Sava ve Una Nehir Bölgelerinde Osmanlı-Habsburg Hudûd Tahdîdi (1741)

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 4, 1270 - 1298, 28.12.2020

Mehmet Solak

https://doi.org/10.21551/jhf.817778

Cited By: 2

Öz

Osmanlı İmparatorluğu ve Habsburg Monarşisi’nin birbirlerine karşı verdikleri mücadelenin uzun bir askeri ve diplomasi –bunlara bağlı olarak sınır tarihi vardır. XV. ve XVI. yüzyıllarda Osmanlıların genelde Orta Avrupa’ya özelde Ortaçağ Macaristan Krallığı’nın topraklarında yayılması, bir yandan İç Avusturya bölgelerini Osmanlı baskınlarına açık hale getirmişken, diğer yandan her iki siyasal gücün tarihini şekillendiren uzun savaşlara yol açmıştır. 1735 yılında Osmanlı İmparatorluğu ve Rusya, 1737 yılında Avusturya’yı da içine alan bir savaşın içine girmişlerdir. 1720’lerin sonlarından itibaren bir Rus müttefiki olan Monarşi, 1736-1737’de Kırım’daki Rus seferlerini yakından izlemiş ve bir dizi Rus zaferinden ve emellerinden dolayı alarma geçerek Temmuz 1737’de savaşa katılmıştır. Osmanlılar askeri bakımdan Romanovların müttefikinden çok daha hazırlıklı olduğunu kanıtlamış, Monarşiyi en başta Banja Luka (1737) ve Grocka (1739) muharebeleri olmak üzere ağır yenilgilere uğratmıştır. Özellikle bu son muharebeden (Grocka) sonra Osmanlar Habsburgları barış masasına oturtmuş ve Belgrad Antlaşması’nı (18 Eylül 1739) imzalatmıştır. Antlaşmaya göre Osmanlı-Habsburg doğal sınırı Tuna, Sava ve Una nehirleri olmuştur. Monarşi, Belgrad ile Šabac (Böğürdelen) da içinde olmak üzere Bosna’nın kuzeyinde yer alan Sırp vilayetinin ve Kara Eflak’ın (Küçük Eflak) fiili hâkimiyetini Osmanlılara devretmiş; ancak Banat’ın Temeşvar bölgesini elinde tutabilmiştir. Özetle, Habsburg Monarşisi Pasarofça Antlaşması (21 Temmuz 1718) ile kazandığı toprakları Osmanlılara geri vermek zorunda kalmıştır.
Belgrad Antlaşması’nda sınır ve mülkiyet hakları detaylı bir şekilde belirtilmediği için 2 Mart 1741 tarihinde Osmanlar ve Habsburglar arasında bir sınır anlaşması yapılmıştır. Bu anlaşmanın coğrafya üzerinde uygulamasını ise özel hudûd tahdîd komisyonları yapmıştır. Bu çalışma Osmanlı İmparatorluğu ile Habsburg Monarşisi arasında 1699-1791 arasında yapılan antlaşmalardaki Una Nehir Bölgesi’nin sınırlarını gösteren maddelerin bulunduğu defter bağlamında, Una Nehri bölgesindeki Osmanlı-Habsburg hududu (1741) tüm ayrıntıları ile ortaya konulmaya çalışılmıştır. Araştırmada Osmanlı arşiv belgeleri ve alan yazını ile ilgili eserlerin yanı sıra Hırvatça, Almanca, İngilizce yayımlanmış eserlere başvurulmuş; nitel araştırma yöntemlerinden içerik analizi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Una Nehri, Sava Nehri, Bosna, Hırvat, Hudud, Humka

Border Constraint in the Environments (Zones) of Sava and Tuna River (1741)

