Azerbaycan Atabeyleri İldenizlilerin Yıkılışı

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 1, 239 - 255, 24.04.2017

Hüseyin Kayhan

https://doi.org/10.21551/jhf.296484

Öz

Irak Selçukluları Devleti’nin içinden çıkan ve bir bakıma onun devamı sayılabilecek Atabey İldeniz’in kurduğu Azerbaycan Atabeyliği, Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasından sonra Batı İran ve Kafkaslarda oluşan boşluğu doldurmuştu. Bu devletin son hükümdarı Atabey Özbek, kendisinden önceki atabeyler kadar başarılı bir yönetim ortaya koyamadı. Bu başarısızlığında, şahsi eksikliklerinin yanında bölgedeki bitmek tükenmek bilmeyen iç çekişmelerin de rolü olmuştu. Her şeye rağmen ülkesini bir bütün olarak ayakta tutmayı başarmış, ama Moğol istilasının getirdiği yeni siyasi durum diğer devletler gibi onu da pençesine almakta gecikmemişti. Onun 1225 yılında ölümü ile birlikte bir dönem sona ermiş ve bütün Ortadoğu Moğol hâkimiyetine girmişti.   

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan, İldenizliler, Harezmşahlar Devleti, Gürcüler

Fall of the İldenizids Atabeys of Azerbaijan

Öz

The Atabey of Azerbaijan founded by Atabey Ildeniz was established from within the Iraqi Seljuk Sultanate and it could be considered as this sultanate’s successor. This state filled in the vacuum formed in Western Iran and Caucasia after the fall of the Seljuk Empire. Atabey Özbek, the last ruler of this state, could not rule the country as successfully as his predecessors did. Alongside his own personal insufficiencies, the inner strife in the region that never ended also contributed greatly for Atabey Özbek’s failure. Despite everything, he managed to keep his country undivided, but the new political situation brought by the Mongol invasion also affected his state as happened to the other states. Following Atabey Özbek’s death in the year 1225, this period came to an end and the entire Middle East fell under Mongol rule.    

Anahtar Kelimeler

Azerbaijan, Ildenizids, Khwarazmshah Empire, Georgians, Mongols.

Kaynakça

• Alyârî, H., Azerbaycan Atabeyleri, İldeniz Oğulları (1146-1225), (İ.Ü. Ed. Fak. Basılmamış Doktora Tezi) İstanbul, 1966.
• Anonim Gürcü Vekayi-nâmesi, çev. H. D. Andreasyan, Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), Ankara, 2003.
• Bunyadov, Z. M., A History of The Khorezmian State Under The Anushteginids 1097-1231, Samarkand, 2015.
• Bunyadov, Z. M., Azerbaycan Atabeyleri Devleti 1136-1225, Baku, 2007.
• Cuveynî, Târîh-i Cihan Guşa, çev. M. Öztürk, 3 cild, Ankara, 1988.
• Devletşah Semerkandî, Tezkîre-i Devletşah, çev. N. Lugal, 4 cild, İstanbul, 1990.
• Ebû'l-Fidâ, Kitâbu'l-Muhtasar fi Ahbâri'l-Beşer, 3 cild, İstanbul, 1286.
• Fasîh Ahmed Havafî, Mucmel-i Fasihî, Nşr. Mahmud Ferruh, Meşhed, 1339.
• Hamdullah Mustevfî Kazvinî, Târîh-i Güzîde, Nşr. E. G. Browne, I, London, 1910.
• Hüseynî, Ahbâru'd-Devleti's-Selcukiyye, çev. N. Lügal, Ankara, 1943.
• İbnu’l-Adîm, Zubdetu'l-Haleb min Târîhi Haleb, Nşr. S. Dahhan, 3 cild, Dimaşk, 1954.
• İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fi't-Târîh, çev. A. Özaydın, A. Ağırakça, İslâm Tarihi, İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fî't-Târîh Tercümesi, 12 cild, İstanbul, 1987.
• Kadı Beyzâvî, Nizâmu't-Tevârih, Nşr. B. Mîrzâ Kerîmî, Tehran, 1313/1934 hş.
• Kouymjian, D. K., A Numismatic History of Southeastern Caucasia and Adhazbayjan based on the İslamic Coinage of the 5th/11th tothe 7th/13th Centuries, Columbia University, Ph. D. 1969.
• Lewis, B., Haşişiler, çev. Ali Aktan, İstanbul, 1995.
• Menâkib-nâme-i Şeyh Evhadeddîn-i Kirmânî, Haz. İ. H. Mercan, Erciyes Ün. Sos. Bil. Ens. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 1990.
• Minorsky, V., “Özbek”, İA, İstanbul, 1964,IX, 488-490.
• Minorsky, V., “Tebriz”, İA, İstanbul, 1988,XII/2, 82-98.
• Nesevî, Sîretu’s-Sultan Celâleddin Mengübirti, Nşr. H. A. Hamdî, Kahire, 1953.
• Râvendî, Râhatu's-Sudûr ve Âyeti's-Sûrûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti), çev., A. Ateş, 2 cild, Ankara, 1957-60.
• Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mir'atu'z-Zeman fi Târîhi'l-A'yân, 2 cild, Haydarabad, 1951-52;
• Sümer, F., Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, 2 cild, İstanbul, 1999.
• Taneri, A., Celâleddin Harezmşah ve Zamanı, Ankara, 1977.
• Vassâf el-Hazre, Târîh-i Vassâf el-Hazre, Nşr. M. Mehdî, Tahran, 1338 hş.
• Yahya b. Abdullatîf el-Huseynî el-Kazvinî, Kitâb-ı Lubbu’t-Tevârîh, Nşr. Seyyid Celâleddin Tehrânî, Tahran, 1315 h.ş.
• Yâkût el-Hamevî, Mu’cemu’l-Buldân, Tah. Ferîdûn Abdulazîz el-Cundî, 5 cild, Beyrut, tarihsiz.
• Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, Metin, Nşr. R. R. Arat, Ankara, 1979.
• Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve Vefayâtu’l-Meşâhîrve’l-A’lâm, Nşr. Ömer Abdusselâm Tedmurî, Beyrut, 1998, 621-630 Yıllarını İhtiva Eden Cild.