Kent Tarihi Monografisine Bir Katkı: Aksaray Şehrinin Mülki İdaresi (1848-1927)

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 348 - 376, 25.12.2024

Taner Aslan

https://doi.org/10.21551/jhf.1578657

Öz

Aksaray önemli bir konuma sahip olmasından dolayı tarih boyunca devletlerin cazibe merkezi haline gelmiştir. Birçok devletin egemenliği altında kalması hasebiyle muhtelif isimlerle anılmıştır. Mülki idaresi de egemenliği altına girdiği devletlerin yönetim anlayışına göre belirlenmiştir. Selçuklu, Karamanoğulları ve Osmanlı Devleti dönemlerinde önemine binaen mülki idaresi buna göre tayin edilmiştir. Selçuklu ve Karamanoğulları dönemlerinde sancak merkeziydi. Osmanlı egemenliğine girdikten sonra bir süre sancak olarak idari sistemde yerini aldıktan sonra, kaza durumuna getirilmiştir. Erken Cumhuriyet döneminde ise vilayet konumuna getirilmiştir. Çalışmada, salnameler baz alınarak kent tarihi monografisine katkı sunmak üzere, Aksaray’ın mülki idaresi incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Aksaray, mülki idare, Devlet Salnamesi, Konya Vilayet Salnamesi

A Contrıbution To The City History Monograph: The Administrative Administration Of The City Of Aksaray (1848-1927)

Öz

Aksaray has become the centre of attraction of states throughout history due to its important location. It was referred to by various names due to the fact that it remained under the sovereignty of many states. Its local administration was also determined according to the administrative understanding of the states under its sovereignty. Due to its importance during the Seljuk, Karamanid and Ottoman periods, its local administration was determined accordingly. It was a sanjak centre during the Seljuk and Karamanid periods. After entering the Ottoman sovereignty, after taking its place in the administrative system as a sanjak for a while, it was turned into an accident. In the early Republican period, it was turned into a province. In this study, the administrative administration of Aksaray is analysed on the basis of salnames in order to contribute to the city history monograph.

