I. Dünya Savaşı Öncesinde Osmanlı Devleti Ve İran’ın Almanya’yı Üçüncü Güç Olarak Görme Politikaları

Yıl 2019, Cilt: 5 Sayı: 1, 142 - 159, 29.04.2019

Mustafa Şehitoğlu Nevzat Erdoğan

https://doi.org/10.21551/jhf.531245

Öz

19. yüzyıl, Avrupalı Emperyalist
devletlerin tüm dünyada olduğu gibi Ortadoğu’da da tekel kurmak istedikleri bir
dönemdir. Bu yüzden Osmanlı Devleti ve İran’ın üzerlerine yoğun biçimde
yüklendikleri bir yüzyıl olmuştur. Özellikle dünya liderliğini oluşturmaya
çalışan İngiltere ve ona 19. yüzyılda rakip olarak ortaya çıkan Almanya ile
arasındaki rekabetin ağırlıklı sahası Orta Doğu olmuştur. Osmanlı yönetiminin
bu durumda gördüğü çıkış yolu, kendisini sıkıştıran İngiltere ve Fransa ile
Rusya’nın emellerinden olası Alman ittifakı sayesinde kurtulma ümididir. Bu
sırada Osmanlı üzerinde nüfuz hesapları olan Almanya, üçüncü güç olarak davet
edilme planları ile Osmanlı ülkesinde bir hayranlık oluşturmayı başarmıştır. Bu
dönemde İran’ın da İngiltere ve Rusya ortaklığı yüzünden bir üçüncü güç arayışı
söz konusudur.  İngiltere ve Rusya
baskısı altındaki İran devleti, bir çare olarak Almanya’nın dostluğunu
görmektedir. Almanya, Osmanlı Devleti üzerindeki projelerini İran’a kadar
genişletmeyi düşündüğünden, bu ülkede de bir Alman etkisi oluşturmaya gayret
etmiştir. Ülkelerini İngiliz ve Rus nüfuzundan kurtarmak isteyen İranlı
yöneticiler ve İran kamuoyu böyle bir müttefikliğe sıcak bakmışlardır.

Anahtar Kelimeler

19.Yüzyıl, Osmanlı Yönetimi, Alman Nüfuzu, Birinci Dünya Savaşı

Policies of Ottoman Empire and Iran Regarding Germany as the Third Ally Before the First World War

Öz

Middle East had been the center for the competition between England that was especially
aiming for the leadership of world and Germany as being rival to this race in 19th century. Under
these circumstances Ottoman Empire considered German Alliance as a solution to avoid the ambitions and oppressing policies of England, France and Russia. On the other hand Germany had
her plans to have an impact on Ottoman Empire and utilizing the call as the third ally gained the
admiration of the people of Ottoman. In this period Iran was the other country searching for a third
power against the collaboration of England and Russia. Under the oppression of this collaboration Iran regarded German friendship as a solution as well. As Germany had the similar exploiting
policies to expand from Ottoman Empire to Iran, she tried to create the German effect on Iranian
society. In this context Iranian government and people approved such an ally to save their country
from English and Russian influence. This article; In the light of Turkish and Iranian sources, the
Ottoman Empire and Iran focus on the German strategy as a third power against Britain and Russia,
and on the fact that Germany does not think differently from the previous powers.  

