Reflections of the Water Cult in the Legends of Bitlis

Yıl 2020, , 149 - 157, 26.03.2020

Oğuz Doğan

https://doi.org/10.21551/jhf.696009

Öz

Water, which is one of the four basic elements of nature, is very important for the survival of life.
The need for all areas of life and symbolizing immortality made it common for the element to be frequently
processed in different beliefs, cultures and religions. Shamanism, especially the belief of the old Turkish
peoples, says that everything in nature has a soul. The main element that is believed to have a soul in shamanism and that must be respected is water. This respect for water has been reflected in different ways in
public narratives in the process from past to present.
When we look at the legends compiled in Bitlis and its districts, where the verbal culture continues
to exist live, we encounter situations that can be considered as the reflection of various cults. The region’s
rich water resources due to geographical conditions led to the emergence of beliefs and legends about the
element. The reflections of the water cult in the legends call mythical people to protect nature. With the
narratives that are in the center of the waters in the region, the usual balance of life is tried to be preserved.
Because the people who harm the water, which is seen as the source of life, are punished in social conscience with extraordinary punishments given in the legend. Thus, mythical thought makes secret warnings
and makes people feel that the protection and respect of nature are respected. In this context, water cult
reflections in the structure of local legends were determined and the codes hidden in the species were tried
to be read and presented to the social good.

Anahtar Kelimeler

Water, Cult, Bitlis legends

Bitlis Efsanelerinde Su Kültünün Yansımaları

Öz

Doğanın dört temel unsurundan biri olan su, canlı yaşamının devam etmesi için oldukça önemlidir. Yaşamın her alanında ihtiyaç duyulması ve ölümsüzlüğü simgelemesi unsurun farklı inançlarda, kültürlerde ve dinlerde sıklıkla işlenmesini olağan hale getirmiştir. Özellikle eski Türk halklarının inancı olan Şamanizm, doğada bulunan her şeyin bir ruhu olduğuna söylemektedir. Şamanizm’de ruh taşıdığına inanılan ve saygı duyulması gereken başat unsur ise sudur. Suya gösterilen bu saygı geçmişten günümüze kadar gelinen süreç içerisinde halk anlatmalarına farklı şekillerde yansımıştır.
Sözlü kültürün varlığını canlı bir şekilde devam ettirdiği yerlerden olan Bitlis ve ilçelerinde derlenen efsanelere bakıldığında çeşitli kültlerin yansıması olarak değerlendirilebilecek durumlar karşımıza çıkmaktır. Yörenin coğrafi şartlardan ötürü zengin su kaynaklarına sahip olması unsurla alakalı inanışların ve efsanelerin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Efsanelerin içerisinde bulunan su kültünün yansımaları doğanın korunmasını için insanlara mitik çağrılarda bulunmaktadır. Bölgede suların merkezinde olduğu anlatılarla aslında yaşamın olağan dengesi korunmaya çalışılmaktadır. Çünkü yaşamın kaynağı olarak görülen suya zarar veren kişileri efsane içerisinde verilen olağanüstü cezalarla toplumsal vicdanda cezalandırılmaktadır. Böylelikle mitik düşünce gizil şekilde uyarılarda bulunarak doğanın korunması ve saygı gösterilmesini insanlara sezdirmektedir. Bu bağlamda yöre efsanelerin yapısındaki su kültü yansımaları belirlenerek tür içinde gizlenen kodlar okunmaya ve toplumsal yarara sunulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Su, Kült, Bitlis efsaneleri, Kültür

Kaynakça

• Alizade, Rövşen, Türk Kültüründe Kültler, İstanbul, İstanbul Aydın Üniversitesi Yayınları, 2012
• Asena, G. Ahmet Can. Altay Bilik, İstanbul, Pan Yayıncılık, 2011.
• Bachelard, Gaston. Su ve Düşler (Maddenin İmgelemi Üzerine Deneme), (çev. Olcay Kunal), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2006.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi II (Kutsal Dişi- Mitolojik Ana - İyeler ve Demonoloji), Ankara, Ötüken Yayınları, 2016.
• Elıade, Mircea. Okültizm, Büyücülük ve Kültürel Modalar, (çev. Cem Soydemir), Ankara, Doğu Batı Yayınları, 2016.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Kuran’da İman Psikolojisi, İstanbul, Yalnız Kurt yayınları, 1997.
• Kızıltoprak, Barış. Bitlis Masal ve Efsaneleri, Bitirme Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van, 1998.
• Korkmaz, Ramazan. “Dede Korkut Hikâyelerindeki Su Kültünün Mitik Yorumu” Türk Kültürü, 1998.