British Political Officer H.C. Luke’s Report on Transcaucasia

Yıl 2022, Cilt: 8 Sayı: 4, 1025 - 1041, 22.12.2022

Orhan Turan

https://doi.org/10.21551/jhf.1194635

Öz

The Bolshevik Revolution heralded a new era for the nations under Tsarist Russia. The atmosphere of civil war in which the Russian Empire was dragged provided a favorable environment for independence movements. In a short time, a federative structure formed by Azerbaijan, Armenia and Georgia emerged in the Transcaucasia. To put it more clearly, the Transcaucasian Independent Democratic Federative Republic was established in April 1918. Then three states declared their independence. With the end of the First World War, the fate of the Caucasus began to change.
Britain focused on the Transcaucasia after the Ottoman Empire withdrew from the war by requesting an armistice. Because the Caucasus was of great importance for England from a strategic and economic point of view. The underground energy resources here and the route to Batumi, Tbilisi and Baku should have been under the protection of the empire. In this context, Britain pushed the terms of the armistice as much as possible in line with its own interests. So much so that he even established military bases in the important city centers of the region.
In the study, the report titled “Report on the Situation in Transcaucasia”, which was obtained from the British National Archive in London, prepared by Political Officer H. C. Luke, who was assigned by High Commissioner Admiral J. de Robeck in Istanbul, dated 4 November 1919, will be evaluated. The present report reveals the political and military developments in the Transcaucasia after the Bolshevik Revolution. The report deals with the events in Azerbaijan, Georgia and Armenia from the British point of view. Again, the influence of other nations, especially Turkish, German and Russian, on the region is also expressed here.
In the light of the political and military developments that emerged in the Transcaucasia in the post-Mudros Armistice period, the study will try to deal with the competition between the big and local powers in the light of the report. The main material of the paper will be the report titled Report on the Situation in Transcaucasia obtained from the British National Archives.

Anahtar Kelimeler

Britain, H. C. Luke, Azerbaijan, Armenia, Georgia, Transcaucasia.

İngiliz Siyasi Subay H.C. Luke’un Güney Kafkasya Raporu (4 Kasım 1919)

Öz

Bolşevik İhtilâli, Çarlık Rusyası egemenliğindeki uluslar için yeni bir dönemin habercisi oldu. Rus İmparatorluğu’nun sürüklendiği iç savaş atmosferi bağımsızlık hareketleri için elverişli bir ortam sağladı. Kısa süre içerisinde Güney Kafkasya’da Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’ın oluşturduğu federatif bir yapı ortaya çıktı. Daha açık bir ifadeyle 1918 Nisan’ında Transkafkasya Bağımsız Demokratik Federatif Cumhuriyeti kuruldu. Ardından üç devlette bağımsızlıklarını ilan etti. I. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte Kafkasya’nın da kaderi değişmeye başladı.
İngiltere, Osmanlı Devleti’nin mütareke isteyerek savaştan çekilmesiyle Güney Kafkasya’ya odaklandı. Zira Kafkaslar stratejik ve ekonomik açıdan İngiltere için büyük önem arz etmekteydi. Buradaki yeraltı enerji kaynakları ile Batum, Tiflis ve Bakü güzergâhı imparatorluğun himayesi altında olmalı idi. Bu bağlamda İngiltere mütareke koşullarını kendi çıkarları doğrultusunda olabildiğince zorladı. Öyle ki bölgenin önemli şehir merkezlerinde askeri üsler bile inşa etti.
Çalışmada 4 Kasım 1919 tarihli İstanbul’daki Yüksek Komiser Amiral J. de Robeck’in görevlendirdiği Siyasi Subay H. C. Luke’un hazırladığı Londra’da İngiliz Milli Arşivinden temin edilen “Report on the Situation in Transcaucasia” başlıklı rapor değerlendirilecektir. Mevcut rapor Bolşevik İhtilâli’nden sonra Güney Kafkasya’daki siyasi ve askeri gelişmeleri ortaya koymaktadır. Rapor özellikle Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan özelinde yaşanan olayları İngiliz bakış açısından ele almaktadır. Yine Türk, Alman, Rus başta olmak üzere diğer ulusların bölgeye olan etkisi de burada dile getirilmiştir.
Çalışma, Mondros Mütarekesi sonrası dönemde Güney Kafkasya’da ortaya çıkan siyasi ve askeri gelişmeler ışığında büyük ve yerel güçler arasında yaşanan rekabeti rapor doğrultusunda ele almaya gayret edecektir. Konunun ana malzemesini, İngiliz Milli Arşivi’nden elde edilen Report on the Situation in Transcaucasia başlıklı rapor temel oluşturacaktır.

Anahtar Kelimeler

İngiltere, H. C. Luke, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, Güney Kafkasya.

Kaynakça

• A-Arşivler
• The National Archives (TNA)/ Londra-UK
• FO (Foreign Office) 406/41, “Report on the Situation in Transcaucasia”.
• B-Telif Eserler
• Çağlayan, K. Tuncer, “Birinci Dünya Savaşı Sonlarında Kafkasya’da İngiliz Faaliyetleri”, Belleten, (Ağustos 2000), c. 64, Sayı. 240, ss. 487-508.
• Dayı, Esin Elviye-i Selâse’de (Kars, Ardahan, Batum) Milli Teşkilatlanma, Erzurum, 1997.
• Erdaş, Nilgün (Akgül), Milli Mücadele Döneminde Kafkas Cumhuriyetleri İle İlişkiler (1917-1921), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1994.
• Günay, Nejla, “Mondros Mütarekesi Öncesinde Doğu Anadolu’yu Ermeni Yurdu Yapma Çalışmaları ve Kafkas Cephesinde Yaşanan Siyasi ve Askeri Gelişmeler”, I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Uluslararası Sempozyumu, (13/16 Eylül 2018), Bakü, Haz: Hüseyin Tosun, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2021, ss.389-427.
• Kılıç, Selami, Türk Sovyet İlişkilerinin Doğuşu (Brest-Litovsk Barışı ve Müzakereleri), İstanbul, 1998.
• Öksüz, Hikmet – Akyıldız, Ali, “Komünist Oluşumların Esaret Altındaki Türk Askerleri ile Azerbaycan Türklerini Bolşevik Propaganda da Kullanma Girişimleri”, I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Uluslararası Sempozyumu, (13/16 Eylül 2018), Bakü, Haz: Hüseyin Tosun, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı, Ankara, 2021, ss.3-26.
• Öztürk, Yücel, “İngiliz Kıdemli Yüzbaşı H. C. Luke’un Yunan İşgali Sonrasında Aydın Vilâyeti’ndeki Gözlemleri (10-21 Eylül 1919)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi/The Journal of International Social Research, C.13, Sayı:74/2020, ss.211-226.
• Sürmeli, Serpil, Türk-Gürcü İlişkileri (1918-1921), Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2001.
• Yel, Selma, Yakup Şevki Paşa ve Askerî Faaliyetleri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını, Ankara, 2001.