Anahtar Kelimeler

Aksaray, civil administration, State Salnamesi, Konya Vilayet Salnamesi

Kaynakça

• Akdağ, Mustafa. Türkiye’nin İktisadi ve İçtimai Tarihi. c. 1, İstanbul: Cem Yayınevi, 1974.
• Baykara, Tuncer. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyasına Giriş I, Anadolu’nun İdarî Taksimatı. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 1988.
• Bozkurt, Ö. – Turgay, E. Kamu Yönetimi Sözlüğü, (Ankara: TODAİE, 1998).
• Danişmend, İsmail Hami. İzahlı Osmanlı Tarihi. c. 2, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1948.
• Gabrıel, Albert. Niğde Tarihi. çeviren Mehmet Akif Tütenk, Ankara: Bengi Matbaası, 1962.
• Gibbons, Herbert Adam. Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu. çeviren Ragıp Hulusi, İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Gül, Muammer. Selçuklulardan Günümüze Konya’nın Sosyo- Politik Yapısı. Konya: Konya İl Emniyet Müdürlüğü Ar Ge yay.,2003.
• Hayrullah Efendi Tarihi. Osmanlı Devleti Tarihic. 1, hazırlayan: Zuhuri Danışman, İstanbul: Son Havadis Yayınları, 1972.
• İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600). çeviren Ruşen Sezer, İstanbul: Yapı Kredi Yay., 2004. Kabulünün 100. Yılında 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Belgeler. Ankara: 2021.
• Kafesoğlu, İbrahim -Yılmaz Öztuna. Türk Tarihi I, (Ankara: Yaykur Yay., 1977).
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi. c. VI, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1995.
• Karamanlı Nişancı Mehmed Paşa. Osmanlı Sultanları Tarihi: Tevarihi’s-Selatini’l-Osmaniye. çeviren Konyalı İbrahim Hakkı, İstanbul: Türkiye Yayınevi, t.y.
• Kılıç, Orhan. 18. Yüzyılın İlk Yarısında Osmanlı Devleti’nin İdari Taksimatı-Eyalet ve Sancak Tevcihatı. Elazığ: Ceren Matbaacılık, 1977.
• Kınal, Füruzan. Eski Anadolu Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1987.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleri İle Niğde Aksaray Tarihi. c. I, II, İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1974.
• Konyalı, İbrahim Hakkı. Abideleri ve Kitabeleriyle Konya Tarihi. Konya: Yeni Kitap Yay., 1964.
• Lloyd, Seton. Türkiye’nin Tarihi. çeviren Ender Varinlioğlu, Ankara: Tubitak Yay., 2002.
• Necmettin, Aygün. Aksaray Nüfus Defterleri. c. 3, Ankara: Aksaray Üniversitesi Yay., 2016.
• Nizamettin Şami. Zafername. Farsçadan çeviren Necati Lugal, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1987.
• Ortaylı, İlber. Türkiye İdare Tarihi. Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü, 1979.
• Özer, Ergenç. XVI. Yüzyılda Ankara ve Konya. Ankara: Ankara Enstitüsü Vakfı, 1995.
• Quataert, Donald. Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. çeviren Ayşe Berktay, İstanbul: İletişim Yay., 2011.
• Ramsay, William. Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. çeviren Mihri Pektaş, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1960.
• Sevin, Veli. Demir Çağı, Kapadokya. İstanbul: Ayhan Şahenk Vakfı Yay., 2000.
• Solakzade Mehmed Hemdemi Çelebi, Solakzade Tarihi, c. 1, hazırlayan Vahid Çabuk (Ankara: KBY, 1989).
• Tönük, Vecihi. Türkiye’de İdare Teşkilatı. Ankara: Kanaat Basımevi, 1945.
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye, Siyasi Tarih - Alp Arslan’dan Osman Gazi’ye (1071-1328). İstanbul: Boğaziçi Yay., 1996.
• Tursun Bey. Tarihi Ebu’l-Feth. yayınlayan A. Mertol Tulum, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları, 1997.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı - Rıdvan Nafiz Edgüer. Sivas Şehri. hazırlayan Recep Topralı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2014.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 2019.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal. Ankara: TTK Yay., 1970.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. c. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1995.
• Yıldırım, Fahri. Seyyahların Gözünden Aksaray ve Çevresi. editör: Taner Aslan, Aksaray: Aksaray Valiliği Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2012.
• Yörük, Doğan. XVI.Yüzyılda Aksaray Sancağı (1500-1584). Konya: Tablet Kitabevi, 2005.
• Akandere, Osman. “Konya Vilayeti Salnâmelerine Göre 1864-1904 Yılları Arasında Konya Sancağının İdari Yapısı”, İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi, c. 1, özel sayı I (Konya 1998): 99-130.
• Akbal, Fazıla. “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ve Nüfus”. Belleten, c. 15, sy. 60 (1951): 617 - 628,
