Türk Modernleşmesine Erken Cumhuriyet Dönemi Basınında Karikatür Üzerinden Bir Bakış

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 3, 77 - 96, 23.12.2017

Fahri Yetim , Sultan Berna Akkoyunlu

https://doi.org/10.21551/jhf.345039

Cited By: 4

Öz

Türk basın tarihinde mizah kapsamı
içinde karikatürün, farklı nedenlerden dolayı sınırlı sayılabilecek bir geçmişi
olmakla beraber, basın kurumunun, özellikle siyasetle etkileşimi sonucunda
ortaya çıkan zengince bir dağarcığından söz etmek mümkündür. Başka bir şekilde
ifade edecek olursak, toplumsal değişim sürecinde mizah olgusu içinde
karikatürün etkisi hacimle sınırlı kalmamıştır. Bu olguya erken Cumhuriyet
dönemi açısından bakıldığında, Türk modernleşmesinde karikatür ekseninde
siyasal hayat, kültür, toplumun duyuş-düşünce tarzı, mizah anlayışı, değişen
değer yargıları gibi parametreler üzerinden yaşanılan değişimin izleri
sürülebilir. Bu düşünceden hareketle, bu çalışmada erken Cumhuriyet dönemi
basınında karikatürün yeri, işleniş biçimi, tematik yönleri ortaya konulmak
suretiyle dönem toplumunun zihin gündemi değişik açılardan değerlendirilerek
dönemin siyasi ve kültürel atmosferini nasıl etkilediğine ışık tutulmuştur.
Çalışmada ayrıca Türkiye tarihi içinde, erken Cumhuriyet döneminde benimsenen
modern toplum yapısı ve ulus devlet hedeflerinin gerçekleştirilmesinde basının
ne denli işlevsel bir konumda bulunduğu ortaya konularak Osmanlı devri ile
Cumhuriyet dönemi arasında geçirgen ve değişken yapıların durumu karikatür
üzerinden mizah yoluyla sergilenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Karikatür, Modernleşme, Cumhuriyet, Basın, Mizah

A Look at the Cartoons in the Press of the Early Republican Period in Turkish Modernization

Öz

Although having occupied, within the context of sense of humour, a limited place in the history of Turkish press, and no matter for what reasons, one can speak of a rich repertoire of the institution of press, in regard to its interaction with politics, in particular. In other words, the impact of humorous caricature, with respect to its limited volume, did not remain limited during social change, Looking at the incident through the eyes of Early Republican Era, the traces of transformation undergone in such parameters of Turkish modernization as changing value judgmenets, sense of humor, manners of social conception and thinking, culture, and political life, can be followed by means of caricatures. From this point of view, the place of caricature in Early Republican Era, the way it was handled and the thematic aspects there of is set forth by the current research, and the intellectual agenda of the society of the time was subjected to various analyses, showing how they contributed to the political and cultural atmosphere of the age.  The influential role of the press in the materialization of the formation of a nation state and a modern social structure, an objective adopted during the early years of the Turkish Republic, has also been pointed out. Finally, the state of the variable and permeable structures between the Ottoman and Republican era were attempted to be displayed still via caricatures.