Anahtar Kelimeler

19th Century, The Ottoman Empire, German İnfluence, First World War, The Iran

Kaynakça

• BOA, I.HR.00346.00060.001.001
• BOA, I.HR.00391.00030.001.001
• BOA, I.MBH.00001.00026.001.001
• Aksoy, A. Şerif: İttihat Ve Terakki, Nokta kitap Yay. İstanbul 2013.
• Armaoğlu, Fahir: 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım Yay. İstanbul 2010.
• Axworthy, Michael: İran Aklın İmparatorluğu Zerdüşt’ten Günümüze İran Tarihi, ( Çev. Özlem Gitmez), Say Yay. İstanbul 2016.
• Bast, Elyor: Tarihi Muasır-i İran Almaniha Der İran Nigahi-yi Be Tehevvülat-i İran Der Ceng-i Cihani-yi Evvel Ber Esas Menabi Diplomatik Fransa (Tercüme: Hüseyin Beni Ahmed), Tehran 1377.
• Cami, N.: Gozeşte Çerağ Rah-ı Ayende Est Tarih-i İran Der Fasıle-i Do Kudta 1299-1332, Naşr: Koknüs, Tahran 1362.
• Cronın, Stephaniye: “İran Milliyetçiliği ve Devlet Jandarması”, İran Ve Birinci Dünya Savaşı Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Editör TourajAtabaki, Tarih Vakfı Yurt Yay. İstanbul 2010.
• Çolak, Fatih: Almanların Konya ve Çevresindeki Faaliyetleri 19. Yüzyıl Sonu – 20. Yüzyıl Başı, Çizgi Yay. Konya 2014.
• Doğanay, Rahmi-Açıkses, Erdal: Türkiye Cumhuriyeti Tarihi ve Atatürk İlkeleri, Data Yay. Ankara 2012.
• Earle, Edward Mead: (Çev. K. Yargıcı, N. Uğurlu), Bağdat Demir ve Petrol Yolu Savaşı (1903-1923), Örgün Yay. İstanbul 2003, S. 116-117.
• Esnadiyi Ez İşgali İran Der Ceng-i CihaniyiDovvomTehmili Peyman-ı Se Canbe, İlan-ı Ceng Be Alman, Tasarruf Emakin Ve Emval, C. Evvel, Tehiyye Ve Tanzim Merkez-İ Pejohiş ve İsnad-İ Riyaset-İ Cumhuri, Hane-i Kitab, Tahran 1389.
• Ettehadiyyeh, Masoureh: “İran Geçici Hükümeti”, İran ve Birinci Dünya Savaşı Büyük Güçlerin Savaş Alanı, Editör Tourajatabaki, Tarih Vakfı Yurt Yay. İstanbul 2010.
• Gencer, Mustafa: Jöntürk Modernizmi ve Alman Ruhu1908-1918 Dönemi Türk Alman İlişkileri ve Eğitim, İletişim Yay. İstanbul 2010.
• Harold, James: Alman Kimliği -1770’den Bugüne- (Çev. İsmail Türkmen), Kızılelma Yay. İstanbul 1999.
• Hopkirk, Peter: İstanbul'un Doğusunda Bitmeyen Oyun Büyük Doğu’nun Paylaşım Savaşı,(Çev. Mehmet Harmancı), İnkılâp Yay. İstanbul 2009.
• Karadağ, Raif: Petrol Fırtınası, Turan Yay. İstanbul 1969.
• ___________, Şark Meselesi, Emre Yay. İstanbul 2005.
• Karadeniz, Yılmaz: İran’da Sömürgecilik Mücadelesi Ve Kaçar Hanedanı (1795-1925), Bakış Yayınevi, İstanbul 2006.
• Kış, Salih:“Alman İmparatoru II. Wilhelm’in Haçlı Rüyası ve 1898 Kudüs Seyahati”, Sutad, Güz 2017; (42): 487-506.
• Kobal, Yunus: Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Almanya, Gece Kitaplığı Yay. Ankara 2014.
• Kocabaş, Süleyman: Hindistan Yolu ve Petrol Uğruna Yapılanlar Türkiye ve İngiltere, Vatan Yay. İstanbul 1985.
• Kon, Kadir: Birinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın İslam Stratejisi, Küre Yay. İstanbul 2013.
• Ortaylı, İlber: Osmanlı İmparatorluğunda Alman Nüfuzu, Timaş Yay. İstanbul 2014.
• Özyüksel, Murat: Osmanlı İmparatorluğu’nda Nüfuz Mücadelesi Anadolu ve Bağdat Demiryolları, Türkiye İş Bankası Kültür Yay. İstanbul 2013, s. 40-41.
• Rathman, Lothar: Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi (Çev. Ragıp Zaralı), Gözlem Yay. İstanbul 1976.
• Rathman, Lothar: Alman Emperyalizminin Türkiye’ye Girişi (Çev. Ragıp Zaralı), Gözlem Yay. İstanbul 1976.
• Winterstetten, Karl Von: XX. Yüzyıl Başında Alman Emperyalizmi ve Türkiye (Berlin-Bağdat), Hazırlayan: Faruk Yılmaz, Berikan Yay. Ankara 2002.
• Yücel, Yaşar-Sevim, Ali: Türkiye Tarihi IV, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay. Ankara 1991.
• Zerger, Ali Asğar: Tarih-i Revabıt-i İran Ve İngilis Der Dovre-İ Rıza Şah, (Tercüme. Kaveh Beyat), Naşr. Pervin, Tehran 1372.