Osmanlı Devleti’nde Kiliselerin Hukukî Statüsü ve Tosya Meryemana Kilisesi’nin Yeniden İnşası Meselesi

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 26 - 51, 26.03.2020

Ercan Çelebi

https://doi.org/10.21551/jhf.696189

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim tebaasıyla olan ilişkileri İslâm Hukuku’nun zımmilere ilişkin düzenlemelerine göre şekillenmiştir. İslâm Hukuku’nda zımmilere, zimmet akdi çerçevesinde can, mal, inanç ve namus güvencesi verilmiş; hak ve yükümlülükler hususunda ise şahsî hukuk, aile hukuku, miras hukuku, borçlar hukuku gibi genel hukuk prensipleri çerçevesinde muamele edilmiştir. Osmanlı Devleti’nin gayrimüslim ibadethanelerine yaklaşımında da İslâm Hukuku belirleyici rol oynamıştır. Bir şehrin barış ya da savaş yoluyla fethedilmesi veya Müslümanlar tarafından kurulmuş olması, gayrimüslim ibadethanelerinin hukukî statüsünü tayin etme de etkili olmuştur. Kural olarak yeni kilise, manastır, havra yapımına izin verilmemiş; ancak mevcutların aslına uygun şekilde tamiri ve yeniden inşası padişahın iznine bağlanmıştır. Islâhat Fermanı ile bu hususlar yeniden ele alınarak fermanın 11, 13 ve 14. maddeleri ile yeniden bir düzenlemeye gidilmiş; “fetva şartı” ortadan kaldırılarak şer’i uygulamalardan vazgeçilmiştir. Bu çerçevede Osmanlı Devleti sınırları dâhilinde bulunan kiliselerden bir kısmının yeniden inşası ya da tamirine talepler göz önüne alınarak izin verilmiştir. Osmanlı Devleti’nde gayrimüslim ibadethanelerinin hukukî statüsü, bu durumun Tanzimat ve Islâhat Fermanı sonrasında uğradığı değişim, belirlenen kâide ve kuralların uygulamaya konulması ve buna dair örnekler, özellikle yerel tarih araştırmaları için önemli görülmektedir. Bu çalışmada Tosya kazasında bulunan Meryemana Kilisesi ve müştemilâtından bulunan Rum Mektebi’nin tamiri ve yeniden inşası süreci konu edilmiş ve konuya dair tespitlerde bulunulması düşünülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, , Gayr-i Müslim İbadethaneleri, Tosya, Meryemana Kilisesi, Rum Mektebi

Teşekkür

Celal Hocam ilginiz için teşekkür ederim. Mümkünse makale yayına girmeden son mizanpaj halini görmek isterim. Selamlar.

The Legal Status of Churches in the Ottoman Empire and the Reconstruction of the Church of Meryemana of Tosya

Öz

The Ottoman Empire shaped its relations with non-Muslim according to Islamic Law. In Islamic law,
non-Muslims have given the freedom of life, property and belief; rights and obligations were treated within
the framework of general law principles such as personal law, family law, inheritance law, law of obligations.
Islamic law played a decisive role in the approach of the Ottoman Empire to non-Muslim places of worship.
The conquest of a city by peace or war, or the fact that it was founded by Muslims, was instrumental in determining the status of non-Muslim places of worship. As a rule, construction of new churches, monasteries and
synagogues was not allowed; however, the repair and reconstruction of the existing ones in accordance with the
original was subject to the permission of the sultan. These issues were re-addressed with the Islahat Fermanı
and regulation was made with articles 11, 13 and 14 of the Islahat Fermanı; The “fatwa condition” was abolished and the practice of religious was abandoned. It is seen that after the declaration of the Reform of Edict,
some of the churches within the borders of the Ottoman State were allowed to reconstruct or repair those deemed appropriate considering the demands. The legal status of non-Muslim places of worship in the Ottoman
State, the change that this situation experienced after the Tanzimat and Reform Edict, the implementation of the
rules and rules set forth, and examples of this are especially important for local history studies. In this study,
the repair and reconstruction of the Church of the Meryemana and the Greek School in Tosya was discussed.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Non-Muslim Places of Worship