Anahtar Kelimeler

Caricature, Modernization, Republic, Press, Humour

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.1. / 13.24.2.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30.18.1.1. / 14.34.4.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.III, C.5, İ.II, 1.11.1928.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.IV, C.III, İ.XXII, 5.7.1931.
• Düstur, Üçüncü Tertip, C.5, 3 Mart 1340, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara 1955.
• Düstur, Üçüncü Tertip, C.16, 5 Aralık 1934, Başbakanlık Devlet Matbaası, Ankara 1935.
• Cem, Cemil, Kalem, 8 Kanun-i Sani 1324, no:21.
• Cimcoz, Salah, Kalem, 21 Ağustos 1324, no:1.
• Çekirge, Akbaba, 4 Mayıs 1341, no:252.
• İmzasız, Akbaba, 30 Teşrin-i Evvel 1340, no:199.
• -----------------, Karagöz, 11 Nisan 1341, no: 1780.
• -----------------, Yeni Köroğlu, 1 Birinci Kanun 1928, no: 63.
• -----------------, Karagöz, 5 İkinci Kanun 1929, no:2171.
• -----------------, Akbaba, 24 Mart 1930, no: 758.
• -----------------, Hakimiyet-i Milliye, 5 Mart 1339, No:755.
• Kasab, Teodor, Diyojen, 12 Teşrin-i Sani 1289, no:1.
• Fehim, Münif, Kelebek, 24 Mayıs 1339, no:7.
• Sadak, Necmeddin, “Cehaletle Mücadele”, Akşam, No:3590, 10 Teşrin-i Sani 1928.
• Simavi, Sedat, Güleryüz, 17 Ağustos 1338, no:70.
• Ramiz, Akbaba, 13 Mart 1340, no:133.
• -----------------, Akbaba, 30 Temmuz 1931, no:864.
• -----------------, Cumhuriyet, 23 Teşrin-i Sani 1930, no: 2352.
• Tahir, Ratip, Cumhuriyet, 28 Mart 1930, no: 2116.
• Akbaba, Bülent - Birbudak, Togay Seçkin, “Milli Mücadele ve Cumhuriyet Dönemi Mizah Basınında Mustafa Kemal Atatürk İmajı”, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Dergisi, C.2, Özel Sayı, Ankara 2009.
• Balcıoğlu, Semih – Öngören, Ferit, 50 Yılın Türk Mizah ve Karikatürü, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1973.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yay. Haz. Ahmet Kuyaş, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• Çapanoğlu, Münir Süleyman, Basın Tarihimizde Mizah Dergileri, Garanti Matbaası, İstanbul 1970.
• Çeviker, Turgut, Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü-I Tanzimat ve İstibdat Dönemi (1867-1878/1878-1908), Adam Yayınları, İstanbul 1986.
• ---------------, Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü-III Kurtuluş Savaşı Dönemi (1918-1923), Adam Yayınları, İstanbul 1991.
• ----------------, Karikatürkiye Tek Parti ve Demokrat Parti Dönemi (1923 – 1960) I, NTV Yayınları, İstanbul 2010.
• Ersoy, Osman, Türkiye’ye Matbaanın Girişi ve İlk Basılan Eserler, Güven Basımevi, Ankara 1959.
• Gerçek, Selim Nüzhet, Türk Matbaacılığı I Müteferrika Matbaası, Maarif Vekâleti Yayınları, İstanbul 1939.
• Halıcı, Şaduman - Burgaç, Murat, Altı Ok (1919-1938), Kaynak Yayınları, İstanbul 2016.
• İnuğur, Mustafa Nuri, Basın ve Yayın Tarihi, Çağlayan Kitabevi, İstanbul 1982.
• İstatistik Göstergeler 1923 – 2011, TÜİK Yayınları, Ankara 2012.
• Kocabaşoğlu, Uygur, ” 1919 – 1938 Dönemi Basınına Toplu Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın Yayın Yüksekokulu Yıllığı, Ankara 1981, ss.95 - 127. Lewis, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Basımevi, Ankara 2004.
• Mardin, Şerif, Türk Modernleşmesi Makaleler 4, İletişim Yayınları, İstanbul 1992.
• Öngören, Ferit, Cumhuriyet’in 75. Yılında Türk Mizahı ve Hicvi, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 1998.
• Özer, Atilla, Karikatür Yazıları, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 2007.
• Özer, Sevilay, “Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı Verilmesinin Türk Kamuoyundaki Yankıları”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C.29, S.85, Mart 2013, ss.131 – 167.
• Shaw Stanford J. – Shaw, Ezel Kural Shaw, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, E Yayınları, İstanbul 1994.
• Şentürk, Ayşegül, “Harf İnkılabının Yapılışı ve Uygulanışında Basının Rolü”, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.26, Ağustos 2012, ss.27 – 44.
• Şimşir, Bilal, Amerikan Belgelerinde Türk Yazı Devrimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1979.
• Tongul, Neriman, “Türk Harf İnkılabı”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.33-34, Mayıs-Kasım 2004, ss.103 – 130. Topuz, Hıfzı, Başlangıcından Bugüne Dünya Karikatürü, İnkılap Yayınevi, İstanbul 1997.
• Ünal, Suzan, “ Türk Kadının Seçme ve Seçilme Hakkının Kazanması ve Basın”, Turkish Studies, C.9, S.7, (Yaz 2014), ss.525 -559.
• Yakut, Kemal - Yönter Sağun, Pakize, “Gazeteci Necmeddin Sadık Sadak’ın Düşünce Dünyası”, Tercüman-ı Ahval’in 150. Yılında İstanbul’da Fikir Gazeteciliği Sempozyumu (21-22 Ekim 2010), (Ed. Belkıs Ulusoy Nalcıoğlu), İstanbul Üniversitesi Yayını, ss. 115 – 126.
• Yılmaz, Hadiye, “1923 Yılı Mizah Basınında Kadınların Seçme ve Seçilme Hakkı ve Kadınlar Halk Fırkası”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S.59, Güz 2016, s.263 - 296.