Osmanlı Eğitiminde Modernleşme Gayretlerinin Taşraya Yansıması: Adıyaman, Besni ve Kâhta Erkek Rüşdiyeleri Orneği

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 33 - 61, 29.03.2021

Ahmet Nalcı

https://doi.org/10.21551/jhf.850064

Öz

Osmanlı Devleti, 18 ve 19. yüzyıllarda yaşadığı sarsıntılardan sonra her alanda ıslah ve modernleşme girişiminde bulunma gereksinimi duymuştur. Bu alanların başında ise yeni bir nesil inşa etme konumunda bulunan eğitim gelmektedir. Öncelikle başkentte başlayan eğitimi modernleştirme çalışmaları, bilhassa 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’nden sonra taşraya yansımaya başlamıştır. Bu çalışmaların taşrada görüldüğü ilk alan ise orta dereceli okul seviyesinde olan rüşdiyeler olmuştur.
Rüşdiye mekteplerinin açıldığı bölgelerden birisi de 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında Mamuratülaziz vilayetinin Malatya sancağına bağlı durumda bulunan Hısnımansur, Besni ve Kâhta kazalarıdır. Günümüzde Adıyaman ili sınırları içinde kalan bu üç kaza merkezinde açılan rüşdiye mektepleri, bölgenin modern okullar ile tanışmasını sağlamıştır. Çalışmamızda bu rüşdiye mekteplerinin kuruluş ve faaliyetleri incelenerek modern eğitim konusundaki problemler ve bu problemlere karşı üretilen çözüm yolları değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim Tarihi, Osmanlı Devleti, Modernleşme, Adıyaman, Rüşdiye

Reflection of Modernization Efforts in Ottoman Education to the Country: Example of Adıyaman, Besni and Kâhta Male Rushdiye Schools

Öz

The Ottoman Empire felt the necessity to attempt improvement and modernization in every field after the turmoil happened in the 18th and 19th centuries. One of these fields is education, which is a leading position to build a new generation. The modernization studies of education, which started especially in the capital, started reflecting to the provinces after the 1869 Education Regulation. The first area where these studies were seen in the provinces was Rustiye schools referred to secondary school.
Some of the regions where Rustiye schools were opened are the Hısnımmansur, Besni and Kâhta districts, which were dependent on Malatya sanjak of the Mamuratülaziz province in the late 19th and early 20th century. The secondary schools opened in these three city centers within the borders of Adıyaman today enabled the region to meet modern schools. In our study, the establishment and activities of these secondary schools are examined and the problems in modern education and the solutions to these problems are evaluated.

Anahtar Kelimeler

History of Education, Ottoman Empire, Modernization, Adıyaman, Rüsdiye

Kaynakça

• Maarif-i Umumiye Nezareti Celilesi İdaresinde Bulunan Mekatib-i İbtidaiye, Rüşdiye, İ’dadiye, Aliye ile Mekatib-i Hususiye ve Ecnebiyyenin ve Dersaadet’te Tahriri İcra Kılınan ve Taşrada mevcud Bulunan Kütübhanelerin İstatistiği (1310-1311), Dersaadet, Matbaa-i Amire.
• Atalay, Talip, Diyarbekir Vilayeti’nde Hısnımansur, Kâhta ve Besni, Medeniyetler Kavşağı Adıyaman Sempozyumu (8-10 Eylül 2006), Adıyamanlılar Vakfı Yayınları, Adıyaman 2008: 149-171.
• Çelem, Ramazan, Sicill-i Ahval Defterlerine Göre Malatya Doğumlu Memurlar (1879-1909), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tokat 2014.
• Demirel, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, C. 15, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002: 64-93.
• Forna, Benjamin C., Mekteb-i Hümayun, İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK, Ankara 1999.
• Nalcı, Ahmet - Gün, Doğan, “Modernleşme Yolunda Osmanlı Devleti Maarifinin Finansman Sorunu: Malatya Rüşdiyesi Örneği”, History Studies, C. 10, S. 1, Şubat 2018: 101-123.
• Nurdoğan, Arzu M., Osmanlı Modernleşme Sürecinde İlköğretim (1869-1922), Yayımlanmış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2005.
• Said Öztürk, “Osmanlı Döneminde Adıyaman’ın Sosyal ve Ekonomik Özellikleri”, Medeniyetler Kavşağı Adıyaman Sempozyumu (8-10 Eylül 2006), Adıyamanlılar Vakfı Yayınları, Adıyaman, 2008: 117-147.
• Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Ünal, Uğur, II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüşdiyeleri (1897-1907), TTK, Ankara 2015.
• Yıldız, Hatip, Diyarbekir Vilayeti’nde Eğitim (1870-1920), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi, Erzurum 2007.