Osmanlı Sosyal Hayatında Bisikletin Benimsenmesi ve Yaygınlaşması

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 3, 165 - 193, 26.09.2024

Cenk Hüner

https://doi.org/10.21551/jhf.1545204

Öz

Kişisel ulaşım konusunda binlerce yıldır kullanılan binek hayvanlarına bir alternatif olması amacıyla 1817 yılında icat edilen bisiklet, geçirdiği gelişim ve dönüşüm sonucunda 19. yüzyılın son çeyreğinden itibaren tüm dünyada yayılmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti'nde ise bisiklet, 1890'lı yıllardan itibaren öncelikle İstanbul, İzmir ve Balkan şehirleri gibi bölgelerde boy göstermeye başlamış ve giderek bisikletli sayısında artış yaşanmıştır. Bu makalede Osmanlı sosyal hayatında bisikletin tanıtılması ve benimsenmesinde etkili olan unsurlara değinilecektir. Bu kapsamda bisiklet cemiyetleri, bisiklet yarışları, velodromlar ve Yurtiçi bisiklet seyahatleri konuları incelenecektir. Yine Osmanlı basınında çıkan bisikletin sağlık üzerindeki etkileri ve kadınların bisiklet kullanımı tartışmalarına yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Bisiklet, Velodrom, İzmir.

The Adoption and Spread of the Bicycle in Ottoman Social Life

Öz

Bicycle, invented in 1817 as an alternative to the mounted animals that had been used for thousands of years for personal transportation, began to spread throughout the world as a result of its development and transformation from the last quarter of the 19th century onwards. In the Ottoman Empire, the bicycle began to appear primarily in regions such as Istanbul, Izmir and the Balkan cities from the 1890s onwards, and the number of cyclists gradually increased. This article will address the factors that were effective in the introduction and adoption of the bicycle in Ottoman social life. In this context, bicycle societies, bicycle races, velodromes and domestic bicycle travels will be examined. Discussions on the effects of bicycles on health and women's bicycle use in the Ottoman press will be also included.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Bicycle, Velodrome, Izmir.

