Operation Revanduz and Ali Şefik Özdemir

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 101 - 113, 28.03.2022

Ahmet Ercivan

https://doi.org/10.21551/jhf.1071210

Öz

Musul and Kerkük, which are outside the borders of the Republic of Turkey today, have been under Turkish rule for hundreds of years. However, after the Armistice of Mondros, which was signed as a result of the Ottoman Empire's defeat in the First World War, it remained outside the Turkish territory. Musul, which was occupied by the British in violation of the provisions of the Armistice of Mondros, also has the distinction of being the first Ottoman territory to be occupied after the armistice. Due to the dense Turkish population in the Musul-Kerkük lands and being an integral part of the Turkish lands, Turkey did not want to leave this place. Turkey did its best to save Musul and its environs from the occupation by not accepting this unjust invasion, as it thought it belonged to Musul in the context of its historical, geographical and political conditions. In this context, a secret military operation was organized in Revanduz with the instruction of Gazi Mustafa Kemal Atatürk. This operation was carried out under difficult conditions under the command of Ali Şefik Özdemir. During the military operation, the tribes in the region were benefited and mostly local opportunities were used.
The British administration, on the other hand, wanted to keep Musul and its environs due to its rich oil resources. Despite having no historical and cultural ties to the region, the British administration, which did not hesitate to invade these areas, did not hesitate to use some local tribes. In this study; Turkey's efforts to take back Musul have been examined. In this context, the activities carried out by the British in the region were also evaluated. Archival documents published in the research and works written about the field were also consulted.

Anahtar Kelimeler

Musul, Revanduz, Ali Şefik Özdemir, National Border, Mondros Agreement.

Revanduz Harekâtı ve Ali Şefik Özdemir

Öz

Günümüzde Türkiye Cumhuriyeti sınırları dışında kalan Musul ve Kerkük, yüzlerce yıl Türk hâkimiyeti içerisinde bulunmuştur. Ancak Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılması sonucunda imzalamış olduğu Mondros Mütarekesi’nden sonra Türk topraklarının dışında kalmıştır. Mondros Mütarekesi hükümlerine aykırı olarak İngilizler tarafından işgal edilen Musul, mütarekeden sonra işgale uğrayan ilk Osmanlı toprağı olma özelliğine de sahiptir. Musul-Kerkük topraklarındaki yoğun Türk nüfusu ve Türk topraklarının ayrılmaz bir parçası olması nedeniyle Türkiye burayı terk etmek istememiştir. Türkiye, Musul’un tarihi, coğrafi, siyasi koşulları bağlamında kendisine ait olduğunu düşündüğünden bu haksız işgali kabul etmeyerek Musul ve çevresini işgalden kurtarmak için elinden geleni yapmıştır. Bu bağlamda Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın talimatı ile Revanduz’a gizli bir askerî harekât düzenlenmiştir. Bu harekât, zor şartlar altında Ali Şefik Özdemir komutasında yapılmıştır. Askerî harekât yapılırken bölgedeki aşiretlerden faydalanılmış ve daha çok yerel imkanlar kullanılmıştır.
İngiliz yönetimi ise, Musul ve çevresini zengin petrol kaynakları nedeniyle elinde tutmak istemiştir. Bölgeyle ilgili olarak hiçbir tarihi ve kültürel bağı olmamasına rağmen buraları işgal etmekten çekinmeyen İngiliz idaresi bazı yerel aşiretleri kullanmaktan da geri kalmamıştır. Bu çalışmada; Türkiye’nin Musul’u geri alma çabaları incelenmiştir. Bu bağlamda İngilizlerin bölgede yürüttüğü faaliyetler de değerlendirilmiştir. Araştırmada yayınlanan arşiv belgeleri ve alan ile ilgili olarak yazılan eserlere de başvurulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Musul, Revanduz, Ali Şefik Özdemir, Misakı Milli, Mondros Ateşkesi

