Osmanlı Devleti’nde Küçükbaş Hayvan Hastalıkları ve Ticarete Etkisi (1836 -1914)

Yıl 2024, , 425 - 471, 25.12.2024

Arzu Baykara Taşkaya

https://doi.org/10.21551/jhf.1592680

Öz

Osmanlı Devletinde tarım ve hayvancılık devletin önemli bir ekonomik faaliyetidir. Çiftlik hayvanlarının bakımı tüm dünyada önemli olmuştur. Çiftlik hayvanlarını büyükbaş ve küçükbaş olarak ikiye ayırırsak çalışmamızda küçükbaş hayvan hastalıklarını incelemeye çalıştık. Küçükbaş hayvanlarda günümüzde de birçok hastalık görülmektedir. Bu makalede Osmanlı Devletinin çeşitli vilayetlerinde bulunan şehirlerde görülen on farklı hastalık açıklanmıştır. Hastalıkların bazen birkaç tanesinin birlikte görüldüğü ve önlemler alındığı da arşive yansımıştır. Özellikle cemre hastalığının insanlara geçmesinden korkulmuş ve aşı teminine çalışılmıştır. Çalışmamızın asıl kaynağı Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi’nden oluşturulmuştur. Yazımızda Küçükbaş hayvan hastalığına karşı alınan önlemler, hastalıklarla nasıl müdahale edildiği ve bu amaçla ne tür yöntemler geliştirildiği incelenmiştir. Bu hayvanlarda hastalıkların yarattığı etkinin ticari yapıya olan yansımasıyla alakalı arşive yansıyan örneklerle konu detaylı bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Hayvan satışlarının devam etmesi ve ticari yapının bu işten mümkün olduğu kadar daha az etkilenmesi için hastalıklarda baytarlar görev yapmıştır. Hayvan satışları devlet tarafından verilen şehadetname ( temiz kaydı) ile sürdürmeye çalışılmıştır. Hayvan hastalıklarının gündeme gelmesine en önemli etmen hayvan satışı sırasında ortaya çıkacak olan engellemedir. Evraklarda ağnam hastalıklarının bazılarının ne çeşitte olduğu ise verilmemiştir. Ağnam hastalıklarının kentlerde yarattığı sosyal ve ekonomik etki birçok boyutuyla verilmeye gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Küçükbaş Hayvan Hastalıkları, Ticaret

Little Livestock Dıseases In The Ottoman State And The Impact On Trade (1836-1914)

Öz

In the Ottoman Empire, agriculture and animal husbandry were important economic activities of the state. Caring for farm animals has been important all over the world. If we catagorize farm animals into two as cattle and sheep, we tried to examine the diseases of small cattle in our study. Many diseases are still seen in ovine animals today. In this article, ten different diseases seen in cities in various provinces of the Ottoman Empire are explained. It is also reflected in the archive that sometimes several diseases are seen together and precautions are taken accordingly. In particular, it was feared that Cemre disease would be transmitted to humans and efforts were made to obtain a vaccine. The main source of our study is originated from the Presidential State Archives Ottoman Archive. In our article, the precautions have been taken against small ruminant diseases, how the diseases were treated, and what methods have been developed for this purpose are examined. The issue has been tried to be explained in detail with the examples reflected in the archive regarding the reflection of the effects of the diseases in these animals on the commercial structure. Veterinarians were on duty during diseases to ensure that animal sales continued and the commercial structure was affected as little as possible. Animal trade has been tried to continue with a certificate (clean record) issued by the state. The most important factor that brought animal diseases to the agenda was the obstruction that would occur during the sale of animals The documents do not exactly mention the types of some of the achnam diseases. An effort has been made to present the social and economic impact of achnam diseases in cities in many aspects.

