Land Ownership in Horasan; (From the settlement of Islam in the region to the dominance of the Büveyh)

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 2, 139 - 155, 07.09.2017

Yunus Arifoğlu

https://doi.org/10.21551/jhf.326846

Öz

Land which was the main element of human life prior to the industrial age, was important for every region and state. This importance of the land has given meaning to how and in which way its cultivation will be. Therefore, in the Middle Ages, the states attempted to cultivate the land and benefit from it in the best way possible. Horasan region was quite important in terms of its geographical location in the Middle Ages. Having a physical structure suitable for agriculture and with irrigation possibilities, made the land and the land cultivation here important. Islam dominated Khorasan region during the time of Caliph Uthman ibn Affan, a new order was established as the old order was demolished as of this date. Because of the role that land ownership had in administration and economy, the land system also affected by this change. With the Abbasids, an accumulation and change occurred in the land system. This study examines the understanding of the land system applied starting from the introduction of Islam to the region until domination of the Buwayhids in the region to the beginning of military Iqta. 

Anahtar Kelimeler

Khorasan, Land, Property, Iqta, Management, Dihgan

Horasan’da Toprak Mülkiyeti; (İslamiyet’in Bölgede Yerleşmesinden Büveyhilerin Hâkimiyetine Kadar)

Öz

Sanayi öncesinde insan hayatının temel unsuru olan toprak,
her bölge ve devlet için önem ifade ediyordu. Toprağın sahip olduğu bu önem,
işleyişinin de nasıl ve ne şekilde olacağını anlamlı hale getirmiştir. Bundan
dolayı Ortaçağ’da da devletler toprağı en iyi şekilde işlemenin ve bundan kar
etmenin çabası içerisinde olmuşlardır. Horasan bölgesi Ortaçağ’da sahip olduğu
coğrafi konumu itibariyle önemli bir öblgeydi. Bölgenin fiziki yapısının tarımı
uygun olması ve sahip olduğu sulama imkânları, buradaki toprakları ve toprak
işleyişini önemli hale getirmiştir. İslamiyet Horasan bölgesine Hz. Osman
zamanında yerleşmiş, bu tarih i,tibariyle de eski düzen yıkılırken, yeni bir
düzen tesis edilmiştir. Toprak mülkiyetinin idare ve iktisatta sahip olduğu
rolden dolayı, toprak sistemi de bu değişimden nasibini almıştır. Abbasiler ile
birlikte toprak sisteminde bir birikim ve de değişim yaşanmıştır. Bu çalışmada
İslamiyet’in bölgeye yerleşmesinden itibaren uygulanan toprak anlayışı
incelenmiş olup, çalışmaya Büveyhilerin hâkimiyeti ele geçirip askeri İktayı
başlatıncaya kadar devam edilmiştir. Bölgede toprak ve idare üzerinde etkili
unsurlar olan, Dihkanlara da bu çalışmada yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Horasan, Toprak, Mülkiyet, İkta, İdare, Dihkan

