Avusturya-Macaristan’ın Pejë (İpek) işgalı sırasındaki ıdari özellikleri (1915-1918)

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 1, 263 - 282, 28.03.2022

Fitim Rifati

https://doi.org/10.21551/jhf.1092428

Öz

Birinci Dünya Savaşı sırasında İpek yaklaşık olarak 3 sene kadar ( 7 Aralık 1915-12 Ekim 1918) Avusturya-Macaristan tarafından idâre edildi. Bu işgâl ve yönetim İpek için siyasi, askeri, iktisadî, sosyal ve kültürel gelişimi açısından önem arz etmektedir. Bu bölge Avusturya-Macaristan için önemli ve startejik bir bölge olduğu kadar Arnavutlar için de siyasi, kültürel ve eğitimsel özel bir önemi vardı. Bu dönem’de İpek ve civarı için çok boyutlu savaşlarla karakterize edildi. Arnavutlar Karadağlılara karşı savaş verdikten sonra Avusturya-Macarlarla da çarpıştılar.

Anahtar Kelimeler

Pejë (İpek), Avusturya-Macaristan, Arnavutlar, yönetim, kalkınma

Features of Austro-Hungarian occupation and administration in Peja (1915-1918)

Öz

The Austro-Hungarian occupation and administration of Peja and its environs from December 7, 1915, to October 12, 1918, for almost three years, was accompanied by important political, military, economic, social, and cultural-educational developments, within the framework of World War I. This territory of Kosovo was of strategic importance to Austria-Hungary, and in particular to Albanians, to their political aspirations, and their social and cultural development. These years were characterized by multidimensional events and phenomena, which started with an Albanian-Montenegrin confrontation and ended the same way with an Albanian-Austro-Hungarian armed confrontation.

