19. Asrın Ortalarında Halep-Musul-Bağdat Hattında Aneze Ve Şammar Aşiretlerinin Mücadelesi Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 4, 394 - 404, 25.12.2024

Zafer Benzer

https://doi.org/10.21551/jhf.1597648

Öz

Osmanlı Devleti, son dönemlerinde Anadolu topraklarının güneydoğusu ile Irak ve Suriye’de Arap aşiretlerinin çekişme ve şekavetleriyle meşgul olmak zorunda kalmıştır. Bu aşiretlerin başında kalabalık nüfuslu ve bedevi yaşam tarzları sebebiyle sürekli hareket halinde olan Aneze ve Şammar aşiretleri yer almıştır. Bu aşiretler 19. asır boyunca Halep, Musul, Şam, Bağdat hattından Fırat Nehri kıyılarına kadar yayılmış ve bunlar arasında güç mücadeleleri meydana gelmiştir. Hakimiyet kurma ve nüfuz alanlarını genişletme çabasından kaynaklı bu mücadeleler zaman zaman çatışmaya dönüşmüştür. Bu çatışmaların yaşandığı dönemlerden biri de 1850-1860 seneleri arasıdır. Hatta 1857 sonu ve 1858 başlarında bu iki aşiret birbirileriyle savaşır duruma gelmiştir. Çalışmanın amacı, 19. asrın ortalarında bu iki aşiret arasında yaşanan güç mücadelesinin neden ve sonuçlarıyla bölgeye etkilerini ortaya koyabilmektir. Yapılan araştırma sonucunda, meydana gelen çatışmaların daha çok Şammar Aşireti’nden kaynaklandığı, ortaya çıkan muharebedeyse Anezelilerin üstün geldiği belirlenmiştir. Muharebe sonrası Aneze Aşireti’nin etki alanını daha da genişlettiği fakat bazı asayişsizliklere de yol açtığı sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmanın temel kaynakları arasında başta Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi’ndeki konuyla ilgili arşiv vesikaları olmak üzere çeşitli telif ve tetkik eserler yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Suriye, Irak, Arap Aşiretleri, Aneze, Şammar

An Evaluation on the Struggle between Aneze and Şammar Tribes on the Aleppo-Mosul-Baghdad Line in the Middle of the 19th century

Öz

During its last periods, Ottoman Empire had to deal with the conflicts and brigandage among Arab tribes in southeast Anatolia, Iraq, and Syria. Among these tribes were Aneze and Şammar that were constantly on the move due to their crowded population and bedouin lifestyles. They spread from Aleppo, Mosul, Damascus, Baghdad line to the banks of Euphrates during 19th century and power struggles arose resulting from their effort to establish dominance and expand influence that turned into conflicts occasionally. They were in conflict between 1850-1860 and in war towards the end of 1857 and beginning of 1858. Therefore, this study is unique in these terms. Main sources are archive documents from the Presidency Ottoman Archive and various copyrighted and research works. As a result, it was determined the conflicts that occurred were mostly caused by the Şammar Tribe and the Anezelis prevailed in the resulting battle. It was also concluded the Aneze Tribe further expanded its sphere of influence but caused some disorderliness.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Syria, Iraq, Arab Tribes, Aneze, Şammar.

Kaynakça

• Benzer, Zafer, Osmanlı Dönemi Urfa Bölgesinde Aşiret-Devlet İlişkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Şanlıurfa, 2022.
• Benzer, Zafer, “XVIII. Ve XIX. Yüzyıllarda Urfa Bölgesindeki Aşiretlerin Eşkıyalık Hareketleri Üzerine Bazı Tespitler”, History Studies, C. 14, S. 2, Mayıs 2023, ss. 273-298.
• Çetinsaya, Gökhan, “II. Abdülhamid Döneminde Kuzey Irak’ta Tarikat, Aşiret ve Siyaset”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 7, 1999, ss. 153-168.
• Guıllaume, A., “Şammar (Şemmer)”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 11, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1979, ss. 406-408.
• Karlangıç, Osman, “19. Yüzyılın Ortalarında Antakya-Maraş Güzergâhında Asayiş Sorunları ve Devlet Düzeninin Yeniden Tesisi”, Siyasi, Sosyal, Ekonomik Bakış Açılarıyla Ortaçağ’dan Cumhuriyet’e Yeni Yaklaşımlar, edt. Tekin İdem, Sonçağ Akademi Yayınları, Ankara, 2022, ss. 185-211.
• Mehmed Hurşid (Paşa), Seyâhatnâme-i Hudûd, Çev. Alâattin Eser, Simurg Yayınları, İstanbul, 1997.
• Musul-Kerkük ile ilgili Arşiv Belgeleri (1525-1919), Proje Yöneticisi İsmet Binark, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara 1993.
• Nazır, Bayram, “Irak’taki Aşiretler Hakkında Osmanlı Devlet Adamlarının Gözlemleri”, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar 2008, S: 15, ss. 5-20.
• Öğüt, Tahir, 18.-19. Yüzyılda Birecik Sancağında İktisadi ve Sosyal Yapı, TTK Yayınları, Ankara, 2013.
• Özaydın, Abdülkerim, “Aneze”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 3, İstanbul, 1991, ss. 195-196.
• Reckendorf, H., “Aneze”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 1, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1978, ss. 433-434.
• Saydam, Abdullah, “Tanzimat Devrinde Halep ve Musul Dolaylarında Aşiretlerin Yol Açtıkları Asayiş Problemleri” Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8, 1993, ss. 243-255.
• Sonat, Ramazan, “Bir Arap Aşiretinin XX. Yüzyılın İlk Çeyreğinde Irak, Suriye ve Anadolu Üçgeninde İcra Ettiği Faaliyetler ve Osmanlı Devleti’nin Bu Faaliyetler Karşısındaki Tutumu: Şammar Aşireti Bağlamında Devletin Aşiretlerle İmtihanı Üzerine Bir Çalışma”, Geçmişten Günümüze Tarih Araştırmaları, edt. Mutlu Adak, Gazi Kitabevi, Ankara, 2020, ss. 351-378.
• Şanda, Mehmet Nuri, Urfa Sancağı ve Çevresinde Aşiretler (XVIII. ve XIX. Yüzyıllar), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin, 2021.
• Taş, Yasin, “Osmanlı Topraklarında Eşkıyalık Teaddileri ya da Irak-Suriye Bölgesi Arap Aşiretlerinin Ekonomik Kaynakları: Gazve ve Huva”, Tarih Yolunda Bir Ömür Prof. Dr. İsmail Özçelik’e Armağan, edt. Burak Kocaoğlu, Berikan Yayınevi, Ankara, 2019, ss. 839-856.
• Taş, Yasin, , “XIX. Yüzyılda Harran Bölgesinde Eşkıyalık ve Şemmer Aşireti’nin 1890 Yılı Eşkıyalık Olayı”, Harran ve Çevresi: Tarih, edt. Abdullah Ekinci, ŞURKAV Yayınları, Şanlıurfa, 2019, ss. 317-324.
• Üner, Mehmet Emin, Urfa Gümrük Defterleri Transkripsiyon ve Değerlendirme (H. 1148-1153/M. 1736-1741), Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, Şanlıurfa 2017.
• Yakut, Kemal, “Tanzimat Döneminde Irak ve Suriye’de Arap Aşiretleri ve Devlet”, Yeni Türkiye, Yıl 2016, Sayı 83, ss. 483-489.