Anahtar Kelimeler

Trade, Little Livestock Diseases, The Ottman State

Kaynakça

• Ak,Mehmet .”Osmanlı Devleti’nde Veba-i Bakarî(Sığır Vebası)”. OTAM, 39 /Bahar ( 2016) , 215-240.
• Aydoğdu,Uğur . “Kuzularda Neonatal Mortalite”. Cumhuriyet Üniv. Sağ. Bil. Enst. Dergisi. 1-2.( 2016), 37-46.
• Artuk ,İbrahim .”Madalya , TDV İslam Ansiklopedisi,. 27/.( Ankara 2003) . p.301-302.
• Artuk ,İbrahim.” Nişan”, TDV İslam Ansiklopedisi,. 33/. (İstanbul ,2007 ). p.154-156.
• Bardakoğlu,Ali. ”İcare “. TDV İslam Ansiklopedisi 2( stanbul 2000).p. 379 -388.
• Bostan, İdris.”Narda “. TDV İslam Ansiklopedisi,3 (İstanbul 2006).p. 385-387.
• Braudel, Fernand. Maddi Uygarlık Gündelik Hayatın Yapıları. Çev: Mehmet Ali Kılıçbay.Ankara :İmge Yayınları, 2004.
• Burkett, C.W. The Farmer’s Veterinarian, Newyork: Orange.Judd Campany, 1914.
• Broun, Hugo - Öktem ,Ziya.Mikrobiyoloji ve Salgınlar Bilgisi .İstanbul: İsmail Akgün Basımevi.İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1944.
• Cole , S.W. The American Veterinarian or Diseases of Domestic Aminals . Boston: John P.Jevett, and Company, 1850.
• Çeşme, Volkan. Halkalı Ziraat Mektebi,İstanbul :İstanbul Üniversitesi.Sosyal Bilimler Enstitüsü .Yüksek Lisans Tezi,2011.
• Coşkun, Neşe. “Osmanlı Devleti’nin Son Yüzyılında Bulaşıcı Hayvan Hastalıkları”. Türk Kültürü ve Medeniyeti Araştırmaları Dergisi –1 (2). Aralık – December. (2020) , 20-45.
• Demirel ,Muammer -Kaya Doğanay, Fatma .”Osmanlı’da Ziraat Eğitimi: Halkalı Ziraat Mektebi . U.Ü. Fen-edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 21 /2. (2011),183-199.
• Emecen,Feridun.”Ağnam “. TDV İslam Ansiklopedisi,. 1( İstanbul 1988), p. 478-479.
• Ergin, Osman Nuri .Mecelle-i Umur- ı Belediye V.6. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları , 1995.
• Erk, Nihal. “Tarihte Önemli Sığır Vebası Salgınları ve 1920’ye Kadar Memleketimizdeki Durumu”, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, C 10/ S. 3-4. Ankara 1963, 221-234.
• Erdem ,Hüseyin - Çiftci Emine - Işık Kürşat -Yorgancılar,M. Ümit .Kuzu ve Oğlak Kayıplarının Önlenmesinde Koyun Keçi Sağlığı ve Yetiştiriciliği Akademisyen Kitabevi .Ankara,2021.
• İnce ,Ömer Barış - Kanat Ö.” Şap Hastalığı”, Etlik Vet Mikrobiyol Dergisi.26 (2) .( 2015), 45-51 .
• Kiel, Machiel.”Draç “, TDV İslam Ansiklopedisi,.9( İstanbul 1994),p. 522-524.
• Kiel, Machiel.” İştip”, TDV İslam Ansiklopedisi,.23( İstanbul 2001) , p. 440-442.
• Koyuncu, M.-Taşkın, T- Nageye ,Farida İbrahim.” Effects and Sustainable Management of Internal Parasites in Sheep and Goats, J. Anim. Prod. 60/ 2( 2019) ,145- 158.
• Küçük, Baykan, Zeynep – Tabak,Mehmet Hakan- Kılıç ,Aslı- Gün, Hale, -Mete,Alper .”Marmara Bölgesi’nde Pnömoni Görülen Sığır, Koyun ve Keçilerin Akciğerlerinden İzole Edilen Etkenlerin Bakteriyolojik Yöntemlerle Araştırılması ve Epidemiyolojisi “.Kocatepe Veterinary Journal Kocatepe Vet J.16(2): (2023), 209-218
• Lyon Playfair, C.B. LL.D. F.R.S, The Cattle Plague In Its Relation To Past Epidemıcs And To The Present Attack, Edınburgh Admonston And Douglas ,England,1866.
• Madden, Thomas More ,M.R.I.A., The Rinderpest of the Present time and the Contagious Cattle Distempers Of Former Ages,Dublin ,1806.