Anahtar Kelimeler

Peja, Austria-Hungary, Albanians, administration, development

Kaynakça

• 1. Ahmeti, Isuf, Qytetet e Kosovës gjatë shekujve XVI-XVIII, Prishtinë: Instituti i Historisë “Ali Hadri” - Prishtinë, 2014.
• 2. Akademie d. Wissenschaften Wien, Die lepidopterenfauna Albaniens (mit berücksichtigung der nachbargebiete), von Hans Rebel und Hans Zenry, Vorgelegt ind der sitzung am 18. Juni 1931.
• 3. Bajrami, Hakif, “Si e riokupoi Serbia Kosovën më 1918”, në Vjetar, nr.XXXVII-XXXVIII, Prishtinë: Arkivi i Kosovës, 2007.
• 4. Bello, Hasan, Marrëdhëniet shqiptaro-turke 1912-1939, Tiranë: Qendra e Studimeve Albanologjike - Instituti i Historisë, 2015.
• 5. Ceka, Neritan, Ilirët, Tiranë: “Migjeni”, 2005.
• 6. Culaj, Lush, Shqipëria dhe problemi kombëtar 1918-1928, Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinës, 2004.
• 7. Dushku, Ledia, “Shqiptarët përballë ushtarakëve dhe diplomatëve austro-hungarezë (1914-1916)”, Studime historike, Viti LXX 3-4/2016, Tiranë: Qendra e Studimeve Albanologjike - Instituti i Historisë, 2016.
• 8. Enne, Peter, Die österreichisch-ungarische Offensive gegen Montenegro 1916 unter besonderer Berücksichtigung der Operation über den Lovćen und des Zusammenbruchs der montenegrinischen Armee, Diplomarbeit, Wien: Universität Wien, 2008.
• 9. Ferizi, Niman, Familja Curri, Konstancë: “Albania”, 1935.
• 10. Fjalor Enciklopedik Shqiptar, Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2009.
• 11. Frashëri, Kristo, Historia e Kosovës, Vëll. I, Dardania (Kosova antike), Tiranë: Botimet “Dudaj”, 2008.
• 12. Haxhiu, Ajet, Shota dhe Azem Galica, Botim i dytë, Tiranë: “8 Nëntori”, 1982.
• 13. Hoti, Izber, “Peja me rrethinë në fund të vitit 1918 mbështetur në të dhënat serbe”, Kosova, nr.28-2006, Prishtinë: Instituti i Historisë, 2006.
• 14. Hrabak, Bogumil, “Reokupacija oblasti Srbske i Crnagorske države s arbanaškom većinom stanovništva u jesen 1918. Godine i držanje arbanasa prema uspostavljenoj vlasti”, Gjurmime albanologjike, nr.1-1969, Prishtinë: Instituti Albanologjik i Prishtinë, 1969.
• 15. Krasniqi, Sherif Daut, Vranoci në përthyerje historike (etnomonografi), Pejë: “Dukagjini”, 2011.
• 16. Lepidopteren aus Neumontenegro (Ergebnisse der im Jahre 1916 im Auftrage und auf Kosten der Kaiserl. Akademie der Wissenschaften in Wien von Dr. Arnold Penther ausgeführten zoologischen Forschungsreise in Serbien und Neumontenegro), Von Prof. Hans Rebel, (Vorgelegt in der Sitzung am 11. Oktober 1917).
• 17. Lunji, Ali, Beqir Kastrati legjendë e arsimit kosovar, Prishtinë: “Libri Shkollor”, 2001.
• 18. Meta, Beqir, “Ndikimi i Luftës I Botërore në procesin e konsolidimit të kombit shqiptar”, Studime shoqërore, nr.2-2015, Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, 2015.
• 19. Monografia Peja: Vështrim monografik për Komunën e Pejës, Pejë: Komuna e Pejës, Drejtoria për Kulturë, Rini dhe Sport, 2017.
• 20. Mulliqi, Demë, Rrugëtimi i shkollës dhe arsimit në komunën e Pejës deri në vitin 1945, Pejë: 2004.
• 21. Murzaku, Thoma, Kur u caktuan kufijtë e Shqipërisë (1912-1914) – (Me një epilog: Pse kjo çështje vazhdoi të diskutohej përgjatë disa dekadave të tjera), Tiranë: Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2017.
• 22. Osmani, Jusuf, Vendbanimet e Kosovës (Peja dhe Deçani) nr.11, Prishtinë: 2004.
• 23. Pavichevich, Helen A., Education and Modernization in Montenegro, 1831-1918, Dissertations, USA: Layola University Chicago, 1976.
• 24. Përzhita, Luan, “Kontributi Austro-Hungarez për arkeologjinë shqiptare”, Austro-Hungaria dhe Shqipëria 1916-1918, Tiranë: Ministria e Kulturës, Muzeu Historik Kombëtar, 2019.
• 25. Rahimi, Shukri, “E kaluara historike e Rugovës”, Rugova – Monografi etnografike – Libri XIV, Sesioni i Shkencave Shoqërore, Libri 6, Prishtinë: Akademia e Shkencave dhe e Arteve e Kosovës, 1987.
• 26. Repishti, Xhevat, “Revolta e masave të Shkodrës në pranverën e vitit 1916 kundër pushtuesve austro-hungarezë”, Studime historike, viti XXVII (X), nr.1, Tiranë: Akademia e Shkencave e RPSH & Instituti i Historisë, 1973.
• 27. Rexhepagiq, Jashar, Zhvillimi i arësimit dhe i sistemit shkollor të kombësisë shqiptare në territorin e Jugosllavisë së sotme deri në vitin 1918, Prishtinë: Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i Krahinës Socialiste Autonome të Kosovës, 1970.
• 28. Rifati, Fitim, Kosova gjatë Luftës së Parë Botërore 1914-1918, Prishtinë: Instituti i Historisë - Prishtinë, 2019.
• 29. Rushiti, Limon, Rrethanat politiko-shoqërore në Kosovë 1912-1918, Prishtinë, “Rilindja”, 1986.
• 30. Stipçeviq, Aleksandër, Ilirët – historia, jeta, kultura, simbolet e kultit, Tiranë: “Toena”, 2002.
• 31. Shatri, Bajram, Arsimi fillor në Kosovë në shekullin XX – sfida, dëshmi, fakte, Prishtinë: “Libri shkollor”, 2006.
• 32. Shatri, Muhamet, Kryengritja e Përgjithshme Shqiptare kundërosmane e vitit 1912, Prishtinë: “Libri Shkollor”, 2016.
• 33. Тасић, Дмитар, Рат после рата - Воска Краљевине Срба, Хрвата и Словенаца на Косову и Метохији и у Македонији 1918-1920, Београд: "Институт за Стратегијска Инстраживања”, 2008.
• 34. Vokrri, Abdulla R., Ibrahim Kolçi mësues e patriot, Prishtinë: “Rilindja”, 1993.
• 35. Vokrri, Abdulla R., Shkollat dhe arsimi në anën e Llapit brenda viteve 1878-1944, Prishtinë: Enti i Teksteve dhe i Mjeteve Mësimore i Kosovës, 1995.
• 36. Vukotić, Vukota, “Muslimani internirani u Austro-Ugarsku 1916-1918”, Almanah, nr.75-76, Časopis za proučavanje, prezentaciju i zaštitu kulturno-istorijske baštine Bošnjaka/Muslimana, Podgorica: 2017.