Kaynakça

• Adıyeke Nuri, “Osmanlı Millet Sistemine Dair Tartışmalar Ve Siyasal Bir Uzlaşma Modeli Olarak Osmanlı Millet Sistemi”, Yeni Türkiye, sy. 60 (2014): 1-13.
• Akgündüz Ahmet, Osmanlı Kanunnâmeleri Ve Hukukî Tahlilleri, C. I, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1990.
• Akman Mehmet, “Kilise Ve Havraların İslâm-Osmanlı Hukuk Tarihindeki Yeri”, İlam Araştırma Dergisi, c. I, sy. 2 (1996): 133-144.
• Avşin Güneş Gülcan, “Osmanlı Devleti’nin Gayrimüslimlere Bakışı Ve Klasik Dönem Millet Sistemi”, Sosyal Ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, c. I, sy. 2 (2015): 1-30.
• Balta Evangelia, “Osmanlı Devleti’nde Rum Millet Ve Ekonomik Gelişmişlikleri”, Osmanlı Devleti'nde Din Ve Vicdan Hürriyeti, (2000): 229-248.
• Bozkurt Gülnihal, Alman-İngiliz Belgelerinin Ve Siyasi Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukuki Durumu (1839-1914), Ankara: TTK, 1996.
• Boztepe Mehmet, “Osmanlı Devleti’nin Taşra Yönetimini Şekillendiren Merkeziyetçilik Yaklaşımı Ve Günümüze Etkileri”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sy. 36 (2013): 1-14.
• Cin Halil, “Arazi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, c. III, İstanbul, (1991): 342-346.
• Düzdağ M. Ertuğrul, Şeyhülislâm Ebu’s-Su’ud Efendi’nin Fetvalarına Göre Kanunî Devrinde Osmanlı Hayatı: Fetâvâ-yı Ebussu’ud Efendi, İstanbul: Şule Yayınları, 1998.
• Ergi İsmail, “Tosya’nın Kültür Durumu”, Tosya Aylık Fikir ve Aktualite Dergisi, c. I, sy. 2 (1974): 2-3.
• Eryılmaz Bilal, Osmanlı Devletinde Millet Sistemi, İstanbul: Ağaç Yayıncılık, 1992.
• Eyice Semavi, “İstanbul'da Kiliseden Çevrilmiş Cami Ve Mescidler Ve Bunların Restorasyonu”, Vakıf Haftası Dergisi, sy. 7 (1990): 279-291.
• Gençoğlu Mustafa, “1864 Ve 1871 Vilâyet Nizamnâmelerine Göre Osmanlı Taşra İdaresinde Yeniden Yapılanma”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. II, sy. 1 (2011): 29-50.
• Güler Ali, “Osmanlı Devleti'nde Gayrimüslimlerin Din-İbadet, Eğitim-Öğretim Hürriyetleri Ve Bu Bakımdan ‘Kilise Defterleri’ nin Kaynak Olarak Önemi (4 Numaralı Kilise Defteri'nden Örnek Fermanlar)”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy. 9 (1998): 160-161.
• İbret Ünal, “Tarihi İpek Yolu Üzerindeki Bir Anadolu Şehri: Tosya (Kuruluşu Ve Gelişmesi)”, Marmara Coğrafya Dergisi, sy. 8 (2003): 53-82.
• Karpat Kemal H., Osmanlı Nüfusu (1830-1914), Demografik ve Sosyal Özellikleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2003. Kazıcı Ziya, “ Osmanlılarda Hoşgörü”, Türkler, c. X, Ankara, (2002): 400-420.
• Kenanoğlu M. Macit (2013), “Zimmi”, TDV İslam Ansiklopedisi, c. XLIV, (2013): 438-440.
• Kocaoğlu Burak, Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi, Ankara: Berikan Yayınevi, 2018.
• Kılıç Muharrem, “Osmanlı Fetva Literatüründe Gayrimüslimlere Tanınan Din Ve İbadet Özgürlüğü: Fetâvâ-yi Ali Efendi Örneklemi”, İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi, sy. 13 (2009): 63-82.
• Koyuncu Aşkın, “Osmanlı Devleti’nde Kilise Ve Havra Politikasına Yeni Bir Bakış: Çanakkale Örneği”, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, Yıl. 12, sy. 16 (2014): 35-88.
• Ortaylı İlber, “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”, Türkler, c. X, Ankara, (2002): 216-220.
• Özalp Reşat-Aydoğan Ataünal, Türk Millî Eğitim Sisteminde Düzenleme Teşkilâtı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
• Özdemir Hikmet, “Azınlıklar İçin Bir Osmanlı Klasiği: 1453 İstanbul Sözleşmesi”, Osmanlı, c. IV, Ankara, (1999): 220-230.
• Öztürk Said, “İstanbul’un Fethinden Sonra Ayasofya Kilisesinin Camiye Çevrilişi”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 14 (2003): 133-142.
• Palabıyık Adem-Yunus Koç, “Millet-i Hâkime Kavramı Üzerine Sosyo-Politik Bir Değerlendirme”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, c. VIII, 8, sy. 37 (2015): 419-440.
• Şakiroğlu Mahmut H., “Fatih Sultan Mehmed’in Galatalılara Verdiği Fermanın Türkçe Metinleri”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XIV, sy. 25 (1983): 211-224.
• Taneri Aydın, “Türk Tarihinde ‘Eman’ Kurumu”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XVII, sy. 28 (1995): 165-172.
• Turgut Vedat, “Osmanlı Hâkimiyetinde Aynoroz Yarımadası’ndaki Kilise Ve Manastırlar”, Siyaset, Ekonomi Ve Yönetim Araştırmaları Dergisi, c. IV, sy. 2 (2016): 201-237.
• Yavuz Ercan, “Türkiye’de Azınlık Sorununun Kökeni (Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Gayrimüslimler)”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sy. 20 (2006): 1-15.
• Zeydan Abdü’l-Kerim, “İslam Hukukuna Göre Zimmiler”, çev. Hasan Güleç, D.E.Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy. 8 (1994): 431-440.