Salmon Mektuplarına Göre 1908 İşçi Grevleri: Orosdi-Back Grevi Örneği

Yıl 2025, Cilt: 11 Sayı: 1, 1 - 25, 27.03.2025

Yasin Taşkın

https://doi.org/10.21551/jhf.1622888

Öz

II. Meşrutiyet’in ilanı sonrasında ülke genelinde oluşan hürriyet havası beraberinde yeni gelişmeleri de getirmiştir. Yayın organlarının sayısı hızla artmış, yeni gazete ve mecmualar çıkarılmıştır. Toplumsal örgütlenmelerin sayısı artmış, sosyal problemler daha gür bir sesle ifade edilmiştir. Bazı kavramlar Osmanlı kamuoyunda daha sık duyulmaya başlamıştır. “Grev” de bunlardan birisidir. Kanun-ı Esasi’nin yürürlüğe girmesinden sonra gerçekleşen ilk örgütlü faaliyetlerden biri de işçi grevleri olmuştur. Aynı anda çok sayıda kuruluş ve müessese çalışanı greve gitmiş ve bir süre ekonomik faaliyetler duraksamıştır. Grevler çalışma koşullarının iyileştirilmesi, ücretlere zam yapılması, prim, tatil ve izin gibi sosyal hakların tanınmasını talep etmiştir. Bu süreçte aynı taleplerle greve giden işçiler arasında Orosdi-Back firmasının İstanbul ve Selanik şubesi çalışanları da bulunmaktadır. Yahudi asıllı bir Fransız vatandaşı olan Louise Salmon, söz konusu grevlerin yaşandığı sırada Orosdi-Back firmasının İstanbul-Bahçekapı mağazasında yönetici olarak çalışmaktadır. Bu yüzden olaylara birincil gözden şahit olmuş ve olaylar hakkında ailesine yazmış olduğu mektuplarda ayrıntılı bilgiler vermiştir. Bu çalışmada Salmon’a ait bu mektuplar birincil kaynak olarak kullanılmıştır. Döneme ait gazete ve mecmualar, finans raporları ve arşiv kayıtları incelenerek mektuplarla mukayese edilmiştir. Böylece Salmon’un doğrudan gözlemleri üzerinden 1908 işçi grevlerinin iç yüzü, nedenleri ve sonuçları tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Grev, İşçi Hakları, II. Meşrutiyet, Osmanlı, Orosdi-Back.

Workers’ Strikes of 1908 According to the Salmon Letters: The Example of the Orosdi-Back Strike

Öz

The atmosphere of freedom that emerged throughout the country after the declaration of the Second Constitutional Era brought new developments with it. The number of publications increased rapidly, new newspapers and magazines were published. The number of social organizations increased, and social problems were expressed more loudly. Some concepts began to be heard more frequently in the Ottoman public opinion. “Strike” is one of these. One of the first organized activities that took place after the enactment of the Constitution were labor strikes. Many employees of organizations and institutions went on strike at the same time, and economic activities came to a standstill for a while. The strikes demanded improvements in working conditions, wage increases, and the recognition of social rights such as bonuses, vacations, and leaves. Among the workers who went on strike with the same demands during this period were employees of the Istanbul and Thessaloniki branches of the Orosdi-Back company. Louise Salmon, a French citizen of Jewish origin, was working as a manager at the Istanbul-Bahçekapı store of the Orosdi-Back company at the time of the strikes. Therefore, he witnessed the events firsthand and provided detailed information about the events in the letters he wrote to his family. These letters belonging to Salmon were used as primary sources in this study. Newspapers and magazines, financial reports and archive records of the period were examined and compared with the letters. Thus, the inner face of the 1908 workers' strikes, their causes and consequences were discussed through Salmon's direct observations.

Anahtar Kelimeler

Walkout, Worker Rights, II. Meşrutiyet, Ottoman, Orosdi-Back.

Kaynakça

• Güzel, Şehmus. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İşçi Hareketi ve Grevler”. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi. ed. Murat Belge – Fahri Aral. 3/803-830. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Yadigâr-ı Konstantiniyye - Souvenir de Constantinople. “Orosdi-Back Ömer Efendi ve Şürekâsı”. İstanbul: 1906. Tokol, Aysen. “Sosyal Politikanın Tarafları”, Sosyal Politika, ed. Aysen Tokol - Yusuf Alper. 37-77. Bursa: Dora Basım Yayın, 2011.
• Krech, D.– Crutchfield, R. S. Sosyal Psikoloji: Teori ve Sorunlar. Ankara: Türk Siyasi İlimler Derneği, 1967.
• Talas, Cahit. Sosyal Ekonomi. Ankara: Sevinç Matbaası, 1979.
• Ekin, Nusret. Endüstri İlişkileri. İstanbul: İşletme Fakültesi Yayını, 1989.
• Işıklı, Alpaslan. Gerçek Örgütlenme: Sendikacılık. Ankara: İmge Kitabevi, 2003.
• Yıldırım, Kadir. Osmanlı’da İşçiler (1870-1922). İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Sülker, Kemal. Dünyada ve Türkiye’de İşçi Sınıfının Doğuşu. İstanbul: Cumhuriyet Yayınları, 1998.
• Tokol, Aysen. Türk Endüstri İlişkileri Sistemi. Bursa: Ezgi Yayınevi, 1977.
• Gülmez, Mesut. Türkiye’de Çalışma İlişkileri 1936 Öncesi. Ankara: TODAİE Yayını, 1989.
• Vardağlı, Tutku. “1908’e Giden Yolda İşçi Hareketleri: Selanik Vilayeti Tütün İşçileri”. Düne Bakarak Bugünü Anlamak – 2008’den 1908’e Bakmak. haz. Mutlu Dursun - Tutku Vardağlı. 39-43. İstanbul: Tarem Yayınları, 2009.
• Kipal, Ulaş - Uyanık, Özgür. Türkiye Milli İktisat Tarihi – Devletçilik. İstanbul: Kaynak Yayınları, 2001.
• Makal, Ahmet. Osmanlı İmparatorluğu'nda Çalışma İlişkileri (1850-1920). İstanbul: İmge Kitabevi, 1997.
• Taşkın, Rahime İpek. Orosdi-Back Mağazaları. İstanbul: Libra Yayınevi, 2024.
• Köse, Yavuz. Dersaadet’te Tüketim (1855-1923). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2016.
• Dumont, Paul. Selânik 1850-1918. İstanbul: İletişim Yayınları, 2001.
• Quateart, Donald. Osmanlı Devleti’nde Avrupa İktisadi Yayılımı ve Direniş (1881-1908). İstanbul: İletişim Yayınları, 2017.
• Kupferschmidt, Uri M. European Department Stores and Middle Eastern Consumers; The Orosdi-Back Saga. İstanbul: Ottoman Bank Archives and Research Centre, 2007.
• Yarış, Sümeyra. İstanbul’un 100 Sanayi Kuruluşu. İstanbul: İ.B.B. Kültür A.Ş. Yayınları, 2010.