Ahkâm Defters by the Complaints Considerations of the Daily Life in the 18th Century in the Amid District (1700-1800)

Yıl 2017, Cilt: 3 Sayı: 3, 173 - 207, 23.12.2017

Gürkan Cevger

https://doi.org/10.21551/jhf.348067

Öz

AhkâmDefters are mainly held to solve the complaints and problems of the people and to establish justice. These defters held in the name of 16 provinces in the Ottoman bureaucracy was organized in the name of Diyarbakir Province. In these defters, there are complaint records about Amid banners such as Mardin, Çemişgezek, Harput, Siverek, Hasankeyf, Ergani, Siirt, Çapakçur, Tercil, Kulp, Çermik, Pertek, Sincar, Atak, Mosul, Palu and Eğil. From these books, complaints from Amid district and incarnations, which are the administrative center of the Amid Sanjack, were examined within a period of one hundred years and these complaints were classified according to their subjects and used in the study. Among the people who lived in Amid district between 1700 and 1800, the most complaints about the subjects, the complaints in the district center or the rural areas and the solutions that the state found in these complaints were examined to the extent that they were reflected in the defters of their chiefs.  Archives and documents. Thus, in the 18th century, the daily life of the Amid people was tried to be illuminated.

Anahtar Kelimeler

18th Century, Diyarbakır Province, AhkâmDefters, Amid District, Complaint

Ahkâm Defterlerine Göre 18. Yüzyılda Amid Kazâsı’nda Gündelik Yaşamı Etkileyen Şikâyet Konuları (1700-1800)

Öz

Ahkâm Defterleri, temelde halkın şikâyet ve
problemlerini çözüme kavuşturmak ve adaleti tesis etmek amacıyla düzenlenmiştir.
Osmanlı bürokrasisinde 16 eyâlet adına tutulan bu defterlerden birisi de Diyarbekir
Eyaleti adına düzenlenmiştir. Bu defterlerde, başta Amid olmak üzere Mardin,
Çemişgezek, Harput, Siverek, Hasankeyf, Ergani, Siirt, Çapakçur, Tercil, Kulp,
Çermik, Pertek, Sincar, Atak, Musul gibi sancaklara dair şikâyet kayıtları
bulunmaktadır. Bu defterlerden Amid sancağının idari merkezi olan Amid kazâsı
ve kazâya bağlı nahiyelerden gelen şikâyetler yaklaşık seksen yıllık bir dönem
içerisinde tespit edilmiş ve bu şikâyetler konularına göre tasnif edilerek
çalışmada kullanılmıştır. 1700-1800 yılları arasında Amid kazâsı’nda yaşayan
insanların en çok hangi konudan şikâyet ettikleri, şikâyetlerin kazâ merkezinde
mi, yoksa kırsalda mı daha fazla olduğu ve devletin bu şikâyetlere getirdiği
çözümler başta ahkâm defterlerine yansıdığı kadarıyla incelemeye tabi tutulmuş olup,
ayrıca konunun desteklenmesi adına diğer arşiv vesikalarından da istifade
edilmiştir. Böylece 18. yüzyılda Amid halkının gündelik yaşamı aydınlatılmaya
çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

