Dersim Ayaklanması Sırasında Yaşananlar Sonrası Haydar Kang(k)’ın Dilekçesi, Suçlamalar

Yıl 2019, , 461 - 471, 23.08.2019

Ahmet İlyas

https://doi.org/10.21551/jhf.601351

Öz

Dersim ayaklanması, Kürt isyanları içerisinde diğer
ayaklanmalardan farklı bir yere sahiptir. Bir tür aşiret ayaklanmasına benzeyen
bu girişim merkezi hükümet tarafından cebirle bastırılmıştır. Devlet isyanı
bastırırken hukuk kurallarını bazen hiçe sayıldı ve ulus-devlet inşa sürecini
tamamlayacaklarını özellikle belirtmiştir. Dersimin dağlık bir alan olması hasebiyle
devlet isyanı bastırma konusunda sıkıntılar yaşadığı ancak ne pahasına olursa
olsun isyanı bastırmak için ciddi bir mücadele vermiştir. Abdullah Alpdoğan’ın
sivil iradesinde bölgeye yapılan hava ve kara harekâtında ise devlet, isyancı
olarak belirttiği kişilere karşı ciddi bir mukavemet göstermiş, arşivdeki
belgelere göre birçok köy de yakılmıştır.

Bu çalışmada Dersim İsyanı sırasında devlet tarafından
bilerek ve istenerek Tunceli’nin Hozat Kazasının Ağzunik köyünde ikamet eden
Haydar Kang’ın annesinin ve kardeşi ile yeğenlerinin öldürülmesi ve yakılması
iddiasıyla hak arama mücadelesi yer almaktadır. Haydar Kang’ın kardeşi İbrahim
Kango’nun önce olayı telgrafla hükümete bildiriyor. Kango telgrafa cevap
alamayınca bu defa da 1949 yılında Haydar Kang tarafından meclis, hükümet ve
adalet bakanlığına yazdığı şikâyet dilekçesi yazmıştır. Çalışmada Kang’ın
başvurduğu resmi merciler ve aldığı cevaplar yer almaktadır. Çalışmanın sonunda
Dersim Olayı özelinde Haydar Kang olayına yönelik bir değerlendirme yer
almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dersim, Haydar Kang, isyan, Cumhuriyet, devlet

The Dersim Rebellision and Event of Haydar Kang(k)

Öz

The Dersim uprising has a different place in the Kurdish uprising than the other uprisings.
This initiative, which resembled some kind of tribal uprising, was algebraically suppressed by the
central government. While suppressing the rebellion, extreme measures were taken against the rules of law and it was stated by the state authorities that the nation-state building process would be
completed. Since Dersim was a mountainous region, the state forces had difficulty in suppressing
the rebellion, but there was a serious struggle at all costs to suppress the rebellion. In the air and
land operations of Abdullah Alpdoğan in the civilian will of the region, security forces showed serious resistance against the rebels and many villages were burned according to archival documents.
In the article during the Dersim Rebellion, the security forces took part in the struggle to
kill and burn the mother, brother and nephews of Haydar Kang, who lived in Ağzunik village in
Hozat district of Tunceli. Haydar Kang’s brother Ibrahim Kango first reported the incident to the
government by telegram. When Kango was unable to respond to the telegram, he (in 1949) filed a
complaint with the parliament, the government and the ministry of justice. In this article, Kang’s
official authorities and his responses are explained in detail.  

Anahtar Kelimeler

Dersim, Haydar Kang, Rebellion, Republic, State

Kaynakça

• BCA
• Cumhuriyet
• Son Posta
• BAYAR, Celal, Şark Raporu, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2006.
• BAYRAK, Mehmet, Şark Islahat Planı, İstanbul: Özge Yayınları, 2009.
• BEŞİKÇİ, İsmail, Tunceli Kanunu(1935) ve Dersim Jenosidi, İstanbul: Belge Yayınları, 1990.
• BOZARSLAN, Hamit, “Türkiye'de Kürt Milliyetçiliği: Zımnî Sözleşmeden Ayaklanmaya (1919-1925)”, edi: Erik Jan Zürcher, Türkiye’de Etnik Çatışma İmparatorluktan Cumhuriyete, İstanbul: İletişim Yayınları, 2014, 89-122.
• BRUNİSSEN, Martin van, Ağa, Şeyh, Devlet, İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Cumhuriyetin İlk Yılları(1923-1938) İsmet İnönü’nün Hatıraları, C. II, İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 1998.
• DERSİMİ, M. Nuri, Kürdistan Tarihinde Dersim, Halep: Ani Matbaası, 1952.
• Genel Kurmay Belgelerinde Kürt Ayaklanmaları I, İstanbul: Kaynak Yayınları, 1992.
• GÖLDAŞ, İsmail, Lozan, Biz Türkler ve Kürtler, İstanbul: Avesta Basın Yayın, 2000.
• İBA, Şaban, 1925 Kürt İsyanı ve Kemalist İktidar, Ankara: Özgür Üniversite Kitaplığı, 2011.
• KARABEKİR, Kazım, Kürt Meselesi, İstanbul: Emre Yayınları, 2004.
• KİRİŞÇİ, Kemal-WİNDROW, Gareth M., The Kurdish Questions And Turkey, London: Frank Cass, 1997.
• MUMCU, Uğur, Kürt İslam Ayaklanması, İstanbul: Uğur Mumcu Vakfı Yayınları, 2008.
• ÖZOĞUL, Hakan, Osmanlı Devleti ve Kürt Milliyetçiliği, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• POYRAZ, Bedriye, “Cesaret Et Hatırla: Dersim 1938 Tertelesi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt: 68, No:3, 2013, 63-93.
• SİNAN, Hakan, Türkiye Kurulurken Kürtler (1916-1920), İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• ULUĞ, Naşit Hakkı, Derebeyi ve Dersim, İstanbul: Kaynak Yayınları, 2009.
• YEĞEN, Mesut, Son Kürt İsyanı, İstanbul: İletişim Yayınları, 2015.
• YEŞİLTUNA, Serap, Atatürk ve Kürtler, İstanbul: İleri Yayınları, 2007.