XV. Asırda Bitlis ve Çevresinin Siyasi Tarihi

Yıl 2020, , 1134 - 1155, 28.12.2020

Hasan Taşkıran

https://doi.org/10.21551/jhf.818784

Öz

Bitlis, önemli ticaret geçiş noktasında bulunan stratejik bir yerdi. Tarih boyunca birçok uygarlığa ve devlete ev sahipliği yaptı. Bu özelliğinden dolayı bölgede sürekli hâkimiyet mücadeleleri yaşanmıştı. Özellikle Rojki Emirliği, Timurlu-Kara Koyunlu ve Kara Koyunlu-Akkoyunlular XV. Bitlis’e hâkim olmaya çalışmışlardı. Rojki Emirleri, çatışmaları Bitlis’ten uzaklaştırmak için Timurlulara tabii oldu. Ancak Timurlular bölgeden çekildikleri zaman kent üzerinde Kara Koyunlular etkili oldu. Rojki Emirlerinden Şemseddin, Bitlis’in Karakoyunluların akınlarından korumak için Kara Yusuf’un kızıyla evlendi. Bunun yanında Van Gölü havzasını ele geçirmeleri hususunda Karakoyunlulara yardım etti. Bitlis Emirleriyle Kara Koyunlu ilişkisi, Kara Yusuf’un evlatları zamanında çatışma ekseninde devam etti. Bu çatışmaların temel sebebi Timurlular Kara Koyunlular üzerine sefere çıkınca Bitlis Emirlerinin Timurlulara bağlanmasıydı. Akkoyunlular bölgesel bir güç olunca Bitlis Emirliği, Kara Koyunlu ile Akkoyunlu mücadelesi arasında kaldı. Bu mücadeleler Bitlis Emirlerinin yanı sıra yörede yaşayan Müslüman ve Gayrimüslim halkı da derinden etkilemekteydi. Bu çalışma, XV. yüzyılda Bitlis ve çevresinde devletlerin hâkimiyet mücadelelerinin Bitlis Rojki Emirliğine ve yörede yaşayan halka etkilerini incelemektedir.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Rojki, Timurlular, Kara Koyunlular, Akkoyunlular

Destekleyen Kurum

Bitlis Eren Üniversitesi

Proje Numarası

BEBAP 2017.16

The Political Hıstory of Bitlis And Its Surroundings in The 15th Century

Öz

Bitlis was a strategic place located at an important transit-trade passage that hosted many civilizations and states throughout history. Because of this feature, many struggles were taken place for capturing the city. Especially Rojki Emirate, Timurid-Qara Qoyunid and Qara Qoyunid-Aqqoyunid tried to dominate Bitlis in the 15th century. But the Qara Qoyunids were influence over the city, when the Timurids withdrew from the region. Şemseddin, one of the Rojki Emirs, married to the daughter of Kara Yusuf in order to prevent Bitlis from the Qara Qoyunids incursions. Besides, he provided logistical support to the Qara Qoyunids for capturing the Van Lake basin. The relationship between the Bitlis Emirs and Qara Qoyunids continued on the axis of conflict during the time of the children of Qara Yusuf. The main reason of this conflicts was that the Bitlis Emirs were obeyed to the Timurids when the Timurids advanced on the Qara Qoyunids. When the Aqqoyunids became a regional power, Bitlis Emirate was stayed between the Qara Qoyunid and Aqqoyunid struggle. The Bitlis Emirs and also the Muslim and non-Muslim population of the region were influenced these struggles deeply. This study examines the effects of the struggles of the states for domination of the Bitlis and its surroundings on the Bitlis Rojki Emirate and the people living in the region.