18. Yüzyıl, Diyarbakır Eyâleti, Ahkâm Defterleri, Amid Kazâsı

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Diyarbakır Ahkâm Defterleri: 1, 2, 3, 4, 5.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi,Diyarbakır Şeriyye Sicilleri: 313, 360, 592, 352, 599, 348, 626, 363, 327, 349, 364, 315, 359.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi,Divan-ı Hümayun Sicilleri, Şikâyet Defterleri:83, 100, 67, 74, 32, 62, 39, 1003, 80, 1006, 987, 105, 86.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi,Divan-ı Hümayun Sicilleri, Mühimme Defterleri:130, 160, 122, 139, 86, 191, 121.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Zabtiye1874.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Cevdet Maliye 27989.
• Akyılmaz, Gül “Osmanlı Devleti’nde Reâya Kavramı ve Devlet-Reâya İlişkileri”, Osmanlı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, IV, s. 42; Gül Akyılmaz, “Osmanlı Devleti’nde Yönetici Sınıf- Reâya Ayrımı”, GÜHFD, 8(1-2), Ankara 2004, s. 1-20.
• Aydın, Mehmet Akif, “Deyn”, DİA, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, IX, s. 266.
• Bardakoğlu, Ali, “Diyet”, DİA, Türk Diyanet vakfı Yayınları, C.9, İstanbul 1994 s. 473-478.
• Barkey, Karen, Eşkıyalar ve Devlet Osmanlı Tarzı Devlet Merkezileşmesi, Çev. Zeynep Altok, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2011.
• Bulduk, Abdulgani Fahri, Diyarbakır Valileri, Medrese Yayınları, Ankara 2007.
• Cevger, Gürkan, 1 Numaralı ve 1155-1158/1742-1745 Tarihli Karaman Ahkâm Defteri’nin Transkripsiyonu ve Değerlendirilmesi (s.1-60), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2012.
• Çadırcı, Musa, “Tanzimatın İlanı Sırasında Anadolu’da İç Güvenlik”, TAD, 13(24), Ankara 1980, s. 45-46.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2010.
• Durmuş Volkan Karaboğa, “Klasik Dönemde Osmanlı Devleti’nde Tarım”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2010.
• Düzdağ, Ertuğrul Kanuni Devri Şeyhülislamı Ebussuud Efendi Fetvaları, Kapı Yayınları İstanbul 2012.
• Ertaş, Fatih Coşkun- Şişman, Bülent, “ XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Osmanlı’da Tereke Uygulaması ve Muhasebesi-Sosyo-Ekonomik Yapıya ve Miras Hukukuna Etkileri”, MUFİTAD, Sayı: 4 İstanbul 2013, s. 199.
• Halaçoğlu, Yusuf, XVIII. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun İskân Siyaseti ve Aşiretlerin Yerleştirilmesi, TTK Yayınları, Ankara 1997.
• İlgürel, Mücteba, “Osmanlılarda Eşkıyalık Hareketleri”, DİA, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, XI, s. 466-467.
• İnalcık, Halil, Osmanlılar Fütuhat, İmparatorluk, Avrupa İle İlişkiler, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
• Karaboğa, Durmuş Volkan, “Klasik Dönemde Osmanlı Devleti’nde Tarım”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2010.
• Karademir, Zafer, “Osmanlı Sosyo-Ekonomik Yaşamında Su: 18.Yüzyıl Eyâlet-i Rum Örneği”, TİD, 29(1), İzmir 2014. Kazıcı, Ziya, İslam Tarihi, MÜİFVY, Cilt. 10, İstanbul 1995.
• Küçük, Levent, “Osmanlı Vergi Hukukunda Avârız Kavramı ve Avârızın İdaredeki Rolü”, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2007.
• Özcan, Selim, “XVIII. Yüzyılda Canik (Samsun) Sancağında Eşkıyalık Hareketleri”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Ed. Osman Köse, Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Müdürlüğü Yayınları, Samsun 2009, s. 85.
• Öztürk, Sait, “Kassâm”, DİA, Türk Diyanet Vakfı Yayınları, İstanbul 1995, XXIV, s. 579.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, MEB Basımevi, III,İstanbul 1983.
• Pamir, Aybars, “İslam ve Osmanlı Hukuku’nda Kasame Müessesesi”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 54(4), Ankara 2005.
• Pamuk, Bilgehan, “XVII. Asır Başlarında Erzurum ve Havalisinde Eşkıyalık Hareketleri”, Osmanlıdan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Ed. Osman Köse, Samsun İlkadım Belediyesi Kültür Yayınları, Samsun 2009, s. 49.
• Tok, Özen, Kadı Sicilleri Işığında Osmanlı Şehrindeki Mahalleden İhraç Kararlarında Mahalle Ahalisinin Rolü (XVII ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 18, Kayseri 2005.
• Uluçay, Çağatay, XVII. Asırda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Resimli Ay Matbaası, İstanbul 1944.
• Ünal, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yayınları, İstanbul 2011.
• Öztürk,Nazif, “Osmanlı Döneminde Vakıflar”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, X, s. 434.
• --------------, Türk Yenileşme Tarihi Çerçevesinde Vakıf Müessesesi, TDV Yayınları, Ankara 1995.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi, TTK Yayınları, Ankara 2003.