Turkish-Senusi Relations from the War Of Tripolism to the National Struggle

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 2, 283 - 298, 28.06.2022

Nevzat Artuç

https://doi.org/10.21551/jhf.1121735

Öz

Within the framework of the İttihad-ı İslam (Islamic Union) policiy put into practice by Abdülhamid II, the relations established with the Muslim societies around the world were increased and a deterrent power focus was established with the Muslim societies around the world were increased and a deterrent power focus was achieved in foreign policy. Contrary to popular belief, the policy of the İttihad-ı İslam (Islamic Union) aimed to strengthen the relations of Muslims and to take a stance against the imperialist powers by taking joint steps. II. During the Second Constitutional Monarchy, the policy of the Islamic Union was removed from being a foreign policy element and started to be used more effectively. In this context, Turkish-Senusi relations have a special importance. The relations that developed with the special efforts of Enver Pasha during the years of the Tripoli War continued during the First World War and the National Struggle. The fact that Mustafa Kemal Pasha maintained close relations with the Senusis in accordance with the policies of his predecessors Abdulhamid II and Enver Pasha became the basis for determining the Libyan policy of the Republic of Turkey in the following years. It is certain that the historical facts mentioned, apart from the five centuries of Ottoman rule in North Africa, played a role in the determination of today's Turkish-Libyan relations and Turkey's indifference to the events in Libya. In our study, the Turkish-Senusi relations from the Tripoli War to the end of the National Struggle are discussed in a historical integrity with its main lines. It has been tried to present the tidy information on the subject in the light of the existing literature. In this way, we aim to contribute to new researches on the recent Ottoman History and the history of North Africa.

Anahtar Kelimeler

North Africa, İttihad-ı İslam (Islamic Union), Senuses, Enver Pasha, II. Abdülhamid, Mustafa Kemal Pasha, Libya.

Trablusgarp Savaşı’ndan Milli Mücadele’ye Türk-Senusi İlişkileri

Öz

II. Abdülhamid tarafından uygulamaya konulan İttihad-ı İslam Siyaseti çerçevesinde hem dünya üzerindeki Müslüman toplumlarla kurulan ilişkiler artırılmış hem de dış politikada caydırıcı bir güç odağına sahip olunmuştur. İttihad-ı İslam siyaseti, sanılanın aksine Müslümanların tek bir devlet bir çatısı altında olmasını değil, ilişkilerinin güçlendirilmesini ve ortak adımlar atılarak emperyalist güçlere karşı bir duruş sergilemeyi amaçlamıştır. II. Meşrutiyet döneminde İttihad-ı İslam siyaseti, dış politika unsuru olmaktan çıkartılıp daha etkili bir şeklide kullanılmaya başlanmıştır. Bu çerçevede Türk Senusi ilişkileri özel bir öneme sahiptir. Trablusgarp Savaşı yıllarında Enver Paşa’nın özel gayretleri ile gelişen ilişkiler, Birinci Dünya Savaşı ve Millî Mücadele yıllarında devam etmiştir. Mustafa Kemal Paşa’nın da selefleri II.Abdülhamid ve Enver Paşa’nın siyasetlerine uygun şeklide Senusiler ile yakın ilişkileri devam ettirmiş olması, sonraki yıllarda Türkiye Cumhuriyeti’nin Libya politikasının belirlenmesinde temel olmuştur. Bugünkü Türk-Libya ilişkilerinin belirlenmesinde, Türkiye’nin Libya’daki olaylara kayıtsız kalmamasında Kuzey Afrika’daki beş asırlık Osmanlı egemenliği dışında, zikredilen tarihsel gerçeklerin rolü olduğu muhakkaktır. Çalışmamızda, Trablusgarp Savaşı’ndan Millî Mücadele sonlarına kadar olan Türk-Senusi ilişkileri tarihsel bir bütünlük içerisinde ana hatlarıyla ele alınmıştır. Konuyla ilgili derli toplu bilgiler, mevcut literatür ışığında ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu sayede yakın çağ Osmanlı Tarihi ve Kuzey Afrika tarihi yapılacak olan yeni araştırmalara katkı sağlamayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Afrika, İttihad-ı İslam, Senusiler, Enver Paşa, II.Abdülhamid, Mustafa Kemal Paşa, Libya.