• Bilge, Sadık Müfit. “Karaman Eyaletinin Tarihi Coğrafyası ve İdari Taksimatı (XV.-XVIII. Yüzyıllar). [‘Historical Geography and Administrative Division of the Karaman Province (XVth-XVIIIth Centuries)’]’, in: International Review of Turkish Studies, Volume: 1, Issue: 1, (Spring 2011): 50-66.
• Burhan, Tezcan. “Aksaray Çevresinden Derlenen Eserler”. Belleten, c. 22, sy. 88 (1958): 517-526.
• Çadırcı, Musa. “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840-1876)”. Belleten, c. 53, sy. 206 (1989): 237, 250.
• Emecen, Feridun M, İlhan Şahin. “Osmanlı Taşra Teşkilâtının Kaynaklarından 957-958 (1550-1551) Tarihli Sancak Tevcih Defteri I”. Türk Tarih Belgeleri Dergisi, c. XIX, sy. 23 (Ankara 1999): 55-122.
• Erdoğru, Mehmet Akif. “Karaman Vilayetinin İdarî Taksimatı”. Osmanlı Araştırmaları, c. XII, (İstanbul 1992): 425-430.
• Gökbilgin, Tayyip. “XVI. Yüzyılda Karaman Eyaleti ve Larende (Karaman) Vakıf ve Müesseseleri”, Vakıflar Dergisi, VII, (Ankara 1968): 29;
• Göreli, İsmail Hakkı. “Memleketimizde Vilayet İdaresi Tarihine Bir Bakış”. İdare Dergisi, yıl 16, sy. 173 (Mart-Nisan 1945): 146-169.
• Göyünç, Nejat. “Osmanlı Devleti’nde Taşra Teşkilatı (Tanzimat’a Kadar)”. Yeni Türkiye Osmanlı Özel Sayısı, c. 6 (Teşkilat), editör: Güler Eren, (Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 1999),
• Gülçur, Sevil. “Aksaray, Niğde ve Nevşehir İlleri 1993 Yüzey Araştırması”.12. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 1995.
• Günaltay, Şemseddin. Yakın Şark. c. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay., 1987.
• Günay, S. Selçuk. “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti Mülki Yapısında Aşiretler”. Osmanlı, c. 4 editör: güler Eren, (Ankara: Yeni Türkiye Yay., 1999).
• Güngördü, Nedret. “Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde Osmanlı Devletinde Mülki İdare”. Doktora Tezi, Ankara 1988.
• İpşirli, Mehmet. “Beylerbeyi”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 6, (İstanbul: Türkiye diyanet Vakfı Yay., 1992): 69-74.
• Karagel, Hulusi. “Mülki İdare Sınırlarının Belirlenmesi İle İlgili Kuramsal Yaklaşımlar ve Türkiye’deki Geçerli Uygulamalar”, Ankara Üniversitesi, Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM),
• Kaya, Mehmet. “XX. Yüzyıl Baslarında Niğde Sancağının Nüfusuna Dair”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sy. 19 (Bahar 2006): 193-210.
• Keleş, Nevzat. “Büyük Selçuklular Devrinde Şehirlerin İdaresi”. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, c. 3, sy. (2019): 292-311.
• Kocaman, Sinan. “Kars İli’nin İdari Coğrafya Analizi”, The Journal of Academic Social Science Studies, sy 29 (2014): 271-292
• Oral, Mehmet Zeki. “Aksaray’ın Tarihi Önemi ve Vakıfları”. Vakıflar Dergisi, sy. 5 (1962): 223-240.
• Ortaylı, İlber. “Osmanlı İmparatorluğunda İdari Modernleşme ve Mahalli İdare Alanındaki Gelişmeler”. İdare Hukuku ve İlimler Dergisi, c. 3, sy. 1-3 (1982): 137-138.
• Öz, Mehmet. “Osmanlı Klasik Döneminde Anadolu Kentleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 3, sy. 6 (2005): 57-88.
• Özcan, Koray. “Ortaçağda Anadolu’nun İdarî Coğrafyasına Bakış Anadolu’da Selçuklu İdarî Birimleri”, Coğrafi Bilimler Dergisi, 3 (1) (2005): 73-99.
• Özervarlı, M. Sait. “Mülk”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 31 (Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2020 ): 538.
• Sümer, Faruk. “Karamanoğulları”. Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 24, (İstanbul: Türkiye diyanet Vakfı Yay., 2001), 454-460.
• Tekindağ, M. C. Şehabettin “Karamanlılar”, c V, İslam Ansiklopedisi (İstanbul: Milli eğitim Basımevi, 1988), 318-328;
• Tekindağ, M. Ş. “Son Osmanlı Karaman Münasebetleri”, Tarih Dergisi, 17-18 (İstanbul 1963).
• Tekocak, Mehmet. “2010 Yılı Arkeolojik Yüzey Araştırmaları Işığında Aksaray (Kapadokya)”. Ahmet Adil Tırpan Armağanı - Stratonikeia’dan Lagina’ya, editör Bilal Söğüt, İstanbul: Ege Yayınları, 2012.
• Topal, Nevzat. “Aksaray Sancağı Mahalle ve Köy İdarelerinde Muhtarlık Teşkilatının Kurulması (1835)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, c. 16, sy. 2 (2017): 524-535.
• Ünal, Mehmet Ali. “Osmanlı Devleti’nde Merkezi Otorite ve Taşra Teşkilatı”, Osmanlı, c. 6 (Ankara: Yeni Türkiye Yay., 1999)..
• VII. Coğrafya Sempozyumu 18-19 Ekim 2012, Bildiriler Kitabı, Ankara, 96-106.
• Yücel, Yaşar. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Desantralizasyona (Adem-i Merkeziyet) Dair Genel Gözlemler”, Belleten, c. XXXVIII, sy. 152 (Ankara, 1974): 657-707.