Kaynakça

• BOA. DH. KMS, nr. 50-3/25, sıra no 78/1, 79, 80, 81.
• Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, C. I,II., Ankara 1987.
• Genel Kurmay Başkanlığı, Türk İstiklal Harbinde Güney Cephesi, Genelkurmay Başkanlığı Yayınları, Ankara 1966.
• T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Musul-Kerkük İle İlgili Arşiv Belgeleri (1529-1919), Ankara, 1993.
• Akgül, Suat, Uzel Sahir, Musul-Kerkük Harekâtı, Berikan Yayınları, Ankara 2001.
• Armaoğlu, Fahir, “Tarihi Perspektif İçinde Misâk-ı Millî’nin Değerlendirilmesi”, Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1988.
• Armaoğlu, Fahir, 20. yy Siyasi Tarihi (1914-1980), c.1, Türkiye İş Bankası Yayınları, Ankara 1994.
• Aydın, Ayhan, Musul Meselesi 1900-1926, Turan Yayıncılık, İstanbul 1995.
• Demir, Enes, Yeni Belgeler Işığında Vazgeçilmeyen Topraklar Misâk-ı Millî II, Hiper Yayıncılık, İstanbul 2017.
• Demirbaş, H. Bülent, Musul Kerkük Olayı ve Osmanlı İmparatorluğunda Kuveyt Meselesi, Arba Yayınları, İstanbul 1995.
• Ercivan, Ahmet, Son Dönem Musul Tarihi, Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.
• Goloğlu, Mahmut, Üçüncü Meşrutiyet, Başnur Matbaası, Ankara 1970.
• Gürün, Kamuran, Savaşan Dünya ve Türkiye, Bilgi Yayınevi, Ankara 1986.
• Melek, Kemal, İngiliz Belgelerinde Musul Sorunu (1890-19269), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1983.
• Karadağ, Raif, Petrol Fırtınası, Emre Yayınları, İstanbul 2003.
• Kaymaz, İhsan Ş., Musul Sorunu Emperyalizm ve Kürtler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2014.
• Kılıç, Sezen, “Musul Sorunu ve Lozan”, Ankara Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı 71, 2008, s. 319-340.
• Kısıklı, Emine, “Yeni Gelişmelerin Işığında Geçmişten Günümüze Musul meselesi”, Ankara Üniversitesi Türk inkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, sayı 24, Kasım 1999-2003, s. 487-526.
• Melek, Kemal, İngiliz Belgeleriyle Musul Sorunu (1890-19269), Üçdal Neşriyat, İstanbul 1983.
• Öke, Mim Kemal, Musul Meselesi Kronolojisi (1918-1926), Dünyası Araştırmaları vakfı, İstanbul 1987.
• Öke, Mim Kemal, Musul-Kürdistan Sorunu 1918-1926, Bilge Karınca Yayınları, İstanbul 2002.
• Öke, Mim Kemal, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1992.
• Öke, Mim Kemal, Kerkük-Musul Dosyası, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul 1981.
• Saatçi, Suphi, Tarihten Günümüze Irak Türkmenleri, Ötüken Yayınları, İstanbul 2003.
• Sakkâr, Sâmi, “Musul”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 31, 2020.
• Saygı, Tarık, “Lozan Antlaşması’nda Musul Sorunu ve Hatay Meselesi”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 10, 2016, s. 57-174.
• Süslü, Azmi, “Misâk-ı Millî”, Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1988.
• Taner, Timur, “Bir İttihatçı Düşmanı: şerif Paşa ve Meşrutiyet Gazetesi”, Tarih ve Toplum, İstanbul 1989.
• Türkmen, Zekeriya, “Özdemir Bey’in Musul Harekâtı ve İngilizlerin Karşı Tedbirleri (1921-1923)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, sayı 49, 2001, s. 49-79.
• Türkmen, Zekeriya, Musul Meselesi Askeri Yönden Çözüm Arayışları (1922-1925), Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi, 2003.
• Umut, Erol, Musul Meselesinde Petrol Faktörü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Ankara 2007.
• Yalçın, E. Semih, “Misâk-ı Millî ve Lozan Barış Konferansı Belgelerinde Musul Meselesi”, Misak-ı Milli ve Türk Dış Politikasında Musul, Kerkük ve Erbil Meselesi Sempozyumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1988.
• Yalçın, E. Semih, “Misâk-ı Millî ve Lozan Konferansı Barışı Belgelerinde Musul Meselesi”, 2023 Dergisi, 2001, s.30-37.