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Rojki, Timurids, Qara Qoyunids, Aqqoyunids

Proje Numarası

BEBAP 2017.16

Kaynakça

• Aka, İsmail, “Şahruh’un Kara Koyunlular Üzerine Seferleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 4, S. 1, İzmir 1989, s. 1-20.
• Aka, İsmail, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), TTK Yayınları, Ankara 2001.
• Aka, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı (1405-1447), TTK Yayınevi, Ankara 1994.
• Aka, İsmail, Timur ve Devleti, TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Alan, Hayrunnisa, Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular 1360-1506, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
• Alikılıç, Dündar, Abbasî Devleti’nden Hakkâri Beyliği’ne İrisân Beyleri, Tarih Düşünce Kitapları, İstanbul 2006.
• Andreasyan, Hrand D., “XIV. ve XV. Yüzyıl Türk Tarihine Ait Ufak Kronolojiler ve Kolofonlar”, Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 3, İstanbul 1972, s. 83-148.
• Atıcı Arayancan, Ayşe, Karakoyunlu Hükümdarlarından Cihânşah ve Dönemi (Siyaset-Teşkilat-İktisat-Din-Kültür) 1438-1467, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara 2010.
• Aziz b. Erdeşir-i Esterâbadî, Bezm u Rezm, (Çev. Mürsel Öztürk), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), (Çev. İsmail Aka), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Cüveynî, Tarih-i Cihan Güşa, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2013.
• Demir, Abdullah, “16. Yüzyılda Safevi ve Osmanlı Hâkimiyetinde Arşiv Belgeleri Işığında Bitlis Beyleri”, I. Uluslararası Dünden Bugüne Tatvan ve Çevresi Sempozyum Bildirileri, Beyan Yayınları, İstanbul 2008, s. 253-283.
• Devletşah Semerkandî, Tezkiretü’ş-Şuara, C. III, (Çev. Necati Lugal), Kervan Yayınları, İstanbul 1977.
• Ebû Bekr-i Tihrani, Kitab-ı Diyarbekriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2014.
• Erdem, İlhan, “Akkoyunlu Devleti’nin Kurucusu Kara Yülük Osman Bey’in Hayatı ve Faaliyetleri”, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, C. XXXIV, S. 1-2, Ankara 1990, s. 99-108.
• Erdem, İlhan, “Akkoyunlular Devrinde Bitlis ve Yöresi: Genel Bir Değerlendirme”, Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Bitlis, C. I, (Editör: Mehmet İnbaşı, Mehmet Demirtaş), Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları, Ankara 2019, s. 139-143.
• Erdem, İlhan, Paydaş, Kazım, Ak-Koyunlu Devleti Tarihi (Siyaset, Teşkilat, Kültür), Birleşik Yayınevi, Ankara 2007.
• Geyikoğlu, Hasan, “Kara-Koyunlular’ın Van-Gölü Çevresindeki Faaliyetleri ve Günümüze Ulaşabilen Kültürel Mirasları”, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 38, Erzurum 2008, s. 207-226.
• Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, C. II, (Çev. Ömer Rıza Doğrul), TTK Yayınları, Ankara 1987.
• Gündüz, Tufan, Uzun Hasan ve Fatih Mücadelesi Döneminde Doğu‘da Venedik Elçileri, Caterino Zeno ve Amrogioa Contarini‘nin Seyahatnameleri, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2006.
• Hâfız-ı Ebrû, Zübdetü’t-Tevârîḫ, C. 1, 2, 3, 4, (Neşr. Seyyid Kemal Hâc Seyyid Cevadi), Vizâret-i Ferheng ve İrşad-i İslâmî, Tahran 1385.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvinî, Târih-i Güzide, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2018.
• Handmir, Tarih-i Habibü’s-Siyer, C. 3, Kitabhane-i Hayyam, Tahran 1333.
• Hasan-ı Rumlu, Ahsenü’t-Tevarih, (Çev. Mürsel Öztürk), TTK Yayınları, Ankara 2006.
• İbn Arabşah, Acâibu’l-Makdûr, (Çev. D. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2012.
