Democratic Party’s “Atatürk Sevgisi” (1954) Documentary Film

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 1, 98 - 118, 29.03.2021

Tunç Boran

https://doi.org/10.21551/jhf.866200

Cited By: 2

Öz

There was no documentary film about the life of Mustafa Kemal Ataturk in his health or after his death. The first documentary film about Ataturk's life was made in 1954 during the Democratic Party. The director of the film titled "Ataturk Sevgisi" is Münir Hayri Egeli. The Democratic Party and especially by then-President Celal Bayar were particularly influential in the production and financing of the film. The film "Ataturk Sevgisi", which consists of archival images taken in Ataturk's health, is a compilation documentary. The film was released in movie theaters all over Turkey a week before the May 2, 1954 Parliamentary General Elections. Therefore "Atatürk Sevgisi" was also considered as the election propaganda film of the Democratic Party. However, in addition to being a propaganda study, the film also reflects the Democratic Party's view of Ataturk and Ataturkism. In this study, the production process of Ataturk Sevgisi will be transferred. Traces of the right-wing interpretation of Ataturkism represented by the Democratic Party will be explored in the film Ataturk Sevgisi.

Anahtar Kelimeler

Documentary Film, Ataturk Documentary, Democatic Party, Ataturkism, Propaganda

Demokrat Parti’nin “Atatürk Sevgisi” (1954) Belgesel Filmi

Öz

Mustafa Kemal Atatürk’ün sağlığında veyahut ölümünün ardından hayatını konu alan belgesel niteliğinde bir film yapılmamıştır. Atatürk’ün hayatına dair ilk belgesel film, 1954 yılında Demokrat Parti döneminde yapılmıştır. “Atatürk Sevgisi” adını taşıyan filmin yönetmeni Münir Hayri Egeli’dir. Filmin yapımında ve finansmanında Demokrat Parti özellikle dönemin Cumhurbaşkanı Celal Bayar etkili olmuştur. Atatürk’ün sağlığında çekilen arşiv görüntülerinden oluşan “Atatürk Sevgisi” filmi, derleme bir belgeseldir. Film, 2 Mayıs 1954 Milletvekili Genel Seçimlerinden bir hafta evvel tüm Türkiye’de sinemalarda gösterime girmiştir. Bu nedenle “Atatürk Sevgisi” Demokrat Parti’nin seçim propaganda filmi olarak da değerlendirilmiştir. Ancak film propaganda çalışması olmasının yanı sıra Demokrat Parti’nin Atatürk’e ve Atatürkçülüğe bakışını da yansıtmaktadır. Bu çalışmada, Atatürk Sevgisi filminin yapım süreci aktarılacaktır. Demokrat Parti’nin temsil ettiği Atatürkçülüğün sağ yorumunun izleri Atatürk Sevgisi filminde araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Belgesel Film, Atatürk Belgeseli, Demokrat Parti, Atatürkçülük, Propaganda