• Noyan ,Abdülkadir .”Malta Humması (Brüselloz) “,Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası Vol.XVI. Sayı.II. Ankara Üniversitesi.Ankara. Ayrıbasım.(1963),91-96 .
• Osmanağaoğlu, Şule - Melikoğlu,Berfin. “Türkiye’de Ruam Hastalığı Eradikasyon Çalışmalarına Tarihsel Bir Bakış Açısı”. Kafkas Univ Vet Fak Dergisi 15 /3 .(2009) ,331-337.
• Oytun ,Hasan Şükrü ,“Memleketimizin Koyun ve Keçilerinin Akciğier Nematodlarına (Metastrongylıdose) Karşı Mıntıc› İn Etkisi ve Bu İlaçla Yapılan Deneylerin Sonuçları, Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, Cilt: 10 Sayı: 03.04,( 1963) ,261 – 273.
• Öğütlü ,Aziz . “Şarbon “Journal of Experimental and Clinical Medicine . J. Exp. Clin. Med. 29(2012),155-162. Öncel ,Selim.” Brusella Enfeksiyonları: Değerlendirme ve Yönetim”, Kocaeli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, Eylül. Cilt 2. Sayı 3.(2016), 25-30.
• Özlü, Zeynel. “19.yy Sonlarında Osmanlı Devleti’nde Hazırlanan İki Risale: Vebayı Bakari ve Zatülcenb”. Askeri Tarih Araştırmaları Dergisi. 12/23.( 2014),99-114.
• Perçin ,Necati .Türk Vergi Hukukunda Terkin, İstanbul :İstanbul Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü . Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Roeder ,P - Mariner J.Kock R. .,”Rinderpest: the Veterinary Perspective On Eradication”, Article in Philosophical Transactions B · August ,2013,1-13.
• Scorpio A., - Blank T. E., - Day W. A. – Chabot D. J. ,“Anthrax vaccines: Pasteur to the Present” ,”Cellular and Molecular Life Sciences Cell. Mol. Life Sci. 63 (2006) 2237–2248.
• Serinken, Sabri - Say ,Ş. Memduh,Brucellosıs Malta Humması Dalgalı Humma.Cumhuriyet Matbaası. İzmir,1947.
• Sözdutmaz, İbrahim - Bulut ,Hakan.” Koyun‐Keçi Çiçeği Hastalığının Polimeraz Zincir Reaksiyonu ile Tanısında Farklı Klinik Örneklerin Kullanımı” Atatürk Üniversitesi Vet. Bil. Derg. 2010; 5 (3),(2010), 113–119.
• Selin ,Hacılarlıoğlu -Tülin Karagenç “Koyun Babesiosisi”.Animal Health Prod and Hyg 4(1) .(2015), 373 – 379.
• Şanal, R. ve Feyiz, F. “1890-1899 Yılları arasında Edirne ve Kazalarında Sığır Vebası: Vebâ-yı Bakarî”. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11/1. (2021), 189-200.
• Şen, Gülten ,“Kırsal Bölgelerde Yaşayan Engelli Kadınların Ekonomik Açıdanİncelenmesi; Kütahya İli Örneği”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi,9-2, (2022), 177-189.
• Şimşek, Kamuran. “Osmanlı Devri Denizli’de Sığır Vebası: Vebâ-yı Bakarî”.Belgi Dergisi, C.2, S.19. Pamukkale Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını. Kış 2020/I.(2020) , 2068-2080.
• Torba ,TA.” Burkholderia Mallei: Ruam Hastalığı”. ESTÜDAM Halk Sağlığı Dergisi. 5/ 2. (2020),353-61.
• Turan ,Mustafa. “Osmanlıdan Cumhuriyete Vebayı Bakari Salgını ve Düşündürdükleri “. Prof. Dr. Mustafa Keskin Armağanı: Türk Tarih ve Kültürü Araştırmaları. İdeal Kültür Yayıncılık,Edit: Remzi Kılıç. İstanbul.(2014), 977-993.
• Tan, Seda, “İstanbul ve Çevresinde Veba-yı Bakari (1886-1891)” .Belleten, Aralık , Cilt: 87/Sayı: 310.(2023) ,1021-1057.
• Yener ,Zabid - Gürtürk Kemal - Gülbahar ,Yavuz - Solmaz ,Hasan, “ Bitlis Mezbahasında Kesilen Keçilerde Pnomoni Olguları Üzerinde Patolojik Ve Bakteriyolojik Çalışmalar “,Vet. Bil . Der 17. I (2001).: 13 – 20.
• Zeybek , Hasan. “Parazitlerin Mevsimsel Etkinlikler” .Etlik Vet. Mikrob. Dergisi. 6 /3. (1988), 261-264.