Hz. Ali - Muaviye Mücadelesinde Ziyâd b. Ebîh’în Konumu

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 12 - 32, 29.03.2021

Haci Ataş

https://doi.org/10.21551/jhf.855894

Öz

Ziyâd b. Ebîh (öl. 53/673), Arapların siyasî dehalarından biri olarak kabul edilir. Diğer dâhilerle mukayese edildiğinde Ziyâd, onların gölgesinde kalmaktadır. Ziyâd’ın babasının meçhul olması ve asil bir soydan gelmemesi muhtemelen onu diğer dâhilerin gerisinde bırakmıştır. Hz. Ali (öl. 40/661) zamanında genç yaşına rağmen onun en sâdık ve etkin bürokratlarından biridir. Bu dönemde Muâviye’nin (öl. 60/680) yoğun baskılarına rağmen onun tarafına geçmemiş ve halifesine bağlı kalmıştır. Hz. Ali’nin vefatından sonra Muâviye, onu kendi tarafına geçmesi için ikna etmiş ve asıl faaliyetlerini de bu dönemde icra etmiştir. Yönetimin Emevî soyuna geçmesi ile birlikte Ziyâd, bir zamanlar Muâviye’nin azılı düşmanı iken bu defa onun en karizmatik valisi hâline gelmiştir. Kendisine teslim edilen Irak bölgesini demir yumrukla yöneten Ziyâd, problemli bölgedeki başarısını belki de bu sert politikasına borçludur. Bu çalışmada, Hz. Ali-Muaviye çekişmesinde Ziyâd’ın duruşu ele alınacaktır. Hz. Ali döneminde Ziyâd’ı ona bağlayan etkenler ne idi? O dönemde kafa tuttuğu Muaviye’ye daha sonra neden biat etti ve onun en güvenilir adamlarından biri oldu? Dolayısıyla bu çalışmada okuyucu resmî halifesine mutlak itaat etmeyi ilke edinmiş sorumlu bir devlet adamı profili bulacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Emevîler, Ziyâd b. Ebîh, Hz. Ali, Muâviye

The Position of Ziyād b. Abīhi in The Struggle Ali (pbuh) - Muʿāwiya

Öz

Ziyād b. Abīhi (d. 53/673), is considered to be one of the political geniuses of Arabs. When compared with other geniuses Ziyād is in their shadow. The fact that Ziyād's father was unknown and not from a noble lineage probably left him behind other geniuses. In the time of Ali (pbuh) (d. 40/661) he became one of his most loyal and effective bureaucrats. In this period, despite the intense pressure of Muʿāwiya (d. 60/680), he did not pass over to him and remained loyal to his caliph. After the death of Ali (pbuh), Muʿāwiya persuaded him to go to his side and also carried out his main activities in this period. When the administration came to Umayyad descendants, Ziyād was once the notorious enemy of Muʿāwiya, this time he became his most charismatic governor. Managing the Iraqi region delivered to him with an iron fist, Ziyâd may owe his success in the problematic region to this hard policy. In this study, the stance of Ziyād will be handled in the Ali (pbuh) - Muʿāwiya conflict. What were the factors that connected Ziyād to him during Ali (pbuh) period? Why did he later agree with Muʿāwiya, where he once contrasted, and became one of his most trusted men? Therefore, in this study, the reader will find a responsible statesman profile who has adopted the principle of obeying his official caliph.