Kaynakça

• Ahmad Feroz, Demokrasi Sürecinde Türkiye 1945-1980, Çev: Ahmet Fehmi, Hil Yayın, İstanbul, 1996.
• Albayrak Mustafa, “Kemalizm’in Düşünsel Temelleri ve Tarihsel Oluşumu,” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: 26, Sayı: 77, 2010, s.307-343.
• Alpkaya Faruk, “Bir 20. Yüzyıl Akımı: Sol Kemalizm,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 477-500.
• Arpad Burhan, “Atatürk Sevgisi” Sinema Tenkitleri, Vatan Gazetesi, 1 Mayıs 1954, s.4.
• Aytekin Hakan, Türkiye’de Toplumsal Değişme ve Belgesel Sinema, BSB Yayınları, İstanbul, 2017.
• Bali Rifat, The Turkish Cinema In The Early Republican Years, The Isis Press, İstanbul, 2007.
• Beyoğlu Süleyman, İmparatorluktan Cumhuriyete Türk Sineması (1895-1939), Dergâh Yayınları, İstanbul, 2018.
• Bora Tanıl, “Celal Bayar,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 546-554.
• Bora Tanıl, “Celal Bayar,” Türkiye’nin 1950’li Yılları, Editör: Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, s.151-157.
• Bora Tanıl ve Taşkın Yüksel, “Sağ Kemalizm,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 529-545.
• Bora Tanıl, “Adnan Menderes” Türkiye’nin 1950’li Yılları, Editör: Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, s. 331-347.
• Boran Tunç, “Türk Sinema Tarihinden İlgi Çekici Bir İddianın İncelenmesi,” Türk Sinema Tarihine Farklı Bakışlar, Detay Yayıncılık, Ankara, 2020, s.1-40.
• Demirel Tanel, Türkiye’nin Uzun On Yılı Demokrat Parti’nin İktidarı ve 27 Mayıs, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Dinç Enis, Performing Modernity: Atatürk On Film (1919-1938), University of Amsterdam, Yayınlanmamış Doktora Tezi, 2016.
• Egeli Münir Hayri, Bilinmeyen Yönleriyle Atatürk, Berikan Yayınevi, Ankara, 2004.
• Eroğul Cem, “Çok Partili Düzenin Kuruluşu 1945-1971,” Geçiş Sürecinde Türkiye, Belge Yayınları, İstanbul, 1992, s. 112-158.
• Eroğul Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, Yordam Kitap, İstanbul, 2019.
• Ertan Temuçin F., “Beklentiler, Hayal Kırıklıkları ve Aydınlar (Kadro-Forum-Yön),” Türk Yurdu Dergisi, Cilt:18 , Sayı:134, Ekim 1998, s.145-149
• Ertan, Temuçin F., “Kadro Dergisi Niçin Kapandı?” Atatürk Dergisi, Cilt:3, Sayı:4, Temmuz 2003, s.19-34.
• Harun Kenan, “Ata’nın Emrindeki Adam Anlatıyor,” 20. Asır Dergisi, Sayı:13, 8 Kasım 1952, s.8,30.
• Hinkle Eugene M., “Modern Türkiye’de Sinema,” Kebikeç Dergisi, Sayı:28, s.91-102.
• İlhan Atilla, “Kemalizm Müdafaa-i Hukuk Doktrini,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 518-528.
• Kabadayı Lale, Film Eleştirisi Kuramsal Çerçeve ve Sinemamızdan Örnek Çözümlemeler, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2013.
• Karacan Ali Naci, “Atatürk’ün Ruhu,” Milliyet Gazetesi, 8 Haziran 1950, s.1,5.
• Karpat Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul Matbaası, İstanbul, 1967.
• Koçak Cemil, İkinci Parti Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950) Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2010.
• Köker Levent, “Kemalizm/Atatürkçülük: Modernleşme, Devlet ve Demokrasi,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 97-112.
• Lewis Bernard, Modern Türkiye'nin Doğuşu, Çev: Metin Kıratlı, TTK Basımevi, Ankara, 2007.
• Onaran Âlim Şerif, Türk Sineması (Cilt 1), Kitle Yayınları, İstanbul, 1994.
• Özden Zafer, Film Eleştirisi Film Eleştirisinde Temel Yaklaşımlar ve Tür Filmi Eleştirisi, İmge Kitapevi, Ankara, 2014.
• Özön Nijat, İlk Türk Sinemacısı Fuat Uzkınay, Türk Sinematik Derneği Yayınları, İstanbul, 1970.
• Özön Nijat, Türk Sineması Kronolojisi 1895-1966, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1968.
• Özön Nijat, Türk Sinema Tarihi, Dünden Bugüne 1896-1960, Artist Yayınları, İstanbul, 1962.
• Özuyar Ali, “Gazi’nin Sineması Köşk’ün Beyazperdesinde,” Atlas Tarih Kurtuluş Savaşı Özel Sayısı 2, 2020/01, s.116-123..
• Özuyar Ali, Türk Sinema Tarihinden Fragmanlar (1896-1945), Phoenix Yayınevi, Ankara, 2013.
• “Sunuş,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 13-15.
• Şarman Kansu, “1909-1919 Arşiv Fotoğraflarından Genç Mustafa Kemal,” Atlas Tarih Kurtuluş Savaşı Özel Sayısı 2, Sayı 2020/01, s.24-31.
• Şener Erman, Kurtuluş Savaşı ve Sinemamız, Dizi Yayınları, İstanbul, 1970.
• TBMM Zabıt Ceridesi, Devre 4, İçtima 2, 1 Kasım 1932, Cilt:10, s.3.
• Toprak Binnaz, “Dinci Sağ,” Geçiş Sürecinde Türkiye, Belge Yayınları, İstanbul, 1992, s. 237-254.
• Ufuk Adnan, “Uyuyan Sinema,” Yeditepe Gazetesi, Sayı:123, 15 Ocak 1957, s:1-6.
• Ünder Hasan, “Atatürk İmgesinin Siyasal Yaşamdaki Rolü,” Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt: 2 Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul, 2006, s. 138-155.
• Varel Anıl, “Ellili Yıllarda Muhalefet: Hükümete Yönelik Temel Eleştiriler ve DP Karşısında CHP’nin İdeolojik Konumlanışı,” Türkiye’nin 1950’li Yılları, Editör: Mete Kaan Kaynar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2016, s. 203-234.
• Yalman Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim, Geçirdiklerim Cilt 1, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş, 1997.
• Zürcher Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, Çev: Yasemin Saner Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007.
• Cumhuriyet Arşivi, 490-1-0-0/384-1625-2-s.3-4-5-6-16.