Seyyid Lokmân’ın ‘Zübdetü’t-Tevârîh’ Adlı Eseri’ne Göre “ III. Murad Dönemi – “Feth-i Fas” Bahsi

Yıl 2020, , 974 - 987, 28.09.2020

Rümeysa Kars

https://doi.org/10.21551/jhf.779152

Öz

Seyyid Lokman’ın Ulemâ sınıfından olduğu; âlim, şair, tarihçilik, divan kâtipliği, kadılık, müderrislik, defterdarlık ve şehnâmecilik gibi görevlerde bulunduğu ve aynı zamanda Peygamber soyundan geldiği için “Seyyid” diye anıldığı; Azerbaycan’ın Urmiye kasabasından olduğu ve Kanunî devrinde Azerbaycan’a yapılan seferler sonucu bu ülkeden Osmanlı sarayına gelen âlim ve sanatkârlardan biri olduğu bilinmektedir. II.Selim devrinde ayrıca Şehnâmecilik görevini de ifa etmiştir. ‘Şehnâmeci’, Osmanlılarda XVI. yüzyıl saray tarihçileri için kullanılan bir tabirdir. Bu görevi dolayısıyla Seyyid Lokman, III. Murad’ın tahta çıkmak üzere İstanbul’a gelişi sırasında Sokullu Mehmed Paşa’nın yanında serkâtip sıfatıyla padişahı karşılayanlar arasında yer almış, III. Murad’ın padişahlığı süresince de görevine devam etmiştir. Seyyid Lokman’ın bu vesileyle kaleme aldığı eserlerden biri olan Zübdetü’t-Tevârîh adlı eser, Hz. Âdem’den III.Murad devrine kadar olan uzun devrin esasında kısa kronolojik bir tarihi mahiyetindedir. Müellif eserinde, Osmanlı padişahlarının tahta çıkış tarihlerini, saltanat sürelerini ve kaç yıl yaşadıkları gibi bilgileri, padişahların sefer ve fetihleri gibi konularını da tafsilatlı olarak anlatmıştır. Eserini tamamladığında III. Murad’a sunmuştur. Bu çalışmada bu yazma eserde verilen bilgilerden hareketle III.Murad döneminde zuhura gelen Fas’ın fethi ve etkileri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Zübdetü’t-Tevarih, Seyyid, Şehnamecilik, Serkatip, Fas

According To A Seyyid Lokman's Forensic Work is 'Zübdetü't-Tevarih’ To The Subject Of "The Conquest of Morocco İs Period Of The III. Murad

Öz

It is known that Seyyid Lokman was from the class of the Ulama; he was a scholar, poet, historian, clerk of the court, judge, academic, Financier, şehnamecilik; he was called “Seyyid” because he was a descendant of the Prophet; he was from Urmiye town of Azerbaijan and was one of the scholars and artists who came to the Ottoman palace from this country as a result of .During II. Selim's reign, he also performed the duty of Şehnamecilik. 'Şehnameci', XVI. Century in the Ottomans is a term used for Palace historians. Therefore, Seyyid Lokman, During III. Murad's arrival to Istanbul to ascend the throne, he was among those who welcomed the Sultan as serkatip alongside Sokullu Mehmed Pasha, .He also served during III. Murad's reign. Zübdetü't-Tevarih, one of the works penned by Seyyid Lokman on this occasion, is the work of Hz. Adem(as). from The long period up to the time of III. Murad is essentially a short chronological history. In his work, the author described the dates of the Ottoman sultans 'accession to the throne, the period of their reign and the number of years they lived, as well as the subjects of the Sultans' voyages and conquests. When he completed his work, He presented it to III. Murad. In this work, this writing is based on the information given in the work .It will focus on the conquest of Morocco and its effects from during the reign of III. Murad.