Kaynakça

• Ahmed Tevfik, Yüz Yıl Önce Bisikletle Bursa, çev. Nezaket Özdemir, İstanbul, Sentez Yayıncılık, 2007.
• Akçura, Gökhan; Bisiklet Kitabı, İstanbul, Bisiklet Yayınları, 1993.
• Atabeyoğlu, Cem; Türk Bisiklet Tarihi, Ankara, Türk Spor Vakfı Yayınları, 1994.
• Batchelder, A.G.; “The Story of Bicycle” Harper’s Weekly, c. XL, 1896, s. 354, (Çevrimiçi) https://hdl.handle.net/2027/mdp.39015023106241, 5 Ocak 2022.
• Beyru, Rauf; 19. Yüzyılda İzmir’de Yaşam, İstanbul, Literatür Yayınları, 2000.
• “Bisiklet Maddesi”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, haz. Mustafa Şahin, C.VI, İstanbul, İletişim Yayınları, 1985.
• Bisiklet Meraklılarına Yadigâr, çev. Ali İhsan, A. Asaduryan Şirket-i Mürettebiye Matbaası, İstanbul, H.1320.
• “Bursa’da sergi münasebetiyle tertip olunan velosiped müsabakasında ihraz-ı muvaffakıyet eden derrace süvar”, Hüdavendigar Vilayet Salnamesi, nr 34, 1325.
• Bülbül, Nail; Osmanlı’dan Bugüne Türk Bisiklet Tarihi, İstanbul, Bisiklet Federasyonu Yayınları, 2013.
• Ceylan, Nurbike; “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bisikletin Serüveni”, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya 2020.
• Dağlaroğlu, Rüştü; 1907-1987 Fenerbahçe Spor Kulübü Tarihi, İstanbul, y.y., 1988.
• Furness, Zack; One Less Car: Bicycling and the Politics of Automobility, Philedelphia, Temple Univertsity Press, 2010.
• Gilles, Roger; Women on the Move: the Forgotten Era of Women’s Bicycle Racing, London, University of Nebraska Press, 2018.
• Güneş, Günver; “19. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Şeytan Arabalarının İzmir’e Girişi: İzmir’de İlk Bisiklet Yarışları”, Toplumsal Tarih, nr 164, 2007, s. 62.
• Güneş, Günver; Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Modern Sporların İzmir’e Girişi (1850-1922), İzmir, İzmir Büyükşehir Belediyesi, 2012.
• Hadland, Tony, Hans-Erhard Lessing; Bicycle Design: An Illustrated Histroy, Cambridge Massachusetts London, The MIT Press, 2014.
• Héran, Frédéric; Le retour de la bicyclette: Une histoire des déplacements urbains en Europe de 1817 à 2050, Paris, La Découverte, 2014.
• Herlihy, David V.; Bicycle: The History, Massachusetts, Yale University Press, 2004.
• Hiçyılmaz, Ergun; 1912-2012 Türkiye’de Bisikletin 100 Yıllık Tarihi, İstanbul, Bisiklet Federasyonu Yayınları, 2012.
• Hobsbawm, Eric; Tuhaf Zamanlar Bir 20. yüzyıl hayatı, çev. Saliha Nilüfer, İstanbul, İletişim Yayınları, 2020.
• Hüner, Cenk; Osmanlı Kamusal Alanında ve Sosyal Hayatında Bisikletin Kullanımı ve Yaygınlaşması, Danışman: Dr. Öğr. Üyesi Adem Korkmaz, İstanbul Üniversitesi, SBE, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kahraman, Atıf; Osmanlı Devleti’nde Spor, Ankara, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1995.
• Koçu, Reşat Ekrem; “Bisiklet Maddesi”, İstanbul Ansiklopedisi, C.V, İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, (İstanbul, 1941).
• Neejer, Christine; “The Bicycle Girls: American Wheelwomen and Everyday Activism in the late nineteenth century”, Michigan State University, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2016.
• Oldenziel, Ruth; “Whose Modernism, whose speed? Desingning mobility for the future, 1880s-1945”, Being Modern: The Cultural Impact of Science in the Early Twentieth Century, ed. Robert Bud, Paul Greenhalgh, Frank James ve Morag Shiach, London, UCL Press, 2018.
• Quataert, Donald; The Ottoman Empire, 1700-1922, New York, Cambridge University Press, 2005.
• Rubenstein, David; “Cycling in the 1890s”, Victorian Studies, c. XXI/1, Autumn 1977, s. 61-62.
• Smith, Neil; Uneven Development: Nature, Capital, and the Production of Space, Athens-Georgia, University of Georgia Press, 2008.
• Rush, Anita; “The Bicycle Boom of the Gay Nineties: A Reassessment”, Material Culture Review, 18 Haziran 1983, s. 1-12.
• “Smyrna/Izmir Cyclists”, (Çevrimiçi) http://www.levantineheritage.com/izmir-cyclists.html, 19 Şubat 2022.
• Simpson, Clare S.; “A Social History of Women and Cycling in Late-Nineteenth Century New Zealand”, Lincoln University, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1998.
• Stevens, Thomas; Around the World on a Bicycle: From San Francisko to Teheran, London, Sampson Low, Marston, Searle and Rivington Crown Buildings, 1887.
• Süme, Mehmet; Selami Özsoy, “Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Bisiklet Sporu”, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, nr 24, Konya, 2010, s. 350.
• Tekil, Süleyman; Galatasaray Tarihi 1905-1985, İstanbul, y.y., 1986.
• The Bicycle 200 Years on two wheels, Gloucestershire, Mirrorpix The History Press, 2017.
• Toprak, Zafer; “Meşrutiyet ve Mütareke Yıllarında Türkiye’de İzcilik”, Toplumsal Tarih, nr 52, Nisan 1998, s. 18.
• Withers, Jeremy; “The War of the Wheels: H.G. Wells and the Bicycle”, English Books, Iowa State University, 2017. (Çevrimiçi): https://lib.dr.iastate.edu/engl_books/2
• Yaman, İlker; “To Constantinople on a Bicycle: The Journay of Two American Adventurers in 1891”, 27 Şubat 2016, (Çevrimiçi) https://www.weloveist.com/to-constantinople-on-a-bicycle-the-journey-of-two-american-adventurers-in-1891, 12 Mart 2022.
• Yıldız, Doğan; Türk Spor Tarihi, İstanbul, Eko Matbaası, 1979.