Öz

The struggles continued by the Ottoman Empire and Habsburg Monarchy against each other have a long border story in parallel to military and diplomacy. In 15th and 16th centuries, the expansion of the Ottomans into the Middle Europe in general and into the lands of the Kingdom of Medieval Hungary in private on one hand made the inner areas of Austria open to the Ottoman raids, on the other hand lead to the running battles that shaped the history of both political powers. The Ottoman Empire and Russia went to war in 1735 by involving Austria in in 1737. Since the end of the 1720s, the Monarchy being a Russian ally watched the Russian campaigns in Crimea closely and entered the war in July 1737 by getting alarmed due to a series of Russian victories and her desires. The Ottomans militarily proved that Romanovlar were much more prepared (on the alert) than the ally; they overwhelmed the Monarchy particularly in the battles of Banja Luka (1737) and Grocka (1739). Especially after the last battle (Grocka), the Ottomans brought the Habsburgs to the peace table and had the Treaty of Belgrade signed (18 Semptember 1739). According to the agreement, the natural border of Ottoman-Habsburg became Tuna, Sava and Una rivers. Monarchy relinquished the actual dominance of Serbian County (province) located in the north of Bosnia and Black Wallachia (Small Wallachia) including Belgrade as well as Šabac (Böğürdelen) to the Ottomans; yet kept hold of Banat's region of Temeşvar. In conclusion, Habsburg Monarchy was forced into giving the Ottomans the lands in she took the possession with the Treaty of Passarowitz (21 July 1718).
Since the border and property rights were not specified (stated) in detail in the Treaty of Belgrade, a border agreement was made between the Ottomans and Habsburgs on 2nd March 1741. As for the carrying of the agreement in the geography, the private committees of border constraint put it into practice. In this study, as a part of the land registry in which the articles indicating the boundaries of Una River Zone are available in the agreements made between the Ottoman Empire and Habsburg Monarchy between the years of 1699-1791, the Ottoman-Habsburg border (1741) in Una River Zone has been scrutinized carefully. In the research, as well as the Ottoman archival documents and the works concerning the body of literature, various works published in Croatian, German and English have been referred; the content analysis as one of the qualitative research methods has been used.