• İbnü’l-Esir, El-Kâmil Fi’t-Tarih, C.XII, (Çev. Ahmet Ağırakça-Abdülkerim Özaydın), Bahar Yayınları, İstanbul 1987.
• İdris-i Bitlisi, Heşt Bihişt, C.II, (Haz. Mehmed Karataş, Selim Kaya, Yaşar Baş), Bitlis Eğitim Tanıtma Vakfı, Ankara 2008.
• Kadı Ahmed Gaffarî Kazvinî, Tarih-i Cihan Âra, (Nşr. Hasan Neraki), İntişârt-ı Kitabfuruşi Hafız, Tahran 1343.
• Keleş, Nevzat, “Van Gölü Havzası’nda Revvâdî ve Hezbânî Hâkimiyeti”, Tarihi ve Kültürel Yönleriyle Bitlis, C. I, (Editör: Mehmet İnbaşı, Mehmet Demirtaş), Bitlis Eren Üniversitesi Yayınları, Ankara 2019, s. 103-115.
• Kemaleddin Abdurrezzak-i Semerkandî, Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, C. I/II, II/I, (Neşr. Abdul Hüseyin Nevâi), Pejuhaşkah-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi, Tahran 1383.
• Konukçu, Enver, “Kara Koyunlular’ın Avnik Kalesi”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999, s. 37-42.
• Makrîzî, es-Sulûk li-Ma’rifeti Duvel el-Mulûk, C. V, (Thk. Muhammed Abdulkadir ‘Atâ), Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut 1997.
• Minorsky, V., “Uzun Hasan”, İA, C. XIII, MEB Yayınları, İstanbul 1986, s. 91-96.
• Nizamüddin Şâmî, Zafernâme, (Çev. Necati Lugal), TTK Yayınları, Ankara 1987.
• Sinclair, Thomas A., “Karakoyunlular Döneminde Ermeniler ve Bitlis’in Kürt Emirleri”, Tarihi Kentler ve Ermeniler/Bitlis ve Muş, Ed. Richard G. Hovannisian, (Çev. Zülal Kılıç), Aras Yayınları, İstanbul 2016, s. 157-176.
• Solmaz, Gürsoy, “Akkoyunlar’ın Kara Koyunlar’a Karşı Döşkaya Saldırısı”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 37, Erzurum 2008, s. 241-246.
• Spuler, Bertold, İran Moğolları, (Çev. Cemal Köprülü), TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Sümer, Faruk, “Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar”, Belleten, C. L, S. 197, Ağustos 1986, s. 447-494.
• Sümer, Faruk, “Uzun Hasan”, DİA, C. 42, TDV Yayınları, İstanbul 2012, s. 261-264.
• Sümer, Faruk, Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan-Şah’a Kadar), C. I, TTK Yayınları, Ankara 1967.
• Şerefhan, Şeref-name, C. I, (Editor by Vladimir Veliominof-Zernof), St. Petersbourg 1860.
• Şerefhan, Şeref-name, C. II, (Editor by Vladimir Veliominof-Zernof), St. Petersbourg 1862.
• Şerefüddin Ali Yezdî, Zafernâme, (Çev. Ahsen Batur), Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
• Tacü's-Selmani, Tarihnâme, (Çev. İsmail Aka), TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Taşkıran, Hasan, “Genel Hatlarıyla Ortaçağ ve Sonrası Bulanık’ın Coğrafyası ve Tarihi”, Bulanık/Kop (İnsan-Coğrafya-Tarih-Kültür), (Editör; İrşad Sami Yuca), Çizgi Kitapevi, Konya 2020, s. 169-185.
• Taşkıran, Hasan, “Tabiiyetten Çatışmaya Akkoyunlu Timurlu İlişkileri”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 22, Nisan 2020, s. 305-347.
• Tekindağ, Şehabeddin, Berkuk Devrinde Memluk Sultanlığı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1961.
• Turan, Osman, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2009.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, TTK Yayınları, Ankara 2011.
• Ürekli, Muzaffer, “Celâyirliler”, DİA, C.7, TDV. Yayınları, İstanbul 1993, s. 264-265.
• Yahyâ Kazvînî, Lübbü‘t-Tevârîh, (Haz. Seyyid Celaleddin Tehrani), Tahran 1314.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Bitlis”, İ.A. C. II, MEB Yayınları, İstanbul 1979, s. 661-664.
• Yinanç, Mükrimin Halil, “Celâyir”, İ.A, C. III, MEB Yayınları, İstanbul 1989, s. 64-65.