Abdulhamid II’s Eastern Provinces (Six Provinces) Education Policy

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 4, 763 - 783, 29.12.2021

Hatip Yıldız

https://doi.org/10.21551/jhf.1018725

Öz

One of the areas where Sultan Abdulhamid II first started intensive work in the Eastern region since the 1890s, especially in line with the reports and recommendations of primarily with Marshal Mehmed Zeki Pasha, then with Ahmed Şakir Pasha, the General Inspector of Anatolia, was education. The most important reason for this is the identification of the high rates of school enrolment of non-Muslims than that of Muslims in the region as a result of the investigations. Therefore, the district organizations were reformed by giving priority to basic education and it was decided that modern schools would be opened in the centres of districts which were composed of several villages. Hence, modern basic education was extended to villages.
In addition to the lack of basic educational institutions in the region, it was understood that there was not any high school in Van and Bitlis provinces at these days. Furthermore, even junior high schools could not be opened in many counties and districts of the Eastern provinces. Therefore, while increasing the number of primary schools in the region, on the other hand, efforts were made to open high schools and junior high schools which provide secondary education.
In Abdülhamid II period, vocational schools were one of the most important educational institutions in the Eastern provinces as in the other regions of the Ottoman Empire. In this context, some serious efforts were made for the opening of industrial and agricultural schools in provincial centres. Although there was no complete success in the opening of agricultural schools, the opening of industrial schools was achieved by means of cooperation in almost all provinces.

Anahtar Kelimeler

The Ottoman, Abdulhamid II, Eastern Provinces, Six Provinces, Education.

II. Abdülhamid’in Doğu Vilayetleri (Vilayat-ı Sitte) Eğitim Politikası

Öz

Sultan II. Abdülhamid’in, ilk olarak 1890’larda Müşir Mehmed Zeki Paşa ve sonrasında ise 1895’ten itibaren özellikle Anadolu Vilayatı Umum Müfettişi Ahmed Şakir Paşa’nın raporları ve önerileri doğrultusunda, ağırlıklı olarak Doğu vilayetlerinde yoğun çalışma başlattığı alanlardan biri de eğitimdir. Bunun en önemli nedeni, bölgede yapılan incelemeler sonucunda, gayrimüslimlerin okullaşma oranının Müslümanlara göre daha ileri durumda olduğunun tespit edilmesidir. Bunun üzerine, öncelikle temel eğitime önem verilerek vilayetlerin nahiye teşkilatlarında düzenlemeye gidilmiş ve birkaç köyden oluşan yeni nahiyelerin merkezlerinde birer modern ibtidai mektebi açılması kararlaştırılmıştır. Böylece modern temel eğitimin köylere kadar yayılması hedeflenmiştir.
Bölgede genel olarak görülen temel eğitim kurumları eksikliğinin yanı sıra, bu tarihlerde Van ve Bitlis vilayetlerinde idadi mektebinin de olmadığı; hatta Doğu vilayetlerinin birçok liva ve kazasında henüz rüşdiye mektebinin bile açılamadığı anlaşılmıştır. Bu nedenle, bir yandan bölgedeki ibtidai mekteblerinin sayısı arttırılırken, diğer taraftan da ortaöğretim düzeyinde eğitim veren idadi ve rüşdiye okullarının açılması için çaba sarf edilmiştir.
II. Abdülhamid Dönemi’nde, Osmanlı’nın diğer bölgelerinde olduğu gibi, Doğu vilayetlerinde de en çok önem verilen eğitim alanlarından biri de meslek okullarıdır. Bu kapsamda vilayet merkezlerinde sanayi ve ziraat mekteblerinin açılması için de ciddi bir gayret gösterilmiştir. Her ne kadar ziraat mekteblerinin açılmasında tam olarak muvaffak olunamasa da, vilayetlerin hemen hemen tamamında yardımlaşma yoluyla birer sanayi mektebinin açılması başarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, II. Abdülhamid, Doğu Vilayetleri, Vilayat-ı Sitte, eğitim

Kaynakça

• A. Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Babıâli Evrak Odası (BOA, BEO)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade Dâhiliye Evrakı (BOA, İ. DH)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Mektubi Evrakı ( BOA, DH. MKT)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Mektubi Evrakı (BOA, MF. MKT)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti İdare Evrakı (DH. İD)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Maarif Nezareti Mekatib-i Gayrimüslime Evrakı ( MF. MGM)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Dâhiliye Nezareti Tesri’-i Muamelat ve Islahat Komisyonu Evrakı (BOA, DH. TMIK. S)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İrade-i Hususi Evrakı (BOA, İ. HUS.)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Mektubi Mühimme Evrakı (BOA, A. MKT. MHM.)
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Yıldız Perakende Dâhiliye Evrakı (BOA, Y.PRK. DH)
• B. Salnameler, Gazete ve İstatistikler Diyarbekir Vilayet Salnameleri Diyarbekir GazetesiMaarif Salnameleri
• Maarif-i Umumiye Nezareti 1323-1324 Ders Yılı İstatistik Mecmuası, Matbaa-i Amire, 1327.
• Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri (1839-1924), Cilt 6, Hazırlayan: Mehmet Ö. ALKAN, Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Ankara, 2000.
• C. Telif Eserler Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1999’a), Alfa Yayınları, İstanbul 1999.
• Çakaloğlu, Cengiz, Müşir Mehmed Zeki Paşa (1835-1929), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 1999.
• Görür, Emel Demir, Vilayat-ı Sitte Islahatı (1878-1899), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2018.
• Karaca, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899), Eren Yayınları, İstanbul 1993.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991.
• Poyraz, Emel, “Tanzimat Dönemi Çağdaşlaşma Çabaları”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Sayı:193, Yıl: 33, Cilt: 97, Temmuz- Ağustos 2011, s. 91-118.
• Tekdal, Danyal, II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayeti (İdari ve Sosyal Yapı), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli 2018.
• Yıldız, Hatip, “II. Abdülhamid Döneminde Diyarbekir Vilayeti’nde Yabancı Okulların Denetlenmesi Çabaları ve Ermeni Milliyetçiliğinin Yayılışı”, Eletronik Sosyal Bilimler Dergisi (www.esosder.org), C. 7, S. 24, Bahar 2008, s. 256-263.
• Yıldız, Hatip, Osmanlı Yenileşme Döneminde Diyarbekir Vilayeti’nde Eğitim (1870-1920), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2014.