Osmanlı Modernleşme Döneminde Urfa Sancağında Açılan Müslüman Rüşdiye Mektepleri

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 2, 243 - 269, 22.06.2020

Hatip Yıldız

https://doi.org/10.21551/jhf.729167

Öz

Osmanlı Devleti’nde, Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra daha planlı bir şekilde yürütülen modernleşme çalışmaları, İstanbul’un yanı sıra vilayetlerde de peyderpey etkisini göstermiştir. Bu dönemde, merkezde olduğu gibi, taşrada da yenilik yapılan alanlardan biri de eğitimdir. Bu doğrultuda vilayetlerde farklı düzeylerde pek çok modern okul açılmaya başlanmıştır.
Osmanlı’nın diğer birçok vilayet, sancak ve kazalarında olduğu gibi, bugünkü Şanlıurfa ili ve ilçelerinin önemli bir kısmını içine alan Urfa Sancağında da ilk açılan Müslüman modern okulları sivil rüşdiye mektepleri olmuştur. Bunlar; Urfa Rüşdiye Mektebi, Birecik Rüşdiye Mektebi, Rumkale (Halfeti) Rüşdiye Mektebi ve Nizib Rüşdiye Mektebidir.
Bu çalışmada; söz konusu rüşdiye mekteplerinin açılışları ile öğretmen, öğrenci, ders ve eğitim durumları ayrıntılı bir şekilde incelenerek, Urfa’nın Osmanlı dönemindeki modern ortaokul eğitim yapısı ortaya konulmuştur. Ayrıca, sözü edilen rüşdiyelerin, daha sonra bölgede açılan diğer yeni okulları nasıl etkilediği; sıbyan ve ibtidai mezunlarının eğitimlerini sürdürmelerinde ne tür bir katkısının olduğu değerlendirilmiştir.
Çalışmanın hazırlanmasında; Osmanlı Devlet Salnameleri, Haleb Vilayet Salnameleri, Maarif Salnameleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maarif Nezareti tasnifi belgeleri ve konuyla ilgili araştırma eserlerden faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Urfa, eğitim, rüşdiye

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Babıâli Evrak Odası (BOA, BEO)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Şura-yı Devlet Evrakı (BOA, ŞD)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Dâhiliye Evrakı (BOA, İ. DH)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Mektubi Evrakı ( BOA, DH. MKT)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Mektubi Evrakı (BOA, MF. MKT)
• Salnameler
• Maarif Salnameleri
• Haleb Vilayet Salnameleri
• Osmanlı Devlet Salnameleri
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a), Alfa Yayınları, İstanbul 1999.
• Ata, Bahri, “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bir Ders Araç ve Gereçleri Lojistik Merkezi: Maarif Kütüphanesi (1872-1895).’’ Tarihin Peşinde: Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1, (2009), s. 27-36.
• Ekinci, Abdullah - Paydaş, Kazım, “Kuruluşundan Osmanlı Hâkimiyetine: Urfa Siyasi Tarihi”, Osmanlı Urfası, Cilt: 1, Editör: Abdullah Ekinci, İstanbul 2018.
• Demirel, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdîye Mektepleri.” Türkler, C. 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 64-93.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Öztürk, Şehnaz, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa’da Eğitim, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa 2006.
• Ünal, Uğur, Meclis-i Kebir-i Maarif (1869-1922), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2008.
• Üner, Mehmet Emin, Osmanlı Klasik Dönem Sonlarında Bir Güneydoğu Anadolu Şehri: Urfa (1700-1800), Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2003.
• Yıldız, Hatip, “Osmanlı Devleti’nde Mülki (Sivil) Erkek Rüşdiye Muallimlerinin Nitelikleri, Hakları ve Sorumlulukları”, History Studies, A Tribute to Prof. Dr. Şerafettin Turan, Volume 6, Issue 3, April 2014, p. 369-382.