Kaynakça

• ALİ VASIB EFENDİ, Bir Şehzade’nin Hatıratı, (Yayına Haz. Osman Selahaddin Osmanoğlu), Yapı Kredi Yay., İstanbul 2004,
• ARSLAN, Emir Şekip, Bir Aydın Gözüyle Osmanlı Tarihi ve Birinci Dünya Savaşı Anıları, (Çev. Selda Meydan-Ahmet Meydan), Çatı Yay., İstanbl 2005,
• ARTUÇ, Nevzat, İttihatçıların İttihad-ı İslam Siyaseti Çerçevesinde İttihatçı-Senusi İlişkileri, Bilge Kültür Sanat Yay., İstanbul 2013,
• ARTUÇ, Nevzat, Cemal Paşa (Askeri ve Siyasi Hayatı) (Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş İkinci Baskı), Türk tarih Kurumu Yay., Ankara 2019,
• ARTUÇ, Nevzat, Türk İnkılâp Tarihi, Fakülte Kitabevi, Isparta 2014,
• ARTUÇ, Nevzat,Trablusgarp ve Bingazi’de Hamidiye Alayları, Doruk Yay., İstanbul 2021,
• AYDEMİR, Ş. Süreyya, Makedonya’dan Ortaasya’ya Enver Paşa, C. II, İstanbul 1995,
• AZAMAT, Nihat, “Senusi, Ahmed Şerif”, TDVİA, C. 36, İstanbul 2009, s. 528-529,
• BAYUR, Y. Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, TTK Basımevi, C. III/IV, Ankara 1991,
• ÇAYCI, Abdurrahman, Büyük Sahra’da Türk-Fransız Rekabeti (1858-1911), TTK Yay., Ankara 1995,
• DERİNGİL, Selim, Simgeden Millete II. Abdülhamid’den Mustafa Kemal’e Devlet ve Millet, İletişim Yay., İstanbul 2009,
• ERDAŞ, Sadık. “Şeyh Ahmd Eş-Şerif Es-Senusi”, ATAM Atatürk Ansiklopedisi, atatürkansiklopedisi.gov.tr, 2021, s. 1-7,
• EMİR ŞEKİP ARSLAN, Bir Aydın Gözüyle Osmanlı Tarihi ve Birinci Dünya Savaşı Anıları, (Çev: Selda Meydan-Ahmet Meydan), Çatı Yay., İstanbl 2005,
• GENELKURMAY ATASE BAŞKANLIĞI, 1911-1912 Osmanlı- İtalya Harbi ve Kolağası Mustafa Kemal, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara 1985,
• HANİOĞLU, M. Şükrü, Kendi mektuplarında Enver Paşa, Der Yay., İstanbul 1989,
• KARASAPAN, Celal Tevfik, Libya (Trablusgarp, Bingazi ve Fizan), Ankara 1960,
• KARAKÖSE, Nejdet, “Birinci Dünya Savaşı’nda Trablusgarp Cephesi ve Afrika Grupları Kumandanı Nuri Paşa (Kıllıgil)”, Tarihin Peşinde, Yıl:2011, Sa., 6, s. 251-282,
• KAVAS, Ahmet, “Senusi, Muhammed Mehdi”, TDVİA, C. 36, İstanbul 2009, s. 531-533,
• KAVAS, Ahmet, “Osmanlı- Tibu Münasebetleri. Büyük Sahra’da Reşade (Çad) ve Kavar (Nijer) Kazalarının Kurulması”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sa. 4, İstanbul 2000, s. 69-103,
• KIRPIK, Cevdet, “II. Meşrutiyet’ten Sonra Şehzade Eğitiminde Değişim”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sa. 21, Mayıs 2010, s. 99-130,
• KOCATÜRK, Utkan, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü (1881-1938), Türkiye İş Bankası Kültür Yay. Ankara 1988,
• KOLOĞLU, Orhan “Libya: Osmanlı Dönemi”, TDVİA, C. 27, Ankara 2003,
• KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı Meclislerinde Libya ve Libyalılar, Boyut Yay., İstanbul 2003,
• KOLOĞLU, Orhan, Mustafa Kemal’in Yanında İki Libyalı Lider (Ahmet Şerif-Süleyman Baruni), Ankara 1981,
• KOLOĞLU, Orhan, Fizan Korkusundan Libya Mücahitliğine, Truva Yay., İstanbul 2008,
• KURTCEPHE, İsrafil. Türk-İtalyan İlişkileri (1911-1916), TTK Yay., Ankara 1995,
• ÖZKÖKSE, Kadir. Muhammed Senusi (Hayatı, Eserleri, Hareketi), İnsan Yay., İstanbul 2000,
• “Senusiye” mad., Anabritannica Ansiklopedisi, C. 19, İstanbul 1990, s. 246-247,
• ÖKE, Mim Kemal, Hilafet Hareketleri, İrfan Yay., İstanbul 2005,
• ÖZCAN, Azmi, “Sultan II. Abdülhamid ve Hindistan Müslümanları”, Sultan II. Abdülhamid ve Devri Semineri (27-29 Mayıs 1992), İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1994, s. 125-139),
• STODDARD, Philip H, Teşkilat-ı Mahsusa, (Çev. Tansel Demirel), Arba Yay., İstanbul 1993,
• ŞEHBENDERZADE FİLİBELİ HİLMİ, Senusiler ve Sultan Abdülhamid (Asr-ı Hamidi’de Alem-i İslâm ve Senusiler), Ses Yay., İstanbul 1992,
• ŞIVGIN, Hale, Trablusgarp Savaşı ve 1911 Türk İtalyan İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yay., Ankara 1989,
• TUNAYA, T. Zafer, Türkiye’de Siyasal Partiler, C.III, İletişim Yay., İstanbul 2000,
• URAN, Tufan- TURAN, Esin Tüylü, “Libya’nın Tarihi Gelişmi İçerisinde Senusilik, Türk-Senusi ve Türkiye-Libya İlişkileri”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, Sa. 19, 2011, s. 190-206,
• ÜNAL, Mehmet Ali, Osmanlı Tarih Sözlüğü, Paradigma Yay., İstanbul 2011,