Anahtar Kelimeler

Zübdetü’t-Tevarih, Seyyid, Şehnamecilik, Serkatip, Morocco

Kaynakça

• Seyyid Lokman, Zübdetü’t-Tevarih, TSMK Nüshası, nr.H. 1321, v.102b.
• AFYONCU, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe yay., İstanbul, 2014. s. 29.
• AKIN, Lemi, Unutulmuş bir eser Seyyid Lokman’ın Şehname-i Tafsil-i Hal-i Al-i Osman’ı, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, s. 4.
• AKSU, Hüsamettin, Sultan III.MuradŞehinşahnamesi, Sanat Tarihi Yıllığı, İst., 1981. s. 1.
• ARPACIOĞLU, Sabriye Hilal, Topkapı Sarayı Müze Kütüphanesi, Hazine 1321’numaralı “Zübdet-ül Tevarih” Nüshası ve Tasvirleri, Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2015, s. 33.
• ARSLAN, Mehmet, Divan Edebiyatı’nda Manzum Surnameler (İnceleme ve Metinler), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 1990, s. 3-22.
• BABİNGER, Franz, Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, (çev. Coşkun Üçok), Kültür Bakanlığı yay., Ankara, 1992.
• BAYRAM, Sadi, Silsile-nâmeler ve İrlanda-Dublin, ChesterBeattyLibrary’de Bulunan 1598 Tarihli Zübdetü’t-Tevarih, Vakıflar Dergisi, C. 24, Vakıflar Genel Müdürlüğü yay., Ankara, 1994, s. 51-52.
• BİLGE, Mustafa L.,” Osmanlı-Fas Münasebetleri”, DİA, C. 12, Tükiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996;s.190
• BRAUDEL, Fernand, Akdeniz ve Dünyası, çev. M. Ali Kılıçbay, Eren Yay., İstanbul 1990,s.363
• ÇETİN, Atilla, “Garp Ocakları”, DİA,c. 13, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul,1996,s.382;
• ÇIĞ, Kemal, Türk ve İslam Eserleri Müzesi’ndeki Minyatürlü Kitapların Kataloğu, Şarkiyat Mecmuası, İst., 1959, s. 59;
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara, 2012;
• HİZMETLİ, Sabri, “Osmanlı Yönetimi Döneminde Tunus ve Cezayir’in Eğitim ve Kültür Tarihine Genel Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 32, Ankara, 1953, s. 742.
• İLGÜREL, Mücteba, Mufassal Osmanlı Tarihi, İÜEF Yayınları, İstanbul 1978,
• İNALCIK, Halil, Şâir ve Patron, Doğu Batı, Doğu Batı yay.,
• KANAR, Mehmet, “Şâhnâme” md., DİA, C. 38, İst., 2010, s. 289-290;
• KARATAŞ, Aslı, Avrupa Arşivleri’ne Göre 16. Yüzyılda Akdeniz Dünyası, Yl Tezi, İstanbul Üniversitesi, SBE,Tarih ABD, İstanbul,2004
• KARATAY, Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Kataloğu KAVAS, Ahmet, Osmanlı-Afrika İlişkileri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2011,
• KAZAN, Hilal, Farklı Açıdan Bir Bakışla Şehnameci Seyyid Lokman'ın Saray İçin Hazırladığı Eserler, Osmanlı Araştırmaları, S. 35, 2010,
• KAZICI, Ziya, Osmanlı Müesseselerinin Yazılı Kaynakları, İstem, Yıl:3, S:5, 2005
• KAZICI, Ziya, Osmanlı Uygarlığı, C. I, XV ve XVI. Asırlarda Osmanlı Devletinde İlmî Hayat , Kültür Bakanlığı yay., Ankara, 2009 KILIÇ, Rüya, Osmanlı’da Seyyidler ve Şerifler, Kitap yay., İstanbul, 2016 KUZUCULAR, Şahamattin, Seyyid Lokman Aşuri Hayatı ve Eserleri, Geleneksel Sanatlar Osmanlı Minyatür Grevür Resmi Makale, Hatay, 2015,
• KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Seyyid” md., DİA, C. 37, İst., 2009,
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Murad III DİA, C.31,Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul,2006,s.173.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Vekayiʻnüvis Makaleler,” İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul, 1994,
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, “Lokmân b. Hüseyin” DİA, c.27, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara, 2003, ss. 208-209.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir, Şehnâmeci Lokman, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, İÜEF, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1991,
• Mehmed Tâhir (Bursalı), Osmanlı Müellifleri, (haz. İsmail Özen), C. 3, Yaylacık Matbaası, Meral yay., İstanbul, 1975,
• Mehmed, Süreyya, Sicill-i Osmanî, (haz. Nuri Akbayar) C. 3, Tarih Vakfı Yurt yay., İstanbul, 1311,
• NAKİ, Emrah, “1574 Tunus Seferi Üzerine Yeni Bir Bakış”, OTAM, 40/Güz,2016
• Necip Asım, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, Osmanlı Tarih-nüvisleri ve Müverrihleri Şehnâmeciler, C. 7, İstanbul, 1329/1911,
• ÖZCAN, Abdülkadir, “Kuloğlu” DİA, C. 26, Ankara, 2002, ss. 358-359. ÖZKAN, Selim Hilmi, “XVIII.Yüzyıl Başlarında Kuzey Afrika”, AVRASYA ETÜDLER‹ 40/2011-2 (287-300)
• PAKALIN, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. 3, M.E.B. yay., İst., 1993, PURGSTALL, Baron Joseph Von Hammer Büyük Osmanlı Tarihi, yay.haz. Mümin Çevik, C.5, İstanbul Üniversitesi, Neşriyat,,s.84
• RENDA ,Günsel Üç Zübdetü’t-Tevarih Yazmasının İncelenmesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi, Mezuniyet Sonrası Eğitim Fakültesi, C. I, Ankara, 1969, s. 11.
• TANDOĞAN, Muhammed , Afrika’da Sömürgecilik ve Osmanlı Siyaseti(1800-1922) TTK Yayınları, Ankara 2013,
• YEŞİLMEN, Gökhan, “19.yy Osmanlı-Fas İlişkileri’ne Dair 1850 ve 1859 Tarihli İki Layiha”, Medeniyet ve Toplum, Güz 2017, C.1,S.2,
• YÜKSEK, Hasan, XIX. Yy. Osmanlı Tarihçiliği, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2006,