Kaynakça

• ALTUNGÖK, Ahmet, Eski İran’da Din ve Toplum, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2015.
• ASYA, Arif Nihat, Ses ve Toprak, Ötüken Yayınları, İstanbul 1976. BARTHOLD, V. V. Moğol İstilâsına Kadar Türkistan Haz. Hakkı Dursun Yıldız, Ankara 1990.
• BELAZÛRÎ, İmam Ebu Abbas Ahmed b. Yahya b. Cabbar, Fütühü’l-Buldan, Abdullah Tabbai, Müessesetü’l-Mearif, Beyrut 1987.
• CAHEN, Claude, “Ekonomi, Toplum ve Müesseseler”, çev. Ufuk Uyan, P. M. Holt- A.K.S. Lambton- B. Lewis, İslam Tarihi Kültür ve Medeniyeti, Hikmet Yayınları, İstanbul 1989.
• CHRISTENSEN, Arthur, İran fi Ahdi's-Sasaniyyin, 1875-1945, thk. Abdülvehhab Azzam, Arapça çev. Yahya el-Haşşab, Darü'n-Nehdati'l-Arabiyye, Beyrut 1982.
• DEMİRCİ, Mustafa, İslam’ın İlk Üç Asrında Toprak Sistemi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2003.
• DENNET, Daniel, el-Cizye ve’l-İslam, çev. Fevzi Fehmi Cadullah, Daru’l-Hayat, ty. Beyrut.
• DURİ, Abdulaziz, İslam İktisat Tarihine Giriş, çev. Sabri Orman, Endülüs Yayınları, İstanbul 1991.
• ___________, “İslam Toplumlarında İktânın Ortaya Çıkışı”, çev. Kazım Yaşar Kopraman-Nihat Yazılıtaş-Altan Çetin, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, Ankara 2006.
• FAYDA, Mustafa, Hz Ömer zamanında Gayrı Müslimler, İFAV Yayınları, İstanbul 1989.
• FIRDEVSI, Şehname, Maarif Basımevi, İstanbul 1956.
• FRYE, Richard Nelson, The Heritage of Persia, Mazda Publishers, California 1993.
• GIBB, Hamilton Alexander, The Arab Conquests in Central Asia, The Royal Asiatic Society, London 1923.
• HALIFE B. HAYAT, Halife b. Hayat Tarihi, Bizimbüro Basımevi, Ankara 2001.
• HARIZMÎ, Ebu Abdullah Katib Muhammed b. Ahmed b. Yusuf, Mefatihu’l Ulum, thk. İbrahim Ebyari, Daru’l-Kitabi’l-Arabi, Beyrut 1989.
• HASAN İBRAHİM HASAN, Siyasi-Dini-Kültürel-Sosyal İslam Tarihi, çev. İsmail Yiğit Sadreddin Gümüş, Kayıhan Yayınevi, İstanbul 1985.
• HİTTİ, Philip K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi, Boğaziçi Yayınları, İstanbul 1980.
• HOSAYN, M. Hidayet, “Dihkan”, MEB İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1987.
• IBN ESIR, EL- KAMIL FI TARIH, ÇEV. AHMET AĞIRAKÇA, İSTANBUL 1986.
• İBN KESIR, el-Bidaye ve’n-Nihaye, çev. Mehmet Keskin, Çağrı yayınları, İstanbul 1994.
• İNAL, Azra, Toprak, MCMLI, Büyükada 1950.
• KALLEK, Cengiz, İslam İktisat Düşüncesi Tarihi, Klasik Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2015.
• KUDÂME B. CAFER, Ebu’l-Ferec el-Bağdadî, Kitabu’l-Haraç ve Sinaatu’l-Kitâbe, thk. Fuat Sezgin, Arabisch-Islamischen Wissenschaften, Frankfurt 1986.
• LOKKEGAARD, Frede, İslamic Taxion in the Classic Period, Sind Sagar Academy Lahore, Lahore 1949.
• MEVDUDÎ, Ebu’l-Alâ, İslam’da Toprak Mülkiyeti, çev. Mehmet Yaşar Şahin, İrfan Yayınevi, İstanbul 1972.
• NERŞAHI, Ebu Bekr Muhammed b. Cafer, The History of Bukhara, trans. R. Nilson Frye, Cambridge Press, Cambridge 1954.
• _________, Tarihu Buhara, çev. Erkan Göksu, TTK Yayınları, Ankara 2013.
• ORTAYLI, İlber, Türkiye İdare Tarihi, Türkiye ve Ortadoğu Amme Dairesi Enstitüsü, Ankara 1979.
• RİTTER, K. Ziraat Tarihi, çev. Kazım Köylü, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Ankara 1962.
• SÜMER, Faruk, “Dihkan”, DİA, İstanbul 1994.
• TABARI, The History of al-Tabari, The Conquest of İran, G. Rex Smith, The University of Manchester State Üniversity of New York Press, New York 1994.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi, Beş Şehir, Erzurum Kısmı, Dergah Yayınları, 35. Baskı, İstanbul 2016.
• TURAN, Osman, “İktâ”, İA, MEB Yayınları, İstanbul 1968.
• USTA, Aydın, Türklerin İslamlaşma Serüveni, Yeditepe Yayınları, Aralık 2007.
• YAHYA B. ADEM, Ebu Zekeriyya Yahya b. Adem b. Süleyman, Kitabu’l Haraç, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Matbaatu’s-Selefiyye, Kahire 1964.
• ZAHODER, B. “Selçuklu Devletinin Kuruluşu Sırasında Horasan”, çev. İsmail Kaynak, Belleten, Ankara, 1955, c. XIX- Ekim, S. 76, ss. 509-510.