da İslam Mutfağı. çev. Barış Baysal. İstanbul: RGK Yayınları, 2016.