Anahtar Kelimeler

History of Islam, Umayyads, Ziyād b. Abīhi, Ali (pbuh), Muʿāwiya

Kaynakça

• Apak, Âdem. Ana Hatlarıyla İslâm tarihi. (Emeviler Dönemi). İstanbul: Ensar Yayınları, 18. Basım, 2019.
• Apak, Âdem. Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi). İstanbul: Ensar Yayınları, 20. Basım, 2018.
• Apak, Âdem. “Emevîlerin Irak Siyaseti”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/1 (2009), 103-128.
• Aycan, İrfan. “Emevî İktidarının Devamında Sakîf Kabilesinin Rolü”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36/ (1997), 119-141.
• Aycan, İrfan. “Muâviye b. Ebû Süfyân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 332-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Aycan, İrfan. “Ziyâd b. Ebîh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 480-482. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Ensâbü’l-Eşrâf. thk. Züheyl Zekkâr - Riyâd ez-Zerkelî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1417.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir b. Dâvûd. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Dâru’l-Mektebe el-Hilâl, 1988.
• Dadan, Ali. “İslam Toplumundaki İlk Sivil Direniş Hareketlerinden Hucr b. Adî Hareketi ve Toplumsal Etkileri”. İSTEM 3/5 (2005), 203-221.
• Dîneverî, Abdülmenâm Âmir. el-Ahbârü’t-tıvâl. Kâhire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabi, 1960.
• Ebü’l-Arab, Muhammed b. Ahmed b. Temîm et-Temîmî. Kitâbü’l-Mihan. Riyad: Dârü’l-Ulûm, 1404.
• Gömbeyaz, Melek Yılmaz. “Ziyâd b. Ebîh Hayatı, Şahsiyeti, Devlet Adamlığı”. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Halîfe Hayyât, Ebû Amr Halîfe b. Hayyât. Târîḫu Halîfe Hayyât. thk. Ekrem Ziya el-Ömerî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1397.
• Hamavî, Yâkût b. Abdullah el-. Muʻcemu’l-Büldân. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Asâkir, Ebû Muhammed Bahâüddîn el-Kāsım b. Alî b. el-Hasen. Târîḫu medîneti Dımaşḳ. thk. Amr b. Garame. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1415.
• İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Hasen el-Hadramî. Târîḫ-u İbn Haldûn. thk. Halil Şehade. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1408.
• İbn Hallikân, Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr. Vefayâtü’l-aʻyân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dârü Sâdır, 1994.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdulah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kâhire: Dârü Hicr, 1424.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. el-İmâme ve’s-Siyâse. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. el-Maʿârif. thk. Servet Ökkâşe. Kâhire: el-Heyetü’l-Mısriyyeti’l-Âmmeti Lilkitâb, 1992.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullāh b. Müslim. Uyûnü’l-aḫbâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1418.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. thk. Rûhî Nuhâs vd. Muhtasar Târîḫi Dımaşḳ. Suriye: Dâru’l-Fikr, 1402.
• İbn Saʻd, Ebû Abdillâh Muhammed. Ṭabaḳātü’l-Kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kâhire: Mektebetü’l-Hanci, 2001.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-Muntaẓam fî târîḫi’l-mülûk ve’l-ümem. thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Mustafa Abdulkadir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412.
• İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târiḫ. thk. Abdullah el-Kâdi. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415.
• Makdisî, Ebû Nasr el-Mutahhar b. Tâhir. el-Bed’ ve’t-Târîḫ. Bursaîd: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, ts.
• Mesʻûdî, Ebü’l-Hasen Alî b. el-Hüseyn b. Alî. Mürûcü’ẕ-ẕeheb. thk. Esad Dâgir. Kum: Dâru’l-Hicre, 1409.
• Radî, Muhammed eş-Şerîf er-Radî el-Mûsevî el-Alevî. thk. Muhammed Hasan Nâil. Nehcü’l-belâġa. Mısır: y.y., ts.
• Sallabî, Ali Muhammed. ed-Devletü’l-Emeviyye. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1429.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu et-Türkî. Mir’âtü’z-zamân fî târîḥi’l-a’yân. Şam: Dârü’r-Risâle el-Âlemiyye, 1434.
• Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Hucr b. Adiy hareketi”. Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/9 (Şubat 2004), 31-48.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Târîḫu’l-ḫulefâʾ. thk. Hamdi Demirdâş. Riyad: Mektebet-ü Nizâr Mustafa el-Bâz, 1425.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân ve Târîḫu’l-ümem ve’l-mülûk. Beyrut: Dârü’d-Türâs, 1387.
• Wellhausen, Julius. Arap Devleti ve Sukutu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1963.
• Yaʻkûbî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ya‘kūb İshâk. Târîḥu’l-Yaʻkūbî. thk. Halil Mansûr. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Muhakkiklerden bir grup. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʻlâm. y.y.: Dâru’l-İlm, 2002.