Anahtar Kelimeler

Una River, Sava River, Bosnia, Croatian, Frontier, Humka

Kaynakça

• Abou-El-Haj, Rifa‛at. A. “Ottoman Diplomacy at Karlowitz”, Journal of the American Oriental Society, 1967 (87/4), ss. 498-512.
• Abou-El-Haj, Rifa‛at. A. “The Formal Closure of the Ottoman Frontier in Europe:1699-1703”, Journal of the American Oriental Society, 1969 (89/3), ss. 467-475.
• Aksan, Virginia H. “Austro-Ottoman War (1736-1739)”, The Encyclopedia of War, (Ed.) Gordon Martel, Chicester: Wiley-Blackwell, 2012, ss. 1-3.
• Aksan, Virginia H. “Savaş ve Barış”, Türkiye Tarihi: Geç Osmanlı İmparatorluğu 1603-1839, C. III, (ed.) Suraiya Faroqhi, (çev.) Fethi Aytuna, İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011, ss. 109-152.
• Aksan, Virginia H. Kuşatılmış Bir İmparatorluk: Osmanlı Harpleri 1700-1870, (çev.) Gül Çağalı Güven, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2. Baskı, 2011.
• Angeli, Major Moriz von. “Der Krieg mit der Pforte, 1736 bis 1739”, Mitteilungen des k.k. Kriegsarchivs (1881), ss. 247-298, 409-79.
• Caporaso, James A. “Changes in the Westphalian Order: Territory, Public Authority and Sovereignty.”, International Studies Review, 2000 (2/2), ss. 1-28.
• Diener, Alexander C. & Hagen, Joshua. Borders: A Very Short Introduction, Oxford: Oxford University Press, 2012. Doğan, Güner. “Venediklü ile Dahi Sulh Oluna”: 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı-Venedik İlişkileri, İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Đurđev, Branislav. “Bosna Hersek”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1992, ss. 297-305.
• Gökçe, Turan. “1699-1700 Tarihli Bosna Vilâyeti Hududnâmesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, 2001 (XVI), ss. 75-104. Gökçe, Turan. “1699-1700 Tarihli Bosna Vilâyeti Hududnâmesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: XVI, (2001), ss. 75-104.
• Karagöz, Hakan. “Belgrad-ı Dârü’l-Cihâd’da Osmanlı Hâkimiyetinin Yeniden Tesisi (1739)”, Güney-Doğu Avrupa Araştırmaları Dergisi, 2018 (33), ss. 183-205.
• Karagöz, Hakan. 1737-1739 Osmanlı-Avusturya Harbi ve Belgrad’ın Geri Alınması, Doktora Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta, 2008.
• Kohn, George Childs. Dictionary of Wars, London & New York: Routledge, 2013.
• Kruhek, Milan & Pavlović, Augustin. “Granice Republike Hrvatske u svjetlu Karlovačkog (1699) i Požarevačkog (1718) Mira”, Croatica Cristiana Periodica, 1991 (28/15), ss. 105-138.
• Kruhek, Milan. “Granice Hrvatskog Kraljevstva u Međunarodnim Državnim Ugovorima. (Od Mira na Žitvi 1606. do Mira u Svištovu 1791.)”, Povijesni Prilozi, 1991 (10), ss. 37-79.
• Kurtaran, Uğur. “Ottoman-Austrıa Border Determınation Works and Newly Determined Borders According to the Treaty of Belgrade of 1739”, Belgrade 1521-1867, (Ed.) Dragana Amedoski, Belgrade (2018), ss. 169-193.
• Kurtaran, Uğur. “Pasarofça Antlaşması’na Göre Yapılan Sınır Tahdit Çalışmaları ve Belirlenen Yeni Sınırlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2018 (11/55), ss. 285-300.
• Kurtaran, Uğur. Osmanlı Diplomasi Tarihinden Bir Kesit: Osmanlı Avusturya Diplomatik İlişkileri (1526-1791), İstanbul: Ukde Yayınları, 2009.
• Matuz, Josef. Osmansko Carstvo, Zagreb: Školska Knjiga, 1992.
• Mažuran, Ive. “Razgraničenje Između Carske Austrije i Osmanskog Carstva od Utoka Save u Dunav do Novog na Uni 1741. Godine”, Anali Zavoda za Znanstveni Rad JAZU u Osijeku, 1984 (3), ss. 173-191.
• Molnor, Monika. “Karlofça Antlaşması’ndan Sonra Osmanlı Habsburg Sınırı (1699- 1701)”, Osmanlı, C. I, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999, ss. 472-479.
• Novili Ömer Efendi. Tarih-i Bosna: Osmanlı-Habsburg Savaşları 1736-1739, (haz.) Fatma Sel Turhan, İstanbul: Küre Yayınları, 2016.
• Pešalj Jovan. Monitoring Migrations: The Habsburg-Ottoman Border in The Eighteenth Century, Doctoral Thesis, Universiteit Leiden, 2019.
• Roider, Karl A. “The Perils of Eighteenth-Century Peacemaking: Austria and the Treaty of Belgrade, 1739”, Central European History , Sep., 1972, Vol. 5, No. 3 (Sep., 1972), ss. 195-207.
• Roider, Karl A. Austria’s Eastern Question, 1700-1790, New Jersey: Princeton University Press, 1982.
• Roider, Karl A. The Reluctant Ally: Austria’s Policy in the Austro-Turkish War,1737-39, Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1972.
• Solak, Mehmet. “Osmanlı-Habsburg Hudûd Tahdîdine Bir Örnek: Ziştovi Sonrası Bosna Hudûdunun Tafsilatı (27 Aralık 1795)”, Karadeniz Araştırmaları, 2020 (XVII/67), ss. 631-656.
• Srkulj, Sij. “Uređenje Međa po Karlovačkom i Požarevačkom Miru”, Vjesnik Kraljevskog Hrvatskoslavonsko-Dalmatinskoga Zemaljskoga Arkiva, (ur.) Ivan Pl. Bojničić Kninski, Zagreb: Tisak Kralj. Zemaljske Tiskare, 1907, ss. 24-43.
• Treaties Between Turkey and Foreign Powers.1535-1855, London: Compiled by the Librarian and Keeper of the Papers, 1855.
• Vaníček, František. Specialgeschichte der Militargrenze Aus Originalquellen und Quellenwerken Geschopft, I. & II. Band, Wien: Hof- und Staatsdruckerei, 1875.
• Vojna Enciklopedija, Knj. 1, Izdanje Redakcije Vojne Enciklopedije, Beograd, 1958.
• Zinkeisen, Johann Wilhelm. Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, (çev.) Nilüfer Epçeli, C.V, İstanbul: Yeditepe Yayınları,2011.
• İnternet Kaynakları https://maps.hungaricana.hu/en/HTITerkeptar/22138/view/?bbox=4308%2C-9743%2C7556%2C-8386 Erişim Tarihi: 20.09.2020.
• https://mapy.mzk.cz/mzk03/001/052/598/2619316507/ Erişim Tarihi: 20.09.2020
• https://storage.googleapis.com/raremaps/img/xlarge/39890.jpg Erişim Tarihi: 20.09.2020.
• https://curiosity.lib.harvard.edu/islamic-heritage-project/catalog/40-990119775810203941 Erişim Tarihi: 20.09.2020.