Sultan V. Murad Dönemi’nin Viyana Basınına Yansımaları

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 3, 614 - 650, 30.09.2022

İskender Kantemur

https://doi.org/10.21551/jhf.1159615

Öz

Sultan V. Murad’ın hâkimiyeti daha doğrusu tahtta bulunma dönemi, devlet ricalinin çöküşün önüne geçmek için mücadele verdiği, Avrupalı büyük devletlerin ve Rusya’nın üstünlüğünün aşikâr olduğu, imparatorluk bünyesinde bulunan halkların bağımsızlıkları için savaştığı, Avrupaî düşünce, düzen ve yönetim modellerin tatbikinin tartışılıp uygulandığı bir döneme tesadüf eder. Mecburiyetlerin zorunlu kıldığı bu dönüşüm Balkanlarla yakından ilgilenen Avusturya’nın da ilgiyle takip ettiği bir süreçtir. Almanya, Rusya ve Avusturya’nın ortak görüşmelerinin ardından Avusturya Başvekili Andrassyʼnin kaleme aldığı ve gayrimüslim tebaanın din, ibadet ve vergileri konusunda iyileştirilmelerin istendiği Andrassy Notaʼsı olarak bilinen tebliğ, Sultan V. Murad döneminin hemen öncesinde verilmiştir. Son derece hareketli geçen ve ardı kesilmeyen olayların yaşandığı bu kısa dönemin Viyana basınına yansımaları ana hatlarıyla burada aktarılamaya çalışılacaktır. Zira Sultan V. Murad dönemine dair hemen her gün ve oldukça kapsamlı haberler yapılmıştır. Ancak bunların tamamına yer vermek mümkün olmamıştır. Bununla birlikte Sultanların azil ve cülûsları, Bakan Cinayetleri, Osmanlı–Sırp Savaşı ve meşrutiyet tartışmaları çalışmamın temelini oluşturmaktadır. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu bünyesindeki gazetelerin tamamının taranması gayrikabil olduğundan sadece Viyana merkezli gazetelere yer verilmiştir. Çalışmada ismi geçen gazetelere Avusturya Milli Kütüphanesi Dijital Arşivi’nde ulaşmak mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Sultan Abdülaziz, Sultan V. Murad, Avusturya, Viyana

Reflections of the Sultan Murad V Period on the Vienna Press

Öz

The reign of Sultan Murad V, more precisely, the period of his accession to the throne was coincides in a periode, where the dignitaries struggled to prevent the collapse of the state. The superiority of the European great powers and Russia was obvious and the peoples within the empire fought for their independence. The application of European thoughts, order and management models were discussed and applied. This transformation, which is required by the obligations, is a process that Austria, which is closely interested in the Balkans, also followed with interest. The communiqué known as the Andrassy Note, which was written by the Austrian Prime Minister Andrassy after the joint meetings of Germany, Russia and Austria, and asking for improvements in religion, worship and taxes of non-Muslim peoples, was given just before the reign of Sultan Murad V. The reflections of this short period on the vienna press, in which extremely active and uninterrupted events took place, will be tried to be conveyed in this article. Because almost every day and quite comprehensive news about the period of Sultan Murad V has been made, it was not possible to include all of them. However, the Depositions and the Enthronements of the Sultans and the murders of the Ministers, the Ottoman-Serbian war and the constitutional debates from the basis of my work. Since it is not possible to peruse all the newspapers in the Austro-Hungarian Empire, only Vienna-based newspapers are included. It is possible to reach the newspapers mentioned in the study in the Austrian National Library Digital Archive.

Anahtar Kelimeler

Sultan Abdülaziz, Sultan V. Murad, Austria, Vienna

Kaynakça

• ALİ HAYDAR MİDHAT BEY, The Life of Midhat Pasha A Record of His Sevices, Political Reforms, Banishment, and Judical Murder, John Murray, London, 1903.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, Cilt 4, Türkiye Yayınevi, İstanbul, 1972.
• FINDLEY, V. Carter, Modern Türkiye Tarihi İslam Milliyetçilik ve Modernlik 1789-2007, Timaş Yayınları, İstanbul, 2011.
• KARATEPE, Şükrü, Darbeler Anayasalar ve Modernleşme, İz Yayıncılık, İstanbul, 2009.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1996.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Timaş Yayınları, İstanbul, 2008.
• PALMER, Alan, Verfall und Untergang des Osmanischen Reiches, Wilhelm Heyne Verlag, München, 1997.
• SERTOĞLU, Midhat, Mufassal Osmanlı Tarihi Resimli – Haritalı, Cilt VI, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2021.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı-Türk Anayasal Gelişimleri (1789-1980), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2011.
• YILMAZ, Faruk, Türk Anayasa Tarihi, İz Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• ÇÖMLEKÇİ, Aynur, “V. Murad’ın Tahta Çıkışının ve Saltanatının Yabancı Basına Yansımaları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 12, Sayı 63, 2019, s. 307-316.
• ÇELİK, Halil İbrahim, “Bürokratik Darbe Geleneğinin Kökenleri (Kuleli Vakası ve 1876 Darbesi)”, Sosyal Bilimler Dergisi, Darbeler Tarihi Özel Sayısı I, Cilt II, Sayı 2, 2016, s. 27-79.
• GENCER, Ali İhsan, “Hüseyin Avni Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 18, İstanbul, 1998, s. 526-527.
• KILIÇ, Selda Kaya, “1876 Anayasasıʼnın Bilinmeyen İki Tasarısı“, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 4, 1993, s. 557-634.
• KÜÇÜK, Cevdet, “Abdülaziz”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 1, İstanbul, 1988, s. 179-185.
• _______________, “Murad V”, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 31, İstanbul, 2006, s. 183-185.
• ÖZGÜLDÜR, Yavuz & ÖZGÜLDÜR, Serdar, “1876 Anayasası’nın Hazırlanmasında Mithat Paşa’nın Rolü ve Fonksiyonu”,
• Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Sayı 5, 1994, s. 311-348.
• TURAN, İlter, “Osmanlı İmparatorluğunun Son Döneminde Öğrenci Siyasal Faaliyetleri”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, Cilt 29, Sayı 1-4, 1969, s. 171-191.
• TURAN, Tufan, “İspanyolların Gözünden Osmanlı Devleti’nde 1876 Darbesi ve Sultan II. Abdülhamid’in Tahta Çıkış Süreci”, Tarih Araştırmaları Dergisi, Cilt 38, Sayı 65, 2019, s. 279-302.
• UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı, “Çerkes Hasan Vakʼası”, Belleten, Cilt IX, Sayı 33, 1945, s. 89-133.
• YAZICI, Serkan & DEMİR, Alperen, “Kamuoyu Algı Yönetimine Erken Bir Örnek Olarak Yerli ve Yabancı Basın Kaynaklarında Çerkes Hasan Vakası”, Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, Cilt III, Sayı 6, 2017, s. 93-118.
• KAPICI, Özhan, Osmanlı – Rus İlişkilerinde N.P. İgnatyev Dönemi ve Rusya’nın Osmanlı Siyaseti (1864-1877), Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2013.
• ÖZKAN, Ayşe, Sırbistan’ın Bağımsızlığını Kazanması (1830-1878), Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara, 2009.
• SATI, İbrahim, Sultan V. Murad’ın Hayatı ve Kısa Saltanatı (1840-1904), Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Karaman, 2020.
• TOPÇU, Fatih Sefa, Sultan Abdülaziz Döneminde Yaşanan Mali Bunalım ve Uygulanan Mali Reformlar (1861-1876), Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara, 2014.
• 1876 Kânûn-ı Esâsî, https://www.anayasa.gov.tr/tr/mevzuat/onceki-anayasalar/1876-k%C3%A2n%C3%BBn-i-es%C3%A2s%C3%AE/ (Web. 12.03.2022).
• Hans-Jürgen Konrnrumpf, Midhat Pascha, Ahmed Şefik, https://biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=1357, (Web. 11.03.2022).
• Hans-Jürgen Kornrumpf, Murad V., https://biolex.ios-regensburg.de/BioLexViewview.php?ID=1408 (Web. 11.03.2022).
• İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Beşinci Sultan Murad’ın Tedavisine ve Ölümüne Ait Rapor ve Mektuplar, https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/807/tur (